Muqdisho (Caasimada Online) — Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa ballanqaaday inuu gogol wadahadal oo furan u dhigayo hoggaamiyeyaasha mucaaradka, si xal looga gaaro tabashooyinka la xiriira hannaanka doorashooyinka dalka, isaga oo sheegay in “dhammaan albaabadu u furan yihiin” wadahadal iyo dib-u-heshiisiin qaran oo dhab ah.
Madaxweynaha oo la hadlay warbaahinta kaddib markii uu shalay codkiisa ka dhiibtay doorashada Golaha Deegaanka ee Gobolka Banaadir, ayaa tallaabadan ku tilmaamay mid “taariikhi ah” iyo guul weyn oo laga gaaray safarka dheer ee Soomaaliya ugu jirto dowladnimo dimoqraadi ah. Wuxuu xusay in doorashadani ay ka tarjumayso bisayl siyaasadeed iyo hirgelinta mabaadi’da dastuuriga ah.
“Maanta waa maalin taariikhi ah,” ayuu yiri madaxweyne Xasan Sheekh, isagoo hoosta ka xariiqay in u-guurista nidaamka “Qof iyo Cod” ay tahay tallaabo weyn oo lagaga guurayo nidaamkii wax-doorashada dadban ee muddada dheer soo jiray.
Madaxweynaha ayaa ku adkeystay in wadahadalka loo dhanyahay uu muhiim u yahay dhismaha kalsoonida iyo midnimada qaran.
Isagoo ka jawaabayay walaaca ay qabaan siyaasiyiinta mucaaradka ee ku aaddan dib-u-habeynta doorashooyinka iyo fulintooda, wuxuu yiri: “Dowladda waxaa ka go’an wada-tashi, daah-furnaan, iyo geeddi-socod siyaasadeed oo nabdoon.” Wuxuuna ugu baaqay dhammaan dhinacyada siyaasadda inay danta guud iyo xasiloonida dimoqraadiyadda ka hormariyaan wax kasta.
Madaxweynaha ayaa bogaadiyay shacabka Muqdisho oo muujiyay dhabar-adayg inkastoo magaalada lagu soo rogay bandow iyo tallaabooyin amni oo adag. Sidoo kale, wuxuu ammaan u jeediyay laamaha amniga iyo guddiyada doorashada oo suurageliyay in codbixintu u dhacdo si nabad ah.
Ra’iisul Wasaare Xamza Cabdi Barre ayaa isna kamid ahaa mas’uuliyiinta sar-sare ee codkooda dhiibtay Khamiistii, isagoo booqday dhowr degmo oo codbixintu ka socotay. Dhaqdhaqaaqa gaadiidka ee magaalada iyo duullimaadyada garoonka Aadan Cadde ayaa gebi ahaanba la hakiyay maalintii oo dhan si loo xaqiijiyo amniga doorashada.
Doorashadan Golaha Deegaanka ee Banaadir ayaa noqonaysa tii ugu horreysay ee nooceeda ah (Qof iyo Cod) ee ka dhacda Muqdisho muddo ka badan 50 sano, iyadoo lagu dooranayo goleyaasha deegaanka ee 16-ka degmo ee caasimadda. Soomaaliya markii ugu dambeysay ee ay doorasho toos ah qabato waxay ahayd 1969-kii—bilo ka hor afgambigii milatari ee Maxamed Siyaad Barre.
Tan iyo burburkii dowladdii dhexe 1991-kii, Soomaaliya waxay 2004-tii qaadatay nidaam doorasho dadban si loo maareeyo loolanka beelaha iyo xaaladaha amni darro. Dadka dhaliila nidaamkaas ayaa aaminsan inuu abuuray musuq-maasuq baahsan, halka xisbiyada mucaaradku ay ku doodeyaan in dardargelinta nidaamkan cusub ee degdegga ah ay tahay mid loogu daneynayo dib-u-doorashada Madaxweyne Xasan Sheekh.
Hoggaamiyeyaasha mucaaradka ayaa sidoo kale walaac ka muujiyay haddii xaaladda amni ee dalku ay saamaxayso codbixin dadweyne oo ballaaran, iyagoo tixraacaya weerarada joogtada ah ee kooxda Al-Shabaab, taas oo weli gacanta ku haysa dhul badan oo miyi ah.
Si kastaba ha ahaatee, codbixintan ka dhacday Muqdisho—magaalo ay ku nool yihiin ku dhawaad saddex milyan oo qof—ayaa si weyn loogu arkaa inay tahay tijaabo lagu qiimeynayo suurta-galnimada in doorasho toos ah laga hirgeliyo heer qaran.