Washington (Caasimada Online) – Bankiga Adduunka ayaa Soomaaliya ka daah-furay mashruuc cusub oo lagu abuurayo 28,000 oo shaqo oo loogu talagalay dhallinyarada, isla markaana lacag caddaan ah lagu siinayo 123,000 oo qoys oo baylahan. Guud ahaan, mashruucan ayaa higsanaya inuu caawiyo ilaa 738,000 oo qof.
Mashruucan oo ku kacaya $112 milyan oo dollar, looguna magac daray Horumarinta Fursadaha iyo Natiijooyinka Daryeelka Bulshada iyo Shaqaaleynta Dhallinyarada (BOOST-You), ayaa loogu talagalay inuu Soomaaliya ka caawiyo inay ka gudubto gargaarka degdegga ah una wareegto hannaan daryeel bulsho oo joogto ah oo ay dowladdu maamusho.
Soomaaliya ayaa weli kasoo kabanaysa sanado colaado ah iyo cimilo adag, oo ay ku jiraan fatahado dhowaan dhacay iyo abaaro daba dheeraaday. Shaqo la’aanta dhallinyarada ayaa aad u sarreysa, in ka badan 60 boqolkiiba, sida ay sheegeen Qaramada Midoobay iyo hay’ado kale. Bankiga Adduunka ayaa sidoo kale sheegay in qiyaastii 40 boqolkiiba Soomaalida ay ku nool yihiin saboolnimo ba’an, taasoo sii kordhisa xasilooni darrada iyo barakaca.
Mashruucan wuxuu ballaarin doonaa “Baxnaano,” barnaamijka asaasiga ah ee daryeelka bulshada ee dowladda, sida uu sheegay Hideki Matsunaga, Maareeyaha Bankiga Adduunka u qaabilsan Soomaaliya. Wuxuu sheegay in BOOST-You uu muujinayo sida ay Soomaaliya uga go’an tahay dhisidda hay’ado xooggan iyo abuurista fursado dhab ah oo loo helo dhallinyarada, iyo inuu gacan ka geysan doono dib u dhiska kalsoonida u dhaxeysa dowladda iyo muwaadiniinta.
Habkan ay dowladdu hoggaaminayso ayaa daba socda tallaabo muhiim ah oo la qaaday Diseembar 2023, markaasoo Soomaaliya ay dhammeystirtay barnaamijka deyn-cafinta ee (HIPC). Tallaabadaasi waxay suurtagelisay in la helo maalgelin cusub, sida deeqdan oo kale, kaddib sanado ay socdeen dib-u-habeyn dhaqaale.
Lacagta $112 milyan ah ayaa si toos ah loogu ballaarin doonaa barnaamijka Baxnaano. Wajigii hore, oo ahaa SNHCP, ayaa markii ugu horreysay tijaabiyay barnaamijyada lacag-siinta tooska ah ee ay dowladdu maamusho iyo kuwa shaqo abuurka dhallinyarada.
Xoojinta daryeelka bulshada
Lacagtan ayaa lagu maalgelin doonaa bixinta lacagaha caddaanka ah ee joogtada ah iyo kuwa degdegga ah, taageerada shaqooyinka dhallinyarada, iyo lacagaha la siiyo qoysaska ka faa’iideysta adeegyada caafimaadka iyo waxbarashada.
Barnaamijka shaqooyinka dhallinyarada wuxuu socon doonaa ilaa 2029. Wuxuu hiigsanayaa in haweenku ay qaataan 16,800 oo ka mid ah 28,000 ee shaqo, taasoo ah 60 boqolkiiba, si loo yareeyo farqiga jinsiga ee suuqa shaqada.
Maalgelinta waxaa ku jira $100 milyan oo deeq ah oo ka timid Hay’adda Horumarinta Caalamiga ah ee Bankiga Adduunka (IDA), oo ay weheliso $10 milyan oo ka timid Sanduuqa Saaxiibbada Badan ee Soomaaliya (MPF) iyo $2 milyan oo ka timid Hay’adda Maalgelinta ee Global Shield (GSFF).
IDA waxay waddamada ugu saboolsan adduunka ku caawisaa deymo dulsaarkoodu eber yahay ama hooseeyo iyo deeqo. Lacagaha ka yimid MPF iyo GSFF waxay muujinayaan dadaal wadajir ah oo la isugu keenayo himilooyinka bini’aadannimo iyo kuwa horumarineed.
Hadafka ugu weyn waa in la tayeeeyo habka ay dowladdu adeegyada u bixiso. Qorshaha waxaa ka mid ah casriyeynta Diiwaanka Bulshada ee Mideysan (Unified Social Registry) iyo maalgelinta Sahanka Dhaqan-Dhaqaale ee Qaranka (National Socio-economic Survey) oo cusub, kaasoo lagu qiimeyn doono 12 milyan oo qof. Diiwaankan waa keyd xogeed oo gacan ka geysta aqoonsiga qoysaska nugul si gargaarka lacageed ee xilliyada masiibooyinka loo gaarsiiyo si degdeg ah oo caddaalad ku dheehan tahay.
Wax ka qabashada shaqo la’aanta dhallinyarada
Shaqo la’aanta sare ee dhallinyarada waxay hurisaa xasilooni darrada. Abuuridda 28,000 oo shaqo waa jawaab toos ah oo arrintaas laga bixinayo. Kooxaha mintidiinta ah, oo ay ku jirto Al-Shabaab, waxay ka faa’iideystaan shaqo la’aanta iyagoo dhallinyarada fursaduhu ku yar yihiin u ballanqaada mushaar iyo dareen ahmiyadeed. Bixinta beddello dhaqaale oo dhab ah ayaa udub dhexaad u ah qorshaha xasilinta ee dowladda.
“BOOST-You waa guul muhiim ah oo loo qaaday dhanka wax ka qabashada heerarka sare ee shaqo la’aanta dhallinyarada Soomaaliya iyo firfircooni la’aantooda,” sidaa waxaa yiri Ali Qureshi, Hoggaamiyaha Kooxda Farsamada ee mashruuca ahna Khabiir Sare oo dhanka Daryeelka Bulshada ah. Wuxuu sheegay in mashruucu uu taageeri doono shaqo abuur loo dhanyahay iyo inuu bulshooyinka ka caawin doono sidii ay ula tacaali lahaayeen dhibaatooyinka cimilada iyo kuwa kale.
Soomaaliya waxay wajahaysaa khataro cimileed oo daran. Abaar taariikhi ah oo shan xilli socotay ayaa dhammaatay 2023, waxaana ku xigay fatahado wax burburiyey oo xilligii Deyrta ah. Masiibooyinkan waxay inta badan dadka ku qasbaan inay guryahooda ka barakacaan waxayna burburiyaan hab-nololeedkooda, sidaa darteed waxaa lama huraan ah in la helo hannaanno daryeel oo la qabsan kara xaaladaha.
Wasaaradda Shaqada iyo Arrimaha Bulshada ee Soomaaliya ayaa maamuli doonta mashruuca. Saraakiisha waxay sheegeen in mashruucu leeyahay nidaam kormeer oo adag si loo hubiyo adeeg-bixin hufan.
Caqabado ayaa weli jira. Dowladda federaalku waxay weli la dagaallamaysaa fallaagada Al-Shabaab. In la gaaro dadka ku nool deegaannada aan amniga lahayn ama go’doonsan waxay u baahan doontaa wada-shaqeyn dhow oo lala yeesho bah-wadaagta maxalliga ah.
Si kastaba ha ahaatee, mashruucan wuxuu taageerayaa hadafka Muqdisho ee ah inay hoggaamiso soo kabashadeeda. Guusha mashruuca BOOST-You waxaa lagu qiimeyn doonaa haddii uu keeno beddel waara oo ka duwan gargaarka bini’aadantinimo ee ku-meel-gaarka ah.