Muqdisho (Caasimada Online) – Magaalada istaraatiijiga ah ee Doolow, oo ku taalla xuduudda Soomaaliya, ayaa mar kale noqotay goob uu ka qarxay xiisadda ugu cakiran uguna adag ee ka taagan Geeska Afrika. Ciidamada Difaaca Qaranka Itoobiya (ENDF) ayaa Isniintii ay isku dhaceen saraakiil ka tirsan hay’adda sirdoonka Soomaaliya.

Isku dhacaas, oo la is-weydaarsaday rasaas isla markaana uu ku dhintay ugu yaraan hal askari oo ka tirsan ciidanka federaalka, laguna xiray taliyihii sirdoonka deegaanka, ma ahayn mid si kadis ah u dhacay. Wuxuu ahaa awood-muujin hore loo qorsheeyay, oo si qoto dheer ugu xiran loollan siyaasadeed oo ka dhex jira gudaha Soomaaliya, isla markaana si xeeladaysan loogu beegay xilli uu madaxweynaha Soomaaliya ku sugnaa Addis Ababa, halkaas oo ay ka socdeen wadahadallo diblomaasiyadeed.

Dhacdadan ayaa ahayd tii ugu dambeysay ee taxane xadgudubyo ah oo sababay in Muqdisho ay soo saarto cambaareyn kulul, iyadoo ku eedeysay Itoobiya “gardarro cad” iyo ku tumasho bareer ah oo lagula kacayo madax-bannaanideeda. Hase yeeshee, inkasta oo ay jirto caro xooggan, Soomaaliya si joogto ah ayay uga gaabsatay inay si buuxda u jarto xiriirka. Is-diiddadan ayaa dhalinaysa su’aal muhiim ah: maxay tahay sababta qaran madax-bannaanidiisa si bareer ah loogu xadgudbayo uu weli ula macaamilayo gardarroole?

Jawaabtu waxay ku jirtaa xaqiiqo xanuun badan oo ka dhalatay ku-tiirsanaan amni oo curyaamin ah, dildilaac siyaasadeed oo gudaha ah oo Itoobiya si xirfadeysan uga faa’iideysato, iyo istaraatiijiyad is-bedbedel ah—inkasta oo ay xanuun badan tahay—oo loogu talagalay badbaadada qaranka. Soomaaliya si indha la’aan ah uguma daawanayso xadgudubyadan; waxay dhex dabaalanaysaa xaalad qalafsan oo aysan awoodin inay sii huriso.

Laakiin waqtigii dulqaadka istaraatiijiga ah wuxuu u muuqdaa mid gabaabsi ku dhow. Gacan-laabashada joogtada ah waxay halis gelinaysaa in xadgudubyada Itoobiya ay noqdaan wax la caadeysto, taasoo meesha ka saaraysa nuxurka madax-bannaanida Soomaaliya. Haddii dhacdooyinkan aan laga bixin jawaab cad, waxay noqon doonaan tusaale khatar ah—oo muujinaya in xuduudaha Soomaaliya iyo shaqaalaheeda milateri lagu xadgudbi karo iyadoo aan lala xisaabtamin.

Qaran u afduuban amnigiisa

Sababta ugu weyn ee Soomaaliya aysan u awoodin inay gebi ahaanba jarto xiriirka diblomaasiyadeed, sida ay dad badani ku doodaan, waa ku-tiirsanaanta qotoda dheer ee ay ku qabto isla militariga ay ku eedeynayso gardarrada. In ka badan toban sano, Itoobiya waxay laf-dhabar u ahayd dagaalka lagula jiro Al-Shabaab, kooxda ku xiran Al-Qaacida ee weli ka talisa dhul ballaaran oo ka tirsan miyiga Soomaaliya, kuna ah khatar weyn jiritaanka dowladnimada.

Itoobiya waxay joogitaan militari oo awood leh oo isku-dhafan ku leedahay gudaha Soomaaliya, iyadoo u maraysa laba waddo oo is barbar socda. Marka hore, qiyaastii 2,500 oo askari oo ENDF ah ayaa si rasmi ah uga mid ah hawlgalka nabad-ilaalinta Midowga Afrika, oo hadda loo yaqaan AUSSOM, iyagoo kaalin rasmi ah ka qaata howlgallada ay la fulinayaan Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed (SNA).

Marka labaad—oo ah tan ka muhiimsan—waxaa jira ciidamo dheeraad ah oo tiradooda lagu qiyaaso 5,000 ilaa 7,000 oo Itoobiyaan ah oo ku sugan Soomaaliya, kuwaas oo ku jooga heshiisyo laba geesood ah oo gaar ah. Ciidamadani, oo aan ka tirsanayn Midowga Afrika, waxay ku shaqeeyaan madax-bannaani dheeraad ah, gaar ahaan gobollada xuduudaha ee Gedo, Bakool, iyo HirShabelle, iyagoo abuuraya aag difaac oo qoto dheer si Itoobiya uga ilaaliso weerarro xuduudeed.

Ciidankan isku-dhafka ah ee ka badan 10,000 oo askari oo khibrad leh waa kuwo aan laga maarmin. Mas’uuliyiin goboleed oo Soomaaliyeed, gaar ahaan kuwa Koonfur Galbeed iyo Jubaland, ayaa si fagaare ah u sheegay in bixitaanka degdegga ah ee ciidamada Itoobiya ay noqon lahayd masiibo, taasoo abuureysa firaaq amni oo kaliya ay ka faa’iideysan karto Al-Shabaab. Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, oo weli ku jira marxalad dhisid, gabi ahaanba diyaar uma aha inuu buuxiyo booskaas bannaan.

Siyaasadda wakiilnimada Itoobiya ee Gedo

Marka laga soo tago doorkeeda milatari ee aan laga maarmi karin, Itoobiya waxay si xeeladaysan u adeegsatay dildilaacyada siyaasadeed ee salka dheer ku leh nidaamka federaalka Soomaaliya. Loollanka awoodda ee u dhexeeya Dowladda Federaalka iyo dowlad-goboleedyada xubnaha ka ah Federaalka (FMS) ayaa Addis Ababa u suurtageliyay inay sii ballaariso saameynteeda siyaasadeed.

Tusaale cad oo arrintaas ah waa gobolka Gedo—xudunta isku dhaca Doolow. Inkasta oo Gedo uu magac ahaan ka tirsan yahay maamulka Jubaland, haddana wuxuu muddo dheer ahaa goob iska horimaadyo siyaasadeed iyo qabiil salka ku haya.

Dowladda Federaalka waxay muddo dheer ku howlanayd wiiqidda awoodda madaxweynaha Jubaland, Axmed Madoobe, oo ay u aragto caqabad ku ah qorshaheeda awood-urursi. Itoobiya, dhankeeda, waxay xulafo dhow la noqotay Madoobe iyo maamulka Jubaland, iyadoo siinaysa taageero milatari iyo siyaasadeed, si ay ugu hortagaan Al-Shabaab iyo DFS labadaba.

Iska horimaadyadii Doolow waxay ahaayeen natiijo toos ah oo ka dhalatay xaaladdan. Dhacdadii dhoweyd, iyo tii hore ee bishii Diseembar 2024, ciidamada Itoobiya waxay si cad u taageereen xulafadooda Jubaland, iyadoo si toos ah uga hortimid ciidamada federaalka. Tani waxay ahayd farriin awood leh oo loo diray Muqdisho—mid muujinaysa in awooddeeda ku saabsan gobollada qaarkood ay tahay mid aad u xaddidan.

Dadka dhaleeceeya waxay ku doodayaan in ololaha joogtada ah ee dowladda federaalka ee ka dhanka ah Jubaland uu abuuray firaaq siyaasadeed iyo mid amni oo Itoobiya uga faa’iideysatay faragelinteeda. Waxaa sidoo kale laga dayrinayaa in dadaalladan ay weecinayaan kheyraadkii muhiimka ahaa ee lagula dagaalami lahaa Al-Shabaab.

Laakiin marka faragelinta wakiilnimadu dhaafdo xadka, Itoobiya ma noqonayso saaxiib dhex-dhexaad ah ee waxay isu beddeshaa awood goboleed oo dani ka gal tahay dhibaatooyinka gudaha Soomaaliya si ay u ilaaliso saameynteeda istaraatiijiyadeed. Muqdisho ma sii eegi karto xaaladdan iyadoo indhaha ka laabanaysa. Waxaa degdeg loogu baahan yahay olole diblomaasiyadeed oo joogto ah—heer gobol iyo heer caalami—si Itoobiya loogu muujiyo inay tahay awood khatar ah, halkii laga arki lahaa saaxiib nabad-dhalin ah.

Ilaalinta xarigga diblomaasiyadeed

Soomaaliya, iyadoo la tacaalaysa caqabado siyaasadeed iyo amni, waxay qaadatay istaraatiijiyad diblomaasiyadeed oo xeeladaysan, iskuna darsata mudaharaad iyo pragmatism. Xiisadda hadda taagan waxay salka ku haysaa dhacdadii Janaayo 2024, markii Itoobiya ay la saxiixatay is-afgarad muran dhaliyay oo ay la gashay Somaliland, iyadoo u yaboohday aqoonsi suurtagal ah si ay ugu beddesho saldhig badeed muddo 50 sano ah.

Arrintaas ayaa caro weyn ka dhalisay Muqdisho, taasoo keentay in safiirka Itoobiya laga eriyo lagana digay in ciidamada Itoobiya laga saari doono hawlgalka cusub ee Midowga Afrika. Tallaabadan geesinimada leh waxay kor u qaaday arrinta, si ay caalamka ugu muujiso in madax-bannaanida Soomaaliya aan la ciyaari karin.

Bishii Diseembar 2024, Turkiga ayaa dhex-dhexaadiyay heshiis lagu magacaabay “Caddayntii Ankara”, kaasoo Itoobiya ku qiratay madax-bannaanida Soomaaliya, halka Soomaaliya ay aqoonsatay baahida Itoobiya ee marin-badeed iyo kaalinta ay ciidamadeedu kaga jiraan dagaalka Al-Shabaab. Tani waxay u oggolaatay Muqdisho inay si sharaf leh uga laabato hanjabaadda, iyadoo aan luminin wejigeeda diblomaasiyadeed.

Si kastaba ha ahaatee, iska horimaadyadii Doolow ee dambe ayaa muujinaya in heshiisyadaas ay awoodi waayeen inay meesha ka saaraan xaqiiqooyinka dhabta ah ee dhulka ka jira. Itoobiya waxay si joogto ah u muujinaysaa in saamaynteeda milatari iyo siyaasadeed aysan meesha ka bixin—waxaana cad in Heshiiskii Ankara aysan la imaanin wax isbeddel ah oo muuqda.

Qodobada taageeraya jawaab adag

Soomaaliya waxay ku jirtaa marxalad kala-guur ah oo taariikhi ah. Aqbalaadda gardarrada Itoobiya waxay khatar ugu jirtaa in xadgudubyadaas laga dhigo wax la aqbalo, taasoo caqabad ku noqon karta suurtagalnimada in mustaqbalka wax laga beddelo. Haddii Muqdisho ay sii waddo inay iska liqdo xadgudubyadaas, iyadoo aan cawaaqib laga keenin, waxay diraysaa farriin khaldan oo ah in madax-bannaanida Soomaaliya la iska dhaafi karo.

Jawaab cad oo istaraatiijiyadeed hadda waa lama huraan—waa arrin ku saabsan badbaadada qaranka iyo sharafta dastuuriga ah. Halista jira ma koobna Doolow ama Jubaland oo keliya; waxay gaarsiisan tahay aasaaska awoodda Soomaaliya ee is-maamulkeeda, ilaalinta xuduudaheeda, iyo sharcinimada hay’adaha dowladeed.

Muqdisho waa inay billowdaa dhisidda kaabayaasha sharci, diblomaasiyadeed, iyo kuwa goboleed ee lagama maarmaanka u ah in Itoobiya lala xisaabtamo. Tani waxay ka mid noqon kartaa:

• Cadaadis rasmi ah oo lagu saaro Midowga Afrika iyo IGAD si ay u furaan baaritaan ku saabsan xadgudubyada ENDF ee Doolow;
• Qorshe marxaladaysan oo lagu dhimayo ciidamada Itoobiya ee aan ka tirsanayn Midowga Afrika;
• Dib-u-eegis ballaaran oo ku saabsan joogitaanka militariga Itoobiya ee gudaha Soomaaliya.

Waxaa kale oo muhiim ah in la xalliyo khilaafaadka gudaha. Inta hay’adaha federaalka ay kala qaybsan yihiin, Itoobiya waxay sii wadi doontaa inay ka faa’iideysato dildilaacyadaas. Dhisidda hannaan federaal oo midaysan ayaa si weyn u xaddidi doona faragelinta Itoobiya, isla markaana xoojin doona awoodda gorgortan ee Soomaaliya.

Dhinaca kale, Soomaaliya waa inay si firfircoon u raadisaa iskaashi istaraatiiji ah oo qoto dheer oo ay la yeelato saaxiibbo la isku halleyn karo sida Turkiga, Qatar, iyo dowlado kale oo ixtiraama madax-bannaanideeda, islamarkaana bixin kara taageero amni oo aan lahayn shuruudo dhaawacaya madax-bannaanidaas.

Madax-bannaanida Soomaaliya ma ahan wax ay Itoobiya oggolaaneyso—mana aha inay sidaas noqoto. Inta Muqdisho ay dib u dhigeyso tallaabo-qaadista, waa inta ay sii qotominayso saamaynta Itoobiya—ha ahaato Gedo ama guud ahaan fagaaraha siyaasadeed ee dalka. Waqtiga lala tacaalayo arrintan waa hadda—iyada oo la adeegsanayo degganaansho, xeelad, balse si aan leexleexad lahayn.