Muqdisho (Caasimada Online) – Tallaabada uu Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud isugu diiwaangeliyey doorashooyinka taariikhiga ah ee Soomaaliya ee qof-iyo-cod waxay ahayd mid si xeeladaysan loo soo beegay, taasoo diraysa fariin cad oo ah in Dowladda Federaalku ay ka go’an tahay inay hore u waddo dib-u-habaynta nidaamka doorashada, xitaa ayadoo wajahaysa mucaaradad adag oo diiddan.

Talaadadii, Madaxweynaha ayaa tagay xarun is-diiwaangelineed oo si weyn amnigeeda loo sugay kuna taalla degmada Warta-Nabadda ee Muqdisho, halkaas oo looga qaaday xogtiisa gaarka ah (biometric) ee loogu talagalay kaarka codbixiyaha.

Tallaabadan ayaa loo agaasimay si ay u hesho tebin ballaaran, iyadoo warbaahinta dowladduna ay si toos ah u baahinaysay munaasabadda si loo muujiyo sida ay madaxweynaha uga go’an tahay arrintan.

Inkastoo ay u muuqato tallaabo iska caadi ah oo qayb ka ah habraaca, haddana falkani wuxuu xambaarsan yahay culeys siyaasadeed oo aad u weyn. Waxay kusoo aadaysaa xilli uu jiro is-mari-waa u dhexeeya dowladda iyo hoggaamiyeyaasha mucaaradka ee diiddan qorshaha doorashooyinka.

Waxaa intaas dheer, oo muhiimad gaar ah leh, in tallaabadani ay dhacday maalin uun ka hor kulan heer sare ah oo la filayay inuu dhexmaro mucaaradka iyo madaxda dowladda, iyo xilli ay Talaadadii Muqdisho ku kulmayeen guddiyo kala matalaya labada dhinac, taasoo si cad u muujinaysa ujeeddada istiraatiijiyadeed ee ka dambaysa.

Astaan ka go’naansho

Marka uu Madaxweyne Xasan Sheekh is-hor-keenay kaamarooyinka, isla markaana uu maray isla habraacii laga filayay muwaadiniinta caadiga ah, wuxuu sameeyey fal muujinaya go’aan adag oo astaan ah. Mucaaradku waxay muddo dheer ku doodayeen in aan la qaban karin doorasho xalaal ah oo qof-iyo-cod ah iyadoo aan marka hore la gaarin heshiis siyaasadeed oo dhameystiran oo loo wada dhan yahay.

Sidaas darteed, fariinta Madaxweynuhu waa mid cad oo aan leexleexad lahayn: dowladda ma oggolaan doonto in geeddi-socodka doorashada ay afduubtaan khilaafyo siyaasadeed. Wuxuu isu muujinayaa inuu yahay wejiga isbeddelka — hoggaamiye ay ka go’an tahay inuu Soomaaliya ka gudbiyo nidaamka awood-qaybsiga ee 4.5 ee ku salaysan qabiilka, kaasoo muddo dheer dalka ragaadiyay.

Astaantani waxay xambaarsan tahay macnayaal kala duwan. Dhanka taageerayaashiisa, waxay u tahay muujin hoggaamineed iyo go’aan adag. Dhanka mucaaradka, waxay u muuqataa tallaabo is-kali-yeelid ah iyo ogeysiis fagaare ah oo u dhigan: “tareenkii isbeddelka waa uu dhaqaaqay, haddii aad saaran tihiin iyo haddii kalaba.”

Sharciyad mise is-afgarad?

Doodda doorashooyinka Soomaaliya waxaa udub-dhexaad u ah su’aal aasaasi ah: sharciyaddu ma ka timaaddaa ka-qaybgalka ballaaran ee shacabka, mise heshiiska siyaasiyiinta sare? Is-diiwaangelinta fagaaraha ah ee Madaxweyne Xasan Sheekh waxay si cad ugu codeynaysaa qodobka hore, iyadoo xoogga saaraysa in awoodda shacabku ay tahay tan ugu dambaysa ee wax kala xukmisa.

Xulafada Madaxweynaha waxay ku doodayaan inuu ku saxsan yahay inuu difaaco xuquuqda dimoqraadiga ah ee codbixinta, xitaa haddii ay diidaan inay ka qaybgalaan siyaasiyiinta saamaynta leh. Waxay u arkaan fursad dahabi ah oo Soomaalida caadiga ah siinaysa inay si toos ah uga qaybqaataan talada dalkooda, lagagana gudbayo doorashooyinkii dadbanaa ee ay maamuli jireen koox yar oo danahooda ka shaqaynaysay.

Si kastaba ha ahaatee, heshiis la’aantu waxay leedahay khataro u gaar ah. Iyadoo aan la helin taageerada iyo oggolaanshaha dhinacyada siyaasadeed ee waaweyn — gaar ahaan dowlad-goboleedyada saamaynta leh sida Puntland — natiijo kasta oo doorasho ka soo baxda waxay halis ugu jirtaa in la diido, taasoo wiiqaysa xasilloonida, suurtagalna ay tahay inay sharci-darro ka dhigto isla dib-u-habayntii uu madaxweynuhu hormuudka ka yahay.

Caqabadda jirta ayaa ah in sharciyadda iyo is-afgaradku aysan ahayn laba shay oo kala socda, balse ay yihiin kuwo is-kaabaya oo is-xoojiya. Si geeddi-socodku ugu guulaysto dhinaca aragtida iyo ficilkaba, waa in dowladda ay heshaa waddo ay isugu dheellitirto ka-qaybgalka shacabka iyo heshiiska siyaasiyiinta — waana dheellitir ilaa hadda ay adag tahay in la helo.

Xisaab siyaasadeed

Waqtiga uu Madaxweynuhu is-diiwaangeliyey ma ahayn mid iska yimid. Maadaama lagu soo beegay maalin ka hor wareegga 5-aad ee wada-hadalladii lala lahaa hoggaamiyeyaasha mucaaradka, waxay ahayd tallaabo ka-hortag ah oo loogu talagalay in lagu xoojiyo mowqifkiisa gorgortanka. Inuu isagu hore isu diiwaangeliyo, Madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu dirayaa fariin ah in geeddi-socodku uu mar hore billowday, taasoo ku qasbaysa mucaaradka inay go’aan ka gaaraan inay ka qaybgalaan iyo inay halis u galaan in laga tago.

Dhinaca siyaasadda, waa istiraatiijiyad khatarteedu sarrayso, balse abaal-marinteeduna weyn tahay. Haddii uu Madaxweynuhu ku guulaysto inuu mucaaradka u ekeysiiyo caqabad hor taagan horumarka dimoqraaddiyadda, wuxuu kasban karaa ra’yul caamka shacabka, wuxuuna go’doomin karaa kuwa dhaliilsan. Dal ay weli ku weyn tahay xusuusta xaq-darradii codbixinta, ballanqaadka doorasho qof-iyo-cod ah wuxuu leeyahay awood dareen oo qoto dheer.

Laakiin, khamaarkani waa mid laba af leh. Haddii ay diiwaangelinta codbixiyeyaashu ku turunturooto sababo la xiriira ka-qaybgal yar, khataro amni, ama fashil dhinaca saadka ah, taageerada weyn ee Madaxweynuhu waxay u ekaan kartaa xisaab-xumo degdeg ah oo cawaaqib xun keenta. Xaaladdaas, mucaaradku waxay heli doonaan sababo ay ku sheegaan in dib-u-habayntu ahayd mid lagu degdegay, cilladaysan, oo sharci-darro ahayd bilowgiiba.

Ugu dambayn, Madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu jiiday xarriiq cad oo kala saaraya dhinacyada. Is-diiwaangelintiisu waxay horseedaysaa is-wajahid ku saabsan nuxurka dowladnimada Soomaaliya: ma waxaa lagu dhisi doonaa hab kor-ka-yimaad ah oo ku salaysan heshiisyada madaxda sare, mise hab hoos-ka-yimaad ah oo ku dhisan codka shacabka?

Xilli ay labada dhinacba sii adkaysanayaan mowqifyadooda, mustaqbalka dhow ee qaranku kuma xirna oo keliya qabanqaabada farsamo ee doorashada, balse wuxuu ku xiran yahay jawaabta loo helo su’aashan aasaasiga ah. Jidka dimoqraaddiyadda Soomaaliya wuxuu ku laalan yahay dheellitirkan jilicsan.