Minneapolis (Caasimada Online) – Canshuur cusub oo dowladda Mareykanka ay ku soo rogtay lacagaha dibadda loo diro ayaa la filayaa inay hoos u dhigto xawaaladaha loo diro Soomaaliya iyo dalalka kale ee soo koraya, taasoo khatar weyn ku ah malaayiin qoys oo ku tiirsan lacagahaas, xilli uu si weyn u yaraanayo gargaarkii shisheeye.
Canshuurta oo qeyb ka ahayd miisaaniyadda madaxweyne hore Donald Trump ee lagu magacaabo “One Big Beautiful Bill”, ayaa dhigeysa in lagu daro canshuur dhan 3.5% lacagaha ay diraan dadka aan Mareykanka u dhalan. Tallaabadan oo uu meelmariyey Aqalka Wakiillada bishii May, laguna saxay Aqalka Senate-ka, ayaa la filayaa inay dhaqan gasho 1-da Janaayo, 2026.
Inkasta oo loo soo bandhigay sidii hab lagu kordhinayo dakhliga dowladda si loogu maalgeliyo qorshe $170 bilyan ah oo lagu xoojinayo sharciyada socdaalka, haddana khubaradu waxay ka digeen in arrintani ay si weyn u dhaawici karto dhaqaalaha dalalka sida Soomaaliya, Liberia iyo El Salvador, kuwaas oo horeyba u wajahaya hoos u dhac ku yimid gargaarka caalamiga ah.
Xawaaladaha loo soo diro Soomaaliya ayaa muhiim u ah nolosha qoysas badan. Sannadkii 2023, jaaliyadda Soomaaliyeed ee dibadda ku nool waxay dalka u soo direen lacag gaareysa qiyaastii $1.73 bilyan – taasoo ka badan dhammaan gargaarka horumarineed iyo kan bani’aadannimo ee dalka la siiyey. Bankiga Adduunka wuxuu ku qiyaasaa in lacagahan ay ka dhiganyihiin 30% ilaa 50% wax-soo-saarka guud ee dalka (GDP), iyadoo lagu daboolo baahiyaha aasaasiga ah sida cunno, waxbarasho, biyo iyo caafimaad.
Canshuurtaan ayaa ku soo beegmaysa xilli Mareykanku uu si weyn u jarayo gargaarka shisheeye. Horraantii 2025, Mareykanku wuxuu joojiyey qeyb weyn oo ka mid ah taageeradii uu bixin jiray, oo ay ku jirto in ka badan 40% maalgelintii loo qoondeeyey Soomaaliya iyada oo loo marayo Hay’adda Mareykanka u Qaabilsan Horumarinta Caalamiga ah (USAID). Labadaas dhabar-jab — gargaar la’aan iyo canshuur xawaaladeed — ayaa walaac xooggan ka abuuray hay’adaha samafalka iyo khubarada dhaqaalaha.
Sida laga soo xigtay Xarunta Horumarinta Caalamiga ah (Center for Global Development – CGD), canshuurta 3.5% ah waxay sababi kartaa hoos u dhac dhan 5.6% oo ku yimaada xawaaladaha rasmiga ah, taasoo yareyneysa dakhliga qoysaska isla markaana wiiqeysa awoodda wax iibsiga ee bulshada dalalka dakhligoodu hooseeyo. Soomaaliya, oo xawaalado lagu soo diray $1.73 bilyan sannadkii 2023, waxay noqon kartaa mid ka mid ah kuwa si daran u saameeya.
Soomaaliya kali kuma aha. Warbixinta Bankiga Adduunka ayaa muujinaysa in xawaaladaha loo soo diray guud ahaan qaaradda Afrika ay sannadkii 2024 gaareen in ka badan $92 bilyan, iyadoo ugu yaraan $12 bilyan laga diray Mareykanka. Dalal ay ka mid yihiin Lesotho, Gambia iyo Liberia ayaa xawaaladooda gaarsiisan in ka badan 20% wax-soo-saarkooda guud ee dalka, taasoo muujinaysa sida ay nugul yihiin dhaqaale ahaan, xitaa marka ay jiraan caqabado yar yar.
Muhaajiriinta ayaa la filayaa inay raadiyaan xeelado kale si ay uga fogaadaan canshuurta cusub, oo ay ka mid yihiin inay adeegsadaan muwaadiniinta Mareykanka oo lacag u dira iyaga oo ku matalaya, inay u leexdaan nidaamyada aan rasmiga ahayn, adeegyada baakadaha sida paqueteros, ama xitaa ay isticmaalaan lacagaha dhijitaalka ah (cryptocurrency) iyo wareejinta bangiyada gudaha.
Soomaalida ayaa horey hormuud uga ahayd horumarinta nidaamyada lacag kala wareejinta, iyagoo ka gudbay nidaamyadii dhaqameed una gudbay adeegyo dhijitaal ah sida EVC Plus iyo WAAFI. Teknolojiyaddan ayaa Soomaaliya u suurtagelisay inay sii hayso nidaam lacag bixin oo shaqeynaya xitaa intii lagu jiray waqtiyadii ugu adkaa ee colaadaha dalka.
Shirkadaha Soomaalida ee xawaaladaha bixiya, oo horeyba u shaqeynayey iyadoo faa’iidadoodu kooban tahay sababo la xiriira kharashaadka u hoggaansanaanta sharciyada, ayaa laga yaabaa inay wajahaan hoos u dhac mugga lacagaha la diro iyo koror ku yimaada kharashka adeegyada, taasoo culeys dheeraad ah saaraysa dadka lacagaha dira iyo kuwa hela.
Khubarada horumarinta dhaqaalaha ayaa ku taliyey in halkii canshuur lagu soo rogi lahaa xawaaladaha, ay dowladda Mareykanka iyo kuwa kale ee deeqaha bixiya xoogga saaraan sidii loo yareyn lahaa kharashaadka dirista. Laga bilaabo rubuca saddexaad ee 2024, celceliska kharashka xawaalad kastaa waa 6.6%, taasoo ka badan laba jeer bartilmaameedka Qaramada Midoobay ee ah 3% oo la xiriira Yoolalka Horumarinta Waara (UN SDGs).
Haddii kharashkaasi loo dhimo 3%, waxaa suuragal ah in laga hortago in ka badan kala bar khasaaraha gargaarka ee ka dhasha 13 waddan oo dakhligoodu hooseeyo, oo ay Soomaaliya ku jirto, sida lagu sheegay qiyaasaha CGD.
In kasta oo canshuurtaan ay wajahday diidmo ballaaran, haddana waxaa la filayaa inay dhaqan gasho. Si kastaba ha ahaatee, khubaradu waxay sheegayaan in dakhligu uusan noqon doonin mid badan — oo lagu qiyaasay kaliya $10 bilyan 10 sano gudahood, taasoo u dhiganta 0.1% miisaaniyadda federaalka — halka waddamada qaata ay lumin doonaan qiyaastii $2.5 bilyan sannadkii, oo ah khasaaro toos ah oo xagga xawaaladaha iyo dhaqaalaha ah.
Soomaaliya, halkaasoo qoysas badan ay ku tiirsan yihiin lacag u dhaxaysa $50 ilaa $200 oo ay bishii ka helaan qaraabadooda dibadda, isbeddelka siyaasaddan cusub wuxuu u noqon karaa farqi u dhexeeya nolol maalmeed iyo baahi.