Addis Ababa (Caasimada Online) – Itoobiya ayaa billowday olole diblomaasiyadeed oo xooggan oo ay ku doonayso inay ku muujiso in hamigeeda ah inay hesho marin badeed uu yahay mid nabadeed oo ku saleysan baahi dhaqaale. Waxay sheegtay inay taageero caalami ah kasbatay — xilli ay wajahayso cambaareyn kulul oo kaga timid Soomaaliya, taasoo ka dhalatay heshiis muran dhaliyay oo ay la gashay maamulka gooni u goosadka ah ee Somaliland, heshiis si weyn u gilgilay Geeska Afrika.

Fariin isku dubaridan oo ay saraakiil sare oo Itoobiyaan ah direen Jimcihii, ayay si cad u muujiyeen in helitaanka deked uu yahay arrin muhiim ah oo la xiriirta jiritaanka qaranka Itoobiya, dalka labaad ee ugu dadka badan Afrika, hase yeeshee ay arrintaas u marayaan wado nabadeed oo ku saleysan iskaashi iyo dan wadaag.

“Helitaanka badda waxay muhiimad weyn u leedahay Itoobiya, maadaama ay tahay qaran dadkiisu badan yahay oo dhaqaalihiisu si xawli ah u korayo,” ayuu yiri Danjire Diinaa Mufti, oo ah xildhibaan sare ka tirsan guddiga arrimaha dibadda ee Itoobiya, mar uu la hadlay wakaaladda wararka ee ENA.

Waxa uu ku adkaystay in Addis Ababa ay “si hagar la’aan ah uga shaqaynayso sidii ay si nabad ah oo is-dhaafsi ku dhisan ugu heli lahayd deked.”

Jaafar Bedru, madaxa Machadka Arrimaha Dibadda ee dowladda hoostaga, ayaa isna xoojiyay mowqifkaas, isagoo sheegay in siyaasadda Itoobiya ay “ku dhisan tahay mabda’a dan wadaagga iyo himilooyinka horumarineed ee guud, ee aan ahayn mid cid kale lagu waxyeelleynayo.”

Hadalladan waxay u muuqdaan kuwo loogu talagalay in lagu dejiyo xiisadaha gobolka ee cirka isku shareeray tan iyo horraantii 2024.

Heshiiska muranka dhaliyay

Xiisadda diblomaasiyadeed waxaa saldhig u noqday heshiis is-afgarad (MoU) ah oo Itoobiya la saxiixatay Somaliland 1-dii Janaayo 2024.

Heshiiskaasi wuxuu Itoobiya siinayaa kiro 50 sano ah oo ah 20-kiiloomitir oo xeeb ah si ay halkaas uga dhisto saldhig ciidan badeed iyo deked ganacsi. Sidoo kale, waxaa lasoo wariyay in Itoobiya ay ballanqaadday inay noqon doonto dalkii ugu horreeyay ee si rasmi ah u aqoonsada madaxbannaanida Somaliland.

Somaliland waxay sheeganeysay madax-bannaani tan iyo 1991-kii kaddib burburkii dowladdii dhexe ee Soomaaliya, hase yeeshee weli si rasmi ah looma aqoonsan caalamka.

Heshiiskaas ayaa dhaliyay carro xooggan oo ka timid Muqdisho. Dowladda Federaalka Soomaaliya waxay ku tilmaantay heshiiskaas “fal gardarro ah” iyo “ku xadgudub sharciyada caalamiga ah”, iyadoo u yeertay safiirkeedii Addis Ababa, isla markaana ballanqaadday inay ku hor istaagayso si kasta oo sharci ah.

Itoobiya, oo ay ku nool yihiin in ka badan 120 milyan oo qof, ayaa noqotay dalka ugu dadka badan adduunka ee aan bad lahayn, kaddib markii Eritrea ay ka go’day sannadkii 1993-kii, iyadoo la wareegtay dhammaan xeebihii Badda Cas.

Tan iyo markaas, Itoobiya waxay aad ugu tiirsaneyd dekedda Jabuuti, oo ay kasoo degto in ka badan 95% ganacsigeeda. Ku-tiirsanaantan ayaa caqabad ku noqotay kobaca dhaqaale iyo istaraatiijiyadda dalka.

Arrintaasi waxay si xoog leh u soo ifbaxday dabayaaqadii 2023, markaas oo Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed uu khudbad telefishan laga sii daayay ku sheegay in helitaanka baddu ay tahay “arrin jiritaan” oo la xiriirta “xuquuqda taariikheed ee Itoobiya”, isagoo ka digay khataraha laga dhaxli karo haddii aan xal laga gaarin.

Isbeddelka codka diblomaasiyadda

Dhaqdhaqaaqyada diblomaasiyadeed ee haatan socda ayaa muujinaya cod jilcan oo ka duwan hadalladii hore ee adkaa, iyadoo la isku dayayo in la muujiyo baahida dhaqaale ee ka dambeysa qorshaha.

“Marka la eego koboca dhaqaale ee dalka, ganacsiga dhoofinta iyo soo dejinta si weyn ayuu u kordhay,” ayuu yiri Danjire Diinaa Mufti, isagoo baahida dekedo badan ku sifeeyay mid waafaqsan isbeddelka dhaqaalaha.

Machadka Arrimaha Dibadda, oo uu madax ka yahay Jaafar Bedru, ayaa hadda loo xilsaaray diyaarinta istaraatijiyad rasmi ah oo lagu horumarinayo ajandaha helitaanka badda — taasoo muujinaysa in qorshuhu yahay mid muddo-dheer ah oo dowladdu si dhab ah u wajahday.

Si kastaba ha ahaatee, inkastoo Itoobiya sheegtay inay helayso taageero caalami ah, haddana heshiiska Somaliland wuxuu sababay walaac ballaaran.

Hay’adaha sida Jaamacadda Carabta, Midowga Afrika, Mareykanka, iyo Midowga Yurub, ayaa dhammaantood taageeray madax-bannaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya, iyagoo ku baaqay in khilaafka lagu xalliyo wadahadal, lagana fogaado fawdo hor leh oo ka dilaacda gobolka.