Muqdisho (Caasimada Online) – Soomaaliya ayaa gashay kaalinta 142-aad ee awoodda militariga adduunka, 145 dal oo lagu qiimeeyey Global Firepower Index 2025, taasoo ka dhigan inay ka mid tahay dalalka leh ciidamada ugu liita dunida. Soomaaliya ayaa heshay dhibcaha awoodda 4.2037, ayadoo ka sarreysa oo kaliya Bhutan, Benin, iyo Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika.
Qiimeyntan sannadlaha ah waxay falanqeyneysaa awoodda milatari ee dalalka iyadoo lagu saleynayo in ka badan 60 qodob, oo ay ka mid yihiin tirada ciidamada, noocyada qalabka, miisaaniyadda difaaca, awoodda saadka, kheyraadka dabiiciga ah, iyo juqraafiyadda. Dhibcaha ugu hooseeya (0.0000) ayaa loo tixgeliyaa “ugu sarreeya,” iyadoo celceliska hoose uu muujinayo awood milatari oo xooggan.
Dalalka sida Mareykanka, Turkiga, Midowga Yurub, iyo Boqortooyada Ingiriiska ayaa si weyn u taageeray Soomaaliya iyagoo bixiyay tababbarro milatari iyo maalgelin. Si kastaba ha ahaatee, saameynta barnaamijyadan ayaa si weyn u xanniban sababo la xiriira khilaafaadka siyaasadeed ee gudaha iyo istaraatijiyad qaran oo aan mideysneyn.
Inkasta oo ay jirto taageero caalami ah iyo guulo laga gaaray dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab, haddana ciidamada Soomaaliya weli waa kuwo aan haysan qalab ku filan, iskuna dhafan. Dalka ayaa weli wajahaya caqabado sida miisaaniyad xadidan, hannaan federaal oo jilicsan, iyo tabar-darro dhanka saadka ah oo wiiqeysa howlgallada milatari ee joogtada ah.
Falanqeeyayaasha amniga ayaa muujiyay in ku tiirsanaanta Soomaaliya ay ku tiirsan tahay tababbarrada shisheeye iyo taageerada nabad-ilaalinta — gaar ahaan hawlgalka Kumeelgaarka ah ee Midowga Afrika ee ATMIS — ay muujinayso nuglaanta istaraatiijiyadeed ee dalka.
Isbarbardhigga awoodda ciidamada Geeska Afrika
Itoobiya ayaa kaga jirta kaalinta 52-aad caalamka, isla markaana kaalinta shanaad ee Afrika, iyadoo leh dhibco dhan 0.9305. Dalkaasi wuxuu leeyahay in ka badan 160,000 askari firfircoon, wuxuuna sanadkiiba difaaciisa ku bixiya in ka badan $2 bilyan. Inkasta oo uu wajahayo qalalaase siyaasadeed, Itoobiya waxa ay haystaan ciidamo dhuleed iyo kuwo cirka oo si wanaagsan u qalabeysan.
Kenya oo ku jirta kaalinta 83-aad iyadoo heshay dhibco dhan 1.8135, ayaa leh ciidan milatari oo xirfadlayaal ah oo ka kooban qiyaastii 50,000 askari iyo 25,000 oo ka tirsan ciidanka sida militariga u tababaran. Dalkaasi wuxuu difaaciisa ku bixiya miisaaniyad dhan $1.3 bilyan sanadkii. Kenya waxa ay xoogga saartaa la dagaalanka argagixisada, gaar ahaan weerarada kasoo horjeeda Al-Shabaab ee saldhigga ku leh Soomaaliya.
Jabuuti looma darin qiimeynta 2025, hase yeeshee waxay leedahay muhiimad istiraatiiji ah oo ay u leedahay marin-biyoodka Bab el-Mandeb. Dalkaasi waxa uu martigeliyaa saldhigyo milatari oo ay leeyihiin Mareykanka, Shiinaha iyo Faransiiska, wuxuuna haystaa ciidan yar laakiin tababaran oo dhanka dhulka, cirka iyo badda ah.
Dalalka ugu awoodda badan Afrika iyo caalamka ee 2025
Shanta ciidan ee ugu awoodda badan Afrika ee 2025 waa:
- Masar (19-aad, 0.3427)
- Algeria (26-aad, 0.3589)
- Nigeria (31-aad, 0.5771)
- Koonfur Afrika (40-aad, 0.6889)
- Itoobiya (52-aad)
Dalalkan waxay ka faa’iideystaan dhaqaale xooggan, noocyo hub oo kala duwan, iyo nidaam hoggaan ciidan oo waqti dheeraaday jiray.
Caalamka, shanta ciidan ee ugu awoodda badan waa:
- Mareykanka (0.0744)
- Ruushka (0.0788)
- Shiinaha (0.0788)
- Hindiya (0.1184)
- Koonfur Kuuriya (0.1656)
Soomaaliya oo u baahan dib-u-habeyn amni
Khubarada amniga ayaa sheegaya in darajada hoose ee Soomaaliya ay muujinayso baahida degdegga ah ee dib-u-habeyn lagu sameeyo qaab-dhismeedka ciidamada, in la helo hannaan hoggaan mideysan, iyo maalgelin joogto ah oo lagu horumarinayo hay’adaha amniga.
Ciidamada Soomaaliya ayaa weli ah kuwo kala firdhisan, iyadoo hoggaan isku dhafan la’aan u dhexeeyo ciidamada federaalka iyo kuwa dowlad goboleedyada, sida Puntland iyo Jubaland, taasoo adkaynaysa in la fuliyo howlgal qaran oo mideysan.
Dadaallada lagu dhisayo ciidan qaran oo mideysan ayaa marar badan hakad galay, iyadoo khilaaf siyaasadeed uu ka dhex taagan yahay dowladda dhexe iyo dowlad-goboleedyada xubnaha ka ah federaalka. Midowga Afrika ayaa si gaar ah u adkeeyay in la dhiso hannaan hoggaan cad oo mideysan, iyadoo lagu guda jiro hirgelinta howlgalka cusub ee AUSSOM.
Warbixin uu sanadkii 2022 soo saaray Machadka ACCORD (African Centre for the Constructive Resolution of Disputes) ayaa sheegtay in Soomaaliya ay halis ugu jirto inay weli ku sii tiirsanaato taageerada caalamka haddii aan la helin ciidan qaran oo mideysan, si wanaagsan loo maalgeliyey, isla markaana laga hago heer dhexe.
Khubarada amniga ayaa aaminsan in darajada liidata ee Soomaaliya ay muujinayso halista uu dalku ku sugan yahay marka la eego dhanka amniga gobolka. Inkasta oo barnaamijyo tababar iyo maalgelin caalami ah ay gacan ka geysteen horumarinta ciidamada sannadihii la soo dhaafay, haddana dagaallo gudaha ah iyo nidaam dawladnimo oo aan simaneyn ayaa hor istaagay dhismaha ciidan adag oo si rasmi ah u mideysan.