Addis Ababa (Caasimada Online) – Ra’iisal Wasaaraha Itoobiya, Abiy Ahmed, ayaa khudbad si taxaddar leh loo diyaariyey oo uu khamiistii ka hor jeediyey baarlamaanka dalkiisa, wuxuu markale ku celiyay baahida istaraatiijiyadeed ee dalkiisu u qabo helitaanka bad — farriin marba marka ka dambaysa sii noqonaysa udub-dhexaadka siyaasadda arrimaha dibadda ee xukuumaddiisa.
Isagoo arrintan u sawiraya inay tahay mid la xiriirta badbaadada qaranka, ayuu Abiy wuxuu ku baaqay in wadahadal nabadeed lala furo dalalka deriska ah, gaar ahaan Eritrea, Sudan, iyo Soomaaliya, si xal looga gaaro xiisadaha ka aloosan Geeska Afrika oo xaaladdiisu ay marba marka ka dambaysa sii cakiran tahay.
Itoobiya oo ah dal aan bad lahayn, isla markaana ay ku nool yihiin in ka badan 130 milyan oo qof, kana mid ah dhaqaalaha ugu kobaca badan Afrika — helitaan la’aanta ay u weyday waddooyinka ganacsiga badaha waxay muddo dheer ahayd nabar siyaasadeed oo aan weli bogsan.
Dalku wuxuu si weyn ugu tiirsan yahay Jabuuti, oo uu soo maro in ka badan 90% ganacsigiisa. Balse ku tiirsanaantani waxay wadataa nuglaan dhaqaale iyo caqabado istaraatiiji ah, sida ay sheegtay Addis-Ababa.
Waayitaanka helitaanka Badda Cas waxay dib ugu noqonaysaa sannadkii 1993-kii, markii ay Eritrea si rasmi ah uga go’day Itoobiya, ayna la wareegtay magaalada dekadda ah ee Massawa.
In kasta oo labada dal ay heshiis nabadeed kala saxiixdeen sannadkii 2018 — heshiiskaas oo Abiy ku mutaystay abaalmarinta Nabadda ee Nobel — haddana xiriirkoodu weli waa mid jilicsan, waxaana saameyn ku leh colaado taariikhi ah iyo isbahaysiyo goboleed oo isbedbeddela.
Hadalladii u dambeeyay ee Abiy, in kasta oo ay u dhignayeen qaab diblomaasiyadeed, waxay xambaarsan yihiin culeys istaraatiiji ah. “Amnigeenna gudaha wuxuu si toos ah isugu xiran yahay nabadda gobolka,” ayuu u sheegay xildhibaannada.
“Ujeeddada dahsoon way caddahay: dedaalka Itoobiya ee ay ku doonayso helitaanka baddu ma ahan oo kaliya baahi dhaqaale — balse waa tiir-dhexaadka madaxbannaanida iyo xasilloonida qaranka,” ayuu yiri.
Bishii Janaayo 2024, xukuumadda Abiy waxay heshiis is-afgarad ah (Memorandum of Understanding) la saxiixatay Somaliland — oo ah maamulka iskiis madaxbannaanida ugu dhawaaqay oo ka tirsan Soomaaliya — kaasoo Itoobiya siinaya fursad ay ku isticmaasho 19 kiiloomitir oo xeeb ah oo ku teedsan Gacanka Cadmeed.
Wararka ayaa sheegaya in taa beddelkeeda, ay Addis Ababa ogolaatay inay u aqoonsato Somaliland dal madaxbannaan, tallaabadaas oo si la filan karay uga careysiisay Muqdisho.
Soomaaliya ayaa si caro leh xiriirkii diblomaasiyadeed ugu jartay Itoobiya.
Dhacdadaasi waxay bannaanka soo dhigtay halista ku xeeran hammi-badeedka Itoobiya.
In kasta oo heshiiska loo ekeysiiyay mid nabadeed oo ganacsi, haddana Soomaaliya waxay u aragtay duullaan toos ah oo lagu soo qaaday bedqabka dhulkeeda.
Xiisaduhu waxay degeen oo kaliya ka dib dhexdhexaadin ay Turkigu wadeen, taasoo horseedday is-dhexgalka diblomaasiyadeed ee labada caasimadood, laakiin khilaafka salka u ah weli xal laga ma gaarin.
Dhanka kale, waxaa iyana isha lagu hayaa Eritrea, oo xeebteeda Badda Cas ay weli tahay fursad soo jiidasho leh, balse taariikh ahaan muran badan uu ku xeeran yahay marka laga eego dhanka Addis Ababa. In kasta oo ay nabad magac-u-yaal ahi ka dhaxeyso, haddana xiriirka u dhexeeya Madaxweyne Isaias Afwerki iyo Abiy weli waa mid qabow.
Sidoo kale, Sudan ayaa iyaduna weli taxaddar muujinaysa, iyadoo ay weli hoos ka karkarayso xiisado la xiriira murannada xuduudaha iyo Biyo-xireenka Weyn ee Itoobiya (GERD).
Jahwareerka sii kordhaya ee Itoobiya ma ahan mid aan sabab lahayn. Cadaadiska dhinaca dadka iyo dhaqaalaha ayaa sii kordhaya. Dad da’yar oo u badan, magaalooyin si xawli ah u koraya, iyo himilooyin warshadeyn ah ayaa dhammaantood u baahan helitaan ganacsi oo la isku halleyn karo, waxaana sii kordhaya kharashka ku-tiirsanaanta Jabuuti.
Laakiin habka ay Itoobiya u marayso xaqiijinta himiladeeda ku aaddan badda ayaa qaabeyn karta wejiga amniga ee Geeska Afrika sannadaha soo socda.
Ilaa hadda, Abiy wuxuu ballanqaaday wadahadal, ee ma uusan ballanqaadin adeegsiga awood ciidan.
Balse taariikhda gobolkan waxay tilmaamaysaa in diblomaasiyaddu ay inta badan gogol-xaar u tahay tallaabooyin militari oo ka adag.