Naiorbi (Caasimada Online) — Dowladda Soomaaliya ayaa dowladda Kenya weydiisatay inay garab ku siiso sidii meesha looga saari lahaa is-mari-waa dhanka sharciga ah oo xayiraad geliyey kuraastii ay Soomaaliya ku lahayd Baarlamaanka Gobolka Geeska Afrika (EALA), xilli toddobaadyo ka hor uun ay Muqdisho soo dooratay sagaalkii wakiil ee ugu horreeyey ee matali lahaa qaranka.
Guddoomiyaha Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka, Sheekh Aadan Maxamed Nuur (Madoobe), oo booqasho ku tegay magaalada Nairobi, ayaa kulan xasaasi ah la qaatay dhiggiisa dalka Kenya, Moses Wetang’ula.
Guddoomiye Aadan Madoobe ayaa Kenya ka dalbaday inay adeegsato miisaankeeda siyaasadeed ee gobolka si Soomaaliya ay uga gudubto dacwadda hortaagan xildhibaannadeeda ee ka furan Maxkamadda Caddaaladda ee Bariga Afrika (EACJ).
Wetang’ula ayaa xaqiijiyey in Guddoomiye Aadan uu si gaar ah ugala hadlay sidii loo soo afjari lahaa caqabaddan, taas oo gebi ahaanba hakad gelisay dhaarinta ergada Soomaaliya, isla markaana dib u dhigtay in Soomaaliya ay si buuxda u fariisato kuraasteeda xarunta baarlamaanka gobolka ee magaalada Arusha.
Maxay yihiin caqabadda sharciga?
Soomaaliya ayaa noqotay xubinta siddeedaad ee Ururka Iskaashiga Geeska Afrika (EAC) dabayaaqadii sannadkii 2023, iyadoo dhammaystirtay hannaanka ansixinta horraantii sannadkan. Bishii Oktoobar, Baarlamaanka Federaalku wuxuu doortay sagaal xubnood oo dalka u matali lahaa EALA, iyadoo la raacayo shuruucda ururka ee dhigaya in baarlamaannada qaranku ay soo doortaan wakiillada.
Hase yeeshee, koox xildhibaanno Soomaali ah ayaa dacwad ka dhan ah doorashadaas u gudbiyey Maxkamadda EACJ ee fadhigeedu yahay Arusha. Xildhibaannadan ayaa ku doodaya in hannaankii soo xulista uu baal-maray shuruucda aasaasiga ah ee ururka, gaar ahaan qodobbada ku saabsan kala duwanaanshaha siyaasadeed, daah-furnaanta, iyo xaqiijinta matalaadda haweenka iyo qaybaha kale ee bulshada.
Dacwoodayaasha ayaa sheegay in geeddi-socodka oo dhan lagu soo koobay muddo shan maalmood gudahood ah, isla markaana musharrax kasta laga qaaday lacag diiwaangelineed oo gaaraysa ku dhowaad US$10,000.
Waxay ku eedeeyeen in liiska kama dambaysta ah lagu saleeyey eex iyo qaraabo-kiil, laguna soo koobay shakhsiyaad xiriir dhow la leh madaxda sare ee dalka, halkii laga hubin lahaa inuu ka dhex muuqdo aragtiyo siyaasadeed oo kala duwan.
Maxkamadda ayaa kaga jawaabtay amar kumeel-gaar ah oo xayiraad saaray dhaarinta sagaalka xubnood ee Soomaaliya ilaa inta laga garnaqayo dacwadda rasmiga ah. Ilaa hadda ma jiro waqti cayiman oo loo qabtay dhagaysiga dacwadda, taas oo ka dhigan in kuraasta Soomaaliya ay bannaanaan doonaan xilli hawlaha kale ee baarlamaanka gobolku ay si caadi ah u socdaan.
Mas’uuliyiinta Soomaaliya ayaa ku adkeysanaya in doorashadu u dhacday si waafaqsan xeerarka dalka, waxayna wacad ku mareen inay kiiska iska difaaci doonaan. Waxay ku doodayaan in murankan uusan noqon mid carqaladeeya dadaalka ballaaran ee dalku ugu jiro inuu si buuxda u dhexgalo hay’adaha kala duwan ee EAC.
Dadaallada Aadan Madoobe
In kasta oo saraakiishu ku tilmaameen booqashada Guddoomiye Aadan Madoobe mid sharafeed, haddana indha-indheeyayaashu waxay u arkaan dadaal dublamaasiyadeed oo heer sare ah. Wetang’ula, oo ah rug-caddaa siyaasadeed oo khibrad dheer u leh arrimaha gobolka, ayaa door muhiim ah ku leh siyaasadda sharci-dejinta ee EAC.
Kaddib kulankooda, Wetang’ula wuxuu sheegay in Kenya ay taageerayso xal kasta oo dhowraya heshiiska EAC iyo madaxbannaanida baarlamaanka Soomaaliya.
Labada guddoomiye ayaa ku heshiiyey in la xoojiyo Kooxda Saaxiibtinimada Baarlamaannada Soomaaliya iyo Kenya, si loo dardargeliyo iskaashiga loona maareeyo arrimaha xasaasiga ah ee gobolka.
Guddoomiye Aadan, oo dhawaan loo doortay Guddoomiyaha Xafiiska Guddoonka Baarlamaannada EAC, ayaa sidoo kale raadinayey taageero la xiriirta xilkaas cusub ee gobolka. Wetang’ula ayaa ballanqaaday “taageero hagar la’aan ah” si Soomaaliya ay booskeeda uga xaqiijiso dhammaan hay’adaha ururka marka la xalliyo kiiska maxkamadda.
Soomaaliya ayaa weli qorsheynaysa inay ka qayb-gasho hawlaha kale ee baarlamaanka in kasta oo kuraasteedii EALA ay xayiran yihiin.
Guddoomiye Aadan ayaa xaqiijiyey in Baarlamaanka Federaalku uu koox u diri doono Ciyaaraha Baarlamaannada EAC oo ka dhici doona Kampala inta u dhaxaysa 5–15 Disembar, isagoo sheegay in xildhibaannadu ay doonayaan inay sii dhex joogaan ururka inkastoo uu jiro loolan sharci.
Waqtigan xaadirka ah, sagaalkii xildhibaan ee la doortay ayaa ku xayiran magaalada Muqdisho.
Go’aanka kama dambaysta ah—ha noqdo in xubnahan sida ay yihiin lagu dhaariyo, ama in isbaddal lagu sameeyo amarka maxkamadda awgiis—ayaa noqon doona imtixaan culus oo lagu eegayo sida ururka EAC iyo xubintiisa ugu cusub ay u tixgeliyaan mabaadi’da dimoqraadiyadda gobolka iyo hufnaanta matalaadda.