Asmara (Caasimada Online) – Xiisad ayaa mar kale ka soo cusboonaanaysa Geeska Afrika, halkaas oo nabarradii dagaalladii hore ay weli qoyan yihiin. Wararka ka imaanaya goobta iyo kuwa laga helayo goobjoogeyaal siyaasadeed oo si dhow ula socda xaaladda ayaa tilmaamaya khatar sii kordheysa oo ah iska horimaad milateri oo cusub oo dhexmara Ethiopia iyo Eritrea. Hase yeeshee, markan, waxaa isbeddelay saaxadda juqraafi-siyaasadeed ee gobolka, waxaana daaha gadaashiisa ka soo muuqanaya awood cusub oo weyn: Imaaraadka Carabta.
Bilihii la soo dhaafay, dhaqdhaqaaqyada ciidamada, saadka milateri, iyo galaangalka diblomaasiyadeed waxay muujinayaan in loo diyaar garoobayo iska horimaad suurtagal ah. In kasta oo Asmara iyo Addis Ababa aysan weli si rasmi ah u shaacin colaad furan, haddana dhacdooyinka ka dhacaya xadka lagu muransan yahay, abaabulka milateri ee sii kordhaya, iyo burburka ku yimid kalsoonidii labada dhinac waxay bixinayaan sawir walaac leh.
Xudunta xaaladdan sii xumaanaysa waxaa ku jira saamaynta sii kordheysa ee quwadaha shisheeye ee doonaya inay u adeegsadaan xaaladaha deegaanka si ay uga gaaraan dano istiraatiiji ah oo ballaaran. Waxaa ka mid ah quwadahaas, Imaaraadka Carabta oo ku soo baxay awoodda ugu weyn ee xasilooni-darrada ka wadda gobolka, iyadoo lagu eedeeyay inay taageerayso mid ka mid ah dhinacyada, isla markaana ay hurinayso xifaaltanka jira.
Dano istiraatiiji ah oo la isku hayo
Hanka Imaaraadka Carabta ee Badda Cas iyo Geeska Afrika ma aha wax cusub. Tobankii sano ee la soo dhaafay, Abu Dhabi waxay ballaarisay joogitaankeeda iyadoo adeegsanaysa dekedo, garoomo diyaaradeed, calooshood-u-shaqaystayaal, iyo iskaashiyo dhinaca amniga ah.
Laga soo bilaabo gobollada gooni-u-goosadka ah ee Soomaaliya ilaa dagaalka sokeeye ee dhiigga badan ku daatay ee Sudan, nidaamka Imaaraadku wuxuu isu dhigay sidii awood daaha gadaashiisa ka maamusha arrimaha—isagoo saameyn ku yeesha natiijooyinka, maalgelinaya kooxaha iska soo horjeeda, dhisayana xarumo saadka loogu talagalay.
Dhaq-dhaqaaqyadiisa Eritrea, gaar ahaan isticmaalka dekedda Assab iyo xarumaha milateri ee u dhow, ayaa muddo dheer ahaa kuwo muran dhaliyay. Sida la sheegay, xarumahan waxaa loo adeegsaday intii uu socday dagaalkii Tigray si loo taageero ciidamada federaalka Ethiopia, iyadoo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Imaaraadku ay ka ciyaareen door muhiim ah.
Si kastaba ha ahaatee, tan iyo markii uu dagaalkaas si rasmi ah u dhammaaday, xiriirka u dhexeeya Eritrea iyo Ethiopia ayaa xumaaday, taasoo Imaaraadka gelisay xaalad adag oo u dhaxaysa labadiisii xulafo ee hore.
Hase yeeshee, halkii ay ku dhiirigelin lahayd xaalad-dejinta, Imaaraadku wuxuu u muuqdaa mid ka faa’iideysanaya burburka xiriirka. Baaritaanno ay samaysay shabakadda Dark Box ayaa xaqiijiyay in howl-wadeenno Imaaraati ah ay kordhiyeen la-falgalkooda mas’uuliyiinta Eritrea bilihii la soo dhaafay, iyagoo ballanqaaday maalgashi dheeri ah iyo gargaar milateri, si ay beddelkeeda u helaan shabakadaha sirdoonka iyo inay saldhigyo istiraatiiji ah ka samaystaan Badda Cas.
Dhiirigelinta kalsoonida Asmara
Ilo wareedyo ku dhow ciidamada Eritrea ayaa sheegaya in qalab basaas, diyaarado aan duuliye lahayn, iyo gawaari gaashaaman oo dhowaan la geeyay dalkaas—kuwaas oo la aaminsan yahay in Imaaraadku soo fududeeyay—ay dhiirigeliyeen hoggaanka Eritrea.
Madaxweyne Isaias Afwerki, oo lagu yaqaan mowqifkiisa adag iyo shakiga uu ka qabo damaca Ethiopia, ayaa la sheegay inuu taageerada Imaaraadka u arkay iftiin cagaaran oo u oggolaanaya inuu dib u soo ceshado awooddiisa dhulalka xuduudda.
Kalsoonidan cusub waxay ka muuqataa hadallo sii kordhaya oo gardarro wata oo ka soo yeeraya warbaahinta dawladda Eritrea iyo kordhinta dhoolatusyada milateri ee meelaha u dhow goobaha lagu muransan yahay sida Badme iyo Tsorona.
Dhanka kale, warbixinnada diblomaasiyadeed waxay tilmaamayaan in Imaaraadku ku dhiirigeliyay Eritrea inay isku muujiso “dammaanad-qaade amni” oo gobolka ah, kaasoo awood u leh inuu xakameeyo damaca Ethiopia, gaar ahaan xilli ay dawladda Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed doonayso inay dejiso mucaaradka gudaha iyo inay hagaajiso xiriirka ay la leedahay hoggaamiyeyaasha Tigray.
Qaybi oo xukun
Dark Box waxay heshay warbixinno sheegaya in ergooyin ka socda Imaaraadka ay xiriir la sameeyeen dhinacyo deegaanka ah oo ku sugan xuduudaha Canfarta iyo Soomaalida, halkaas oo cabashooyinka dadka deegaanka ee ka dhanka ah dawladda dhexe ee Ethiopia ay diyaar u yihiin in laga faa’iideysto.
Iyadoo u maraysa maalgelin iyo ballanqaadyo mashaariic kaabayaal ah, Abu Dhabi ayaa lagu eedeeyay inay isku dayayso inay saameyso daacadnimada dadka deegaanka oo ay wiiqdo midnimada gudaha ee Ethiopia.
Istiraatiijiyaddan qaybi-oo-xukun waxay si weyn ula mid tahay qaabkii Imaaraadku u wajahay Libya iyo Sudan—wuxuu hurinayaa khilaafaadka gudaha, taageerayaa hoggaamiyeyaal adeeca, wuxuuna dhisayaa ku-tiirsanaan muddo dheer ah.
Intaa waxaa dheer, saamaynta dhaqaale ee sii kordheysa ee Imaaraadka ee saadka Badda Cas iyo marinnada ganacsiga ee gudaha waxay ka dhigan tahay in iska horimaad kasta oo mustaqbalka dhexmara Eritrea iyo Ethiopia uu si dadban faa’iido ugu noqon karo danaha istiraatiijiga ah ee Imaaraadka, gaar ahaan haddii ay u oggolaato Abu Dhabi inay dhex-dhexaadiso xabbad-joojinta ama ay hesho fursad gaar ah oo ay uga qaybqaadato dib-u-dhiska dagaalka ka dib.
Khatarta xiisaddu ay ku sii fidi karto
Xaaladdu waa halis. Ethiopia iyo Eritrea labaduba waa dalal si weyn u hubeysan, iyadoo ciidamo aad u tiro badan la soo dhoobay meel u dhow xuduudaha ay wadaagaan. Xisaabtan-darro yar, gaar ahaan goobaha xasaasiga ah sida jiidda Bure ama gobolka Webiga Mereb, waxay kicin kartaa xiisad si degdeg ah u faafta.
Dalka Ethiopia, oo ay horayba u daashadeen kacdoonnada gudaha iyo dhaqaale liita, dagaal cusub oo ay la gasho Eritrea wuxuu noqon karaa mid aafo ah.
Hase yeeshee, Imaaraadka, xasilooni-darrada gobolka waxay taariikh ahaan u abuurtay fursado. Nidaamka Imaaraadku wuxuu muujiyay hannaan joogto ah oo uu fowdada uga faa’iideysto si uu isu geliyo kaalin awood-dhex-dhexaadin ah, iyadoo aan loo eegeynin khasaaraha bini’aadamnimo ee ka dhalanaya.
Iyadoo Geeska Afrika uu u sii dhowaanayo iska horimaad kale oo dhiig ku daato, dareenka caalamku wuxuu weli yahay mid si khatar ah u kooban. Khatarta dagaal ee u dhexeeya Eritrea iyo Ethiopia ma aha oo kaliya arrin ku saabsan cabasho laba geesood ah; balse waa mid ka tarjumaysa sida quwadaha shisheeye—gaar ahaan Imaaraadku—ay u wiiqayaan madaxbannaanida gobolka si ay u raadsadaan saameyn caalami ah.
Haddii aan bulshada caalamku si degdeg ah wax uga qaban doorka xasilooni-darrada ah ee dhinacyadaas, Geeska Afrika waxaa laga yaabaa inuu mar kale ku noqdo dagaal. Shacabka Eritrea iyo Ethiopia, oo muddo dheer la daalaa dhacayay dhibaatada colaadaha, waxay mudan yihiin wax ka badan inay noqdaan buundooyin looga gudbo ciyaar kale oo ay shisheeye soo maleegeen.