Washington (Caasimada Online) – Israa’iil ayaa ku dhow inay ku fidiso heshiisyada nabadda ee gobolka dalalka Suuriya iyo Lubnaan, sida uu sheegay wasiirkeeda arrimaha dibadda maalintii Isniinta, taasoo daba socota hadallo maalmihii la soo dhaafay ka soo yeeray Madaxweyne Trump iyo Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu oo tilmaamayay in Israa’iil ay xiriir caadi ah la yeelan karto dalal kale oo Carbeed ama Muslimiin ah kaddib dagaalkii ay la gashay Iiraan.
Ku dhawaaqistan ayaa timid xilli ay Israa’iil iyo Suuriya muddo bilooyin ah wadeen wada-hadallo ku saabsan soo afjaridda colaadda labada dal, sida ay sheegeen dad lagu wargeliyay wadahadalladaas. Dadkaas ayaa intaa ku daray in hadda aysan jirin wada-hadallo toos ah oo u dhexeeya Lubnaan iyo Israa’iil, ayna yar tahay suurtagalnimada heshiis laga gaaro.
La-taliyaha sare ee Netanyahu, Ron Dermer, ayaa hadda ku sugan magaalada Washington si uu ugala hadlo heshiis horseedi kara xiriir rasmi ah oo dhexmara Suuriya iyo Israa’iil, iyo arrimo kale, sida ay sheegeen dad looga warramay safarkiisa. Suuriya iyo Israa’iil ayaa ahaa cadow aad isu neceb tobanaan sano, waxaana dhex maray saddex dagaal oo waaweyn.
Madaxweyne Trump ayaa Axaddii soo jeediyay in dalal kale ay ku biiri karaan Heshiisyada Ibraahim (Abraham Accords), oo ahaa heshiisyo la gaaray sannadkii 2020-kii xilligii uu xilka hayay, kuwaasoo lagu caadiyeeyay xiriirka u dhexeeya Israa’iil iyo dalal Carbeed oo ay ka mid yihiin Imaaraatka Carabta, Baxreyn iyo kuwo kale. Netanyahu ayaa toddobaadkii hore sheegay in dagaalka Iiraan uu u furay fursado ay Israa’iil ku caadiyeyn karto xiriirka dalal kale.
Ballaarinta heshiisyada lala galo dalal Carbeed ama Muslimiin ah waxay sii beddeli kartaa awoodda Bariga Dhexe, iyadoo ka soo horjeesanaysa Iiraan ayna u janjeerinaysa dhanka Israa’iil. Fursaddan lagu horumarinayo xiriirka ayaa timid kaddib dhicitaankii madaxweynihii Suuriya, Bashaar al-Asad, oo xulufo la ahaa Iiraan. Israa’iil ayaa weerartay oo wiiqday Iiraan iyo xulafadeeda gobolka kaddib weerarkii ay Xamaas hoggaaminaysay ee Oktoobar 7, 2023. Madaxweynaha Suuriya, Axmed Al-Sharca, ayaa mowqif adag ka qaatay Iiraan, isagoo dalka ka saaray ciidamadii Iiraan kana mamnuucay muwaadiniinta Iiraaniyiinta ah inay soo galaan Suuriya.
Laakiin heshiis kasta oo la gaaro waa inuu xal u helaa muran socday in ka badan 50 sano oo ku saabsan Buuraha Golan (Golan Heights), oo labada dalba ay sheegtaan inay leeyihiin, iyo sidoo kale caqabadaha soo wajaha Al-Sharca, oo weli ku hawllan adkaynta awooddiisa.
“Israa’iil waxay danaynaysaa inay ballaariso goobada nabadda iyo caadiyaynta ee Heshiisyada Ibraahim,” ayuu yiri Gideon Sa’ar, wasiirka arrimaha dibadda ee Israa’iil, shir jaraa’id oo uu qabtay Isniintii. “Waxaan danaynaynaa inaan ku darno dalal ay ka mid yihiin Suuriya iyo Lubnaan, oo ah deriskeenna, goobada nabadda iyo caadiyaynta—iyadoo la dhowrayo danaha muhiimka ah iyo kuwa amniga ee Israa’iil.”
Wuxuu sidoo kale dejiyay xariiq cas oo Israa’iil leedahay: in la ilaaliyo madaxbannaanida Israa’iil ee Buuraha Golan, oo qayb ka mid ah ay Israa’iil la wareegtay 1981-kii, tallaabadaas oo Mareykanku aqoonsaday 2019-kii xilligii Madaxweyne Trump. Inta badan dunidu waxay u aragtaa dhul la haysto. Israa’iil waxay qabsatay dhul dheeraad ah oo Suuriya gudaheeda ah, kana baxsan aag hore oo ka caagganaa militariga oo ay Qaramada Midoobay maamuli jirtay, kaddib dhicitaankii xukuumaddii Asad bishii Disembar.
Heshiis kasta oo lala galo Israa’iil wuxuu halis u keeni karaa Al-Sharca, oo Dimishiq la wareegay lix bilood uun ka hor, isagoo jooga waddan ay dadka badankiisu u arkaan Israa’iil inay tahay awood qabsatay. Al-Sharca wuxuu taageero ka haystaa Suuriyaan badan doorkii uu ku lahaa eryidda Asad, laakiin wuxuu sidoo kale la kulmayaa shaki ku saabsan sida ay dowladdu ula dhaqanto dadka laga tirada badan yahay iyo gaabiska dib-u-dhiska iyo isbeddelka.
Al-Sharca wuxuu sidoo kale wajahayaa caqabado kala duwan oo xukunkiisa ka dhan ah, oo ay ka mid yihiin kooxo daacad u ah nidaamkii hore. Wuxuu sidoo kale u baahan yahay inuu dhammaystiro hirgelinta heshiis la saxiixay bishii Maarso kaasoo loogu talagalay in maleeshiyaadka Kurdida lagu daro ciidanka milatariga.
Haddii heshiis lala gaaro Suuriya iyo Lubnaan, waxay ka dhigan tahay in Israa’iil ay nabad la yeelan doonto dhammaan dalalka Carabta ah ee ay deriska yihiin, inkastoo colaadda kala dhexeysa Falastiiniyiinta aan weli xal loo helin. Hadda waxay heshiisyo nabadeed la leedahay Urdun iyo Masar. Israa’iil waxay dagaallo waaweyn la gashay dhammaan afartan dal. Waxay muddo dheer ahayd mowqifka dalalka Carabta inaan wax xiriir caadi ah lala yeelan doonin Israa’iil ilaa xal loo helo colaadda Israa’iil iyo Falastiin.
Sacuudi Carabiya, oo qarka u saarnayd inay xiriirka la caadiyayso Israa’iil ka hor inta uusan weerarkii Xamaas ee Oktoobar 7, 2023 carqaladayn dadaalladaas, waxay ku adkaysanaysaa in la helo waddo horseedda dawlad Falastiini ah ka hor inta aysan oggolaan heshiis nabadeed.
Bayaanka wasiirka arrimaha dibadda ee Isniintii ayaa daba socday hadallo isdaba joog ah oo ka soo yeerayay Trump iyo Netanyahu oo sheegayay in dagaalka Iiraan uu abuuray fursado lagu ballaariyo caadiyaynta xiriirka Israa’iil iyo dalalka Carabta.
Wada-xiriirro qarsoodi ah oo u dhexeeya Israa’iil iyo Suuriya ayaa la sameeyay dhowr bilood ka hor iyadoo ay dhiirigeliyeen Qadar iyo Sacuudi Carabiya, sida ay sheegeen saraakiil Carbeed. Heshiiska Suuriya iyo Israa’iil laguma xirayo xabbad-joojin ka dhacda Gaza, sida ay yiraahdeen saraakiishaas.
Saraakiisha Suuriya ayaan si degdeg ah uga jawaabin codsiyada faallo bixinta. Xafiiska Dermer ayaa xaqiijiyay inuu joogo Washington laakiin faahfaahin kama bixin ujeeddada kulammadiisa.
Saraakiisha Israa’iil ayaa horay u muujiyay shaki weyn oo ay ka qabaan Al-Sharca sababo la xiriira xiriirkii uu la soo lahaa al-Qaacida, kaasoo uu ka tanaasulay 2016-kii. Sa’ar wuxuu ka mid ahaa dadka ugu dhaleeceynta badan Al-Sharca, isagoo si fagaare ah ugu yeeray “hoggaamiyaha Islaamka xagjirka ah” oo aan la aamini karin.
“Waxay ahaayeen Jihaadiyiin, wayna sii yihiin Jihaadiyiin, xitaa haddii qaar ka mid ah hoggaamiyeyaashoodu ay xirteen suudad,” ayuu yiri Sa’ar Maarso 10-keedii.
Kaddib dhicitaankii Asad, Israa’iil waxay bilowday weerarro isdaba joog ah oo gardarro ah oo ka dhan ah Suuriya, iyadoo beegsanaysay kaabayaasha iyo qalabka milatariga si looga hortago inay gacanta u galaan kooxaha xagjirka ah, sida ay sheegeen saraakiil Israa’iili ah. Ololaha duqeynta ayaa hadda istaagay. Joogitaanka ciidamada Israa’iil ee aagagga koonfurta Suuriya ayaa mararka qaarkood horseeday dibadbaxyo, waxayna ka careysiisay inta badan dadka deegaanka, kuwaasoo milatariga Israa’iil ay sheegeen inay ujeedadoodu ahayd inay hubka ka dhigaan.
Isbeddelka ku yimid codka ayaa u muuqda inuu salka ku hayo sida uu Trump u soo dhoweeyay Al-Sharca iyo rabitaankiisa ah inuu la shaqeeyo, sida ay sheegeen saraakiil loo warramay wadahadallada. Trump wuxuu Al-Sharca ku tilmaamay “nin dhallinyaro ah oo soo jiidasho leh” kaddib markii uu la kulmay hoggaamiyaha Suuriya horraantii bishii Maajo, wuxuuna sheegay in Mareykanku uu cunaqabataynta ka qaadi doono Suuriya. Kaddib Washington waxay soo saartay lix bilood oo ka-dhaafitaan ah oo fududeynaya qaar ka mid ah cunaqabateynta saaran Suuriya.