FAALLO: Isku ekaanshaha halgankii Vietnam iyo kan Khaatumo

Maqaalkan ayaan uga gon leeyahay inaan isku barbardhigo halgankii jamhuuriyada Vietnam iyo kan dadka Khaatumo oo marlabaad dib usoo cusboonaaday.

Dadka Khaatumo ayaa taariikh dheer u leh halgan ay kala horyimaadeen gumaystayaashii ciida iyo dadka soomalia kuwaas oo falal lid ku ah jiritaanka umada soomaliyeed si aan hayb laheen kula kacay. Hadaba sida caadada ah mar kasta oo ay yimaadan fikrado ku dhisan dulmi iyo gumasysi lagula kaco bulsho meel dagan waxaa jirra shacuub ka dhiidhisa fikradahaasi una kacda inay heeryada iska tuuraan cadawgana kala horyimaada halgano dhiig badani ku daato.

Dalka Vietnam waa dal ku yaala bariga fog ee qaarada asia, dalkaasi waxaa lagu qiyaasa dadkiisa tira ahaan 90.3 milion  , dalkaasi wuxuu taariikh u leeyahay dagaalo boqortooyooyin ku halgamayay hanashada dhulkaasi iyo waliba kuwo ka dhexeeyay shacabka Vietnam iyo gumaysatayaal isku badbadalay si ay u muquuniyaan fikirka xorta ah ee shacabka Vietnam. Dadka daga Vietnam waa dad wadaaga luuqad, midab iyo dhaqan kaliya ,waa dal leh khayraad isugu jira beero, bad iyo kaymo. Kasakow hardamadii boqortooyooyinkii china iyo japan, dadka Vietnam waxay waajaheen cadaw ku hubaysnaa hub casri ah, stratigiyad dhisan oo si toos ah wax u yeelaysa jiritaanka dal ahaan ee vienam, stratigyadaas ayaa ku salaysneed in dadka badan ee Vietnam loo qaybiyo laba dal si meesha looga saaro midnima iyo jiritaanka jamhuuriyada Vietnam.

Dalka France oo ahaa gumaystihii kowaad ee dalkaasi ayaa horaantii gumaysigooda kusoo galay dalka inay la yeelanayaan xiriir ganacsi iyo mid dhaqaale sida ay ula yeesheen qaar kamida dalalka asia lakiin markii danbe siyaasadii fransiiska ee ku waajahnayd dalkaasi ayay daaha ka qaadeen iyaga laftirkooda kadib markay isku dayeen inay ka faaidaystaan shacabka firfircoon ee Vietnam iyagoona u isticmaalayay nidaama slave trade ama ka ganacsiga dadka, iyo waliba kala-goyn ku salaysneed arrimo dhaqaale iyagoo dhulkii ugu khayraadka badnaa la maagay inay si gaar ah u gooyaan. Hasa yeeshee shacabka Vietnam waxay gaashaanka u daruureen inay aqbalaan fikradaahaasi meel-waaga ah sida ay shacabka soomaliyeed uga horyimadeen gumaysigii ingiriiska iyo talyaaniga.  Halkani waa isku ekaanshaha halganka barakaysan ee shacuubta Khaatumo iyo kii shacabwaynaha Vietnam, waxayna si isku mid ah uga horyimaadeen fikrad ku salaysan kala-goyn si loo yareeyo awooda dalalka soomalia iyo Vietnam waa sida ay isugu xigaane.

Kadib fashilkii France waxaa u daba maray dalka maraykanka si uu ugu muquuniyo inay qaataan fikrada kala-goynta waxaana la ogaa waxa uu ka dheefay maraykanu kadib markii uu hogaamiyihii ruuxiga ahaa ee shacuubta Vietnam ee Hu Chi Minh uu sidii Sayid Maxamad Cabdulihii daraawiishta uu gumaysataha kala horyimi kumaanaan kun oo u halgamayaal ah una diyaar ah inay naftooda u huraan intii lakala goyn lahaa soomalia iyo Vietnam.

Halgankii hu chi minh iyo kii sayidku waxay ka duulayeen hal agande kaas oo ahaa ka hortagida kala-goynta umada ka midaysan dhaqanka, afka, diinta iyo midabka kaas oo keeni karra daciifnimo ku timaada shacuubtaasi. Ladabaas halgame waxay ka mira dhaliyeen halgankoodii waxayna ka tageen dalalkoodii oo xor ah waxaana xusid midan in labada ay kaga tageen laba taalooyin oo ay muujinayay naftii hurnimadii ay u muujiyeen shacabkooda tabarta yaraa iyaguna ay ula kulmeen dhibaatooyin iyo jabhadayn.

Hadaba waxay Soomaalia iyo Vietnam noqdeen dalal mid ah ayna ku fashilmeen gumaysatayaashu hamigoodii kala-goynta. Lakiin nasiib darro shacabka soomaliyeed waxaa markale dib ugusoo laabatay fikradii ay ka dhiidhiyeen halgamayaashii soomaliyeed taas oo ay waajib tahay in la hello hogaan si heer sare ah uga hortaga waxaanuna la soconaa inay jiraan dhaqdhaqaayo soomaliyaysan oo ka jira deegaanada fikrahadaasi dib ugu soo noqdeen taas oo ay hormuud marlabaad u yihiin shacuubta Khaatumo.

Isku ekaanshaha labadan halgan ee dalalka Vietnam iyo Khaatumada soomalia waxay muujinaysaa inaysan marnaba suuragal ahayn in la muquuniyo shacuubta dalalkaasi soomalia iyo Vietnam. Waxaa laga yaabaa in la is waydiiyo muxuu qoraagu u barbardhigay dal dadkiisu yahay 90 milion shacab kamida dadka soomaliyeed, waxaase muran madoonta ah in halgankii Vietnam ay wadeen waqooyiga Vietnam dad daga ayna u horseedeen inay uga faaideeyaan dhiigooda shacabwaynihii dulmanaa ee Vietnam, taasi waxay jawaab u noqonaysaa arrinkan. Shacabka Khaatumo waxay ku maamusaysan yihiin inay u halgameen jiritaanka umada soomaliyeed ayna dhiigooda uga faaideeyaan umada soomaliyeed. Waa ay jiraan halgano kalle oo ay Somalidu u gashay xornimadooda lakiin taariikhda laguma sheegin mid u dhigma halgankii barakaysnaa ee daraawiishta.

Ugu danbayn, soo noqoshada halgankan waa mid kasoo ifbaxay deegaandii uu awalba ka bilawday lakiin taariikhda ayaana xussi doonta. Waxaa intaas dheer in kuwii awalba doonayay inay kala-gooyaan Soomaali ay haatana horboodayaan kala-goynta siyaasadaysan ee umada midka ah ee soomaliyeed. Waxaa jira dhaqdhaqaaqyo ka bilawday midawga boqortooyada kuwaas oo loogu magac daray wadahadalada soomalia iyo Somaliland taas oo cid kasta oo aan soomali ahayn u arkayso inay tahay laba dal oo wada hadlaya. Arrinkaasi wuxuu khatar ku yahay jiritaanka jamhuuriyada soomalia waxayna ku timid fudaydka siyaasiyiinta koonfurta kuwaas oo haatan ku jira xaal aan qallinku qaban. Lakiin waxaa markasta in la xusso mudan inaysan shirar meelo lagu qabto aanay wax saamayn ah ku yeelanayn gudaha waqooyiga soomalia waxaana uga fillan inay taariikhda wax ka bartaan. Marnaba suura gali mayso inay soomalida waqooyi ka go’odo kuwa koonfureed hadiiba ay koonfurtu u riyaaqdo. Waxaana jira fikrado badan oo midba mid furri doono, hadii Soomaalida koonfureed aqbasho kala goynta soomalia meesha haku darsato inaanay jirin koonfur ee ay jiri doonto dawlado badan oo koonfureed ayna sidoo kalle jirayaan dawlado badan oo waqooyi taasina ay noqon doonto miraha kala-qoqobnaanta lakiin marnaba aysan dadka qaarkii ku haminin in wax loogu yeero Somalia iyo Somaliland dawlada noqon doonaan kaligood. Taariikhduna waa mid ay arrinkaasi xussi doonto.

W/q. Dr. Adbijaliil Mahamed

Afeef: Aragtida qoraalkan waxa ay ku gaar tahay qoraaga ku saxiixan