Muqdisho (Caasimada Online) – Shir loogu talagalay inuu noqdo mid taariikhi ah oo lagu xoojinayo amniga gobolka Geeska Afrika ayaa Khamiistii isu beddelay loollan diblomaasiyadeed oo xiisad wata, taasoo si cad u muujisay kala fogaanshaha sii kordhaya ee u dhexeeya laba ciyaartoy oo muhiim ah: Soomaaliya iyo Itoobiya.

Shirka Ciidamada Kaydka Bariga Afrika (EASF), oo markii ugu horreysay lagu qabtay magaalada Muqdisho—tallaabo astaan u ah horumarka Soomaaliya—wuxuu si degdeg ah ugu hoobtay dood adag oo ka dhalatay dalabka muranka dhaliyay ee Itoobiya, kaasoo ahaa in ciidamo badeed lagu soo daro howlgalka cusub ee nabad-ilaalinta Midowga Afrika ee loo yaqaan AUSSOM.

Inkastoo Addis Ababa ay soo jeedintaas ku tilmaantay astaan muujinaysa midnimo goboleed, haddana diidmada degdegga ah ee Soomaaliya ayaa bannaanka keentay wax ka badan kala aragti duwanaan ku saabsan gaynta ciidamada. Waxaa meesha ka muuqday cabsi istiraatiiji ah oo salka ku haysa heshiiskii muranka dhaliyay ee Itoobiya la gashay Somaliland iyo damaceeda ballaaran ee gobolka, taasoo halis gelin karta iskaashi jilicsan oo ka jiray Geeska Afrika.

Maxaa kiciyay carada xooggan?

Marka hore, dalabka Itoobiya ee ah inay ciidamo badeed ku biiriso howlgalka cusub wuxuu u ekaan karaa ballanqaad daacadnimo oo ku wajahan amniga gobolka. Laakiin mas’uuliyiinta Soomaaliya, arrintu waxay u muuqatay halis degdeg ah—ma ahayn nabad-ilaalin, balse daan-daansi.

Horaantii sannadkii hore, Itoobiya waxay la saxiixatay Somaliland—gobolka iskiis madax-bannaanida ugu dhawaaqay ee woqooyiga Soomaaliya—heshiis muran dhaliyay oo dhigaya in Itoobiya ay kiraysato dhul xeebeed, iyada oo beddelkeedana la siinayo suurtagal ah aqoonsi diblomaasiyadeed. Soomaaliya si dhakhso ah ayay u cambaareysay heshiiskaas, iyadoo ku tilmaantay xadgudub cad oo lagu hayo madaxbannaanideeda. Tan iyo markaas, xiriirka labada dal wuxuu galay xaalad gacan-ka-hadal siyaasadeed ah.

Sidaas darteed, markii Itoobiya ay soo jeedisay in ciidamo badeed la geeyo xeebaha Soomaaliya—wax yar uun kadib heshiiskii dekedda—mas’uuliyiinta Muqdisho waxay u arkeen mid aan shil ahayn. Waxa ay u muuqatay tallaabo si xeel dheer loo qorsheeyay oo lagu doonayo in lagu xaqiijiyo joogitaan badeed oo rasmi ah, iyadoo marmarsiiyo looga dhigay howlgal caalami ah oo Midowga Afrika wato.

“Ma saxiixi kartid heshiis aad la gashay gobol gooni isu taagay, kadibna ma dalban kartid in ciidankaaga badda ay ku sugan yihiin biyaha Soomaaliya,” ayuu yiri la-taliye sare oo Soomaali ah. “Sidaas ma shaqeyso.”

Shirka EASF, oo ay isugu yimaadeen madaxda ciidamada, booliiska iyo rayidka ee 10 dal oo xubno ka ah, si looga wadahadlo khataraha amniga gobolka sida argagixisada iyo dambiyada xuduudaha ka gudba, wuxuu si degdeg ah isu beddelay mid muran dhaliyay. Waxa uu bilow u ahaa fursad iskaashi, balse waxa uu ku dhammaaday “buuq iyo qaylo,” taasoo carqaladeysay maalintii koowaad ee shirka.

Itoobiya ayaa noqotay dal aan bad lahayn tan iyo markii Eritrea ay xorriyadeeda heshay 1993, waxaana tan iyo markaas ay raadineysay marin badeed—ma aha oo keliya dhinaca ganacsiga, balse sidoo kale si ay u yeelato saameyn istiraatiiji ah. Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed ayaa si joogto ah u adkeeyay baahidaas, isagoo marinka badda ku sifeeyay “arrin jiritaan ah” oo muhiim u ah dhaqaalaha sii kobcaya ee dalkiisa.

Heshiiska Somaliland wuxuu ahaa mid ka mid ah waddooyinka—isku day toos ah oo lagu raadinayo marin u helidda Badda Cas. Dalabka ciidamada badda ee hoos yimaada qaab-dhismeedka AUSSOM waa waddo kale, taasoo u horseedi karta Itoobiya in ay hesho sharciyad caalami ah oo ay ugu joogto badda.

Qoraal ahaan, waa xeelad istiraatiiji ah: ku biir howlgal nabad-ilaalin ah, ka caawi xasilinta dal deris ah, isla markaana si aamusnaan ah u ballaari saameyntaada badeed. Laakiin Soomaaliya, arrintu waxay u muuqatay qayb ka mid ah hab-raac ballaaran—mid ay iskaashi been ah ku daboolayaan damac istiraatiiji ah.

Nabad-ilaalin, mise siyaasad awood?

Murankan ugu dambeeya wuxuu dhalinayaa su’aal weyn oo xasaasi ah oo ku saabsan howlgalka Midowga Afrika: dalal ma ku dhuumanayaan magaca nabad-ilaalin si ay u gaaraan dano gaar ah oo siyaasadeed ama dhuleed?

Midowga Afrika (AU) wuxuu muddo dheer taageersanaa howlgalka AUSSOM—kaasoo la bilaabay Janaayo 2025 si uu u beddelo ATMIS—oo lagu sheegay “xalka Afrikaanka ah ee dhibaatooyinka Afrika.” Ujeeddadiisa asaasiga ah waa taageeridda dowladda Soomaaliya si ay ula dagaallanto Al-Shabaab una horumariso xasilloonida dalka. Laakiin haddii waddamada ciidanka keena ay u muuqdaan kuwo adeegsanaya howlgalka si ay u gaaraan danahooda gaarka ah, kalsoonidii lagu qabi jiray howlgalkaas way burbureysaa.

Diidmada xooggan ee Soomaaliya ee ku aaddan dalabka Itoobiya waxay dirtay fariin cad: madax-bannaanida lama gorgortami karo—xitaa haddii loo marayo iskaashi goboleed.

“Iskaashiga caalamiga ah ma noqon karo dabool loogu talagalay ciyaarta awood qeybsiga qarsoon,” ayuu yiri diblomaasi goboleed oo xog-ogaal u ah shirka. “Haddii ay sidaas noqoto, howlgalka oo dhan waa burburayaa.”

Shirka Muqdisho wuxuu ahaa in lagu muujiyo waa cusub—caddayn ah in Soomaaliya ay diyaar u tahay inay door hoggaamineed ka qaadato nabadda iyo amniga gobolka. Balse taa beddelkeeda, waxa uu iftiimiyay khilaafaadka weli kala qeybinaya gobolka iyo caqabadaha ka dhashay kalsooni-darrada taariikhiga ah.

Qorsheynta AUSSOM ayaa la filayaa inay sii socoto, iyadoo Itoobiya la rajeynayo inay ciidamo keento si la mid ah Uganda, Jabuuti, Kenya iyo Masar. Laakiin hadda su’aasha ma ahan kaliya tirada ciidamada—waxay ku saabsan tahay kalsoonida. Yaa dhab ahaan uga go’an amniga Soomaaliya—yaa se ciyaaraya ciyaar istiraatiiji ah oo fog?

Itoobiya, buuqa ciidanka badda wuxuu noqday cashar muhiim ah: damaca badda, xitaa haddii uu sharciyeysan yahay, waa in lagu wajahaa siyaasad diblomaasiyadeed oo aad u xasaasi ah, gaar ahaan iyadoo la eegayo xaaladda khilaafsan ee heshiiska Somaliland. Soomaaliya dhankeeda, tani waa fursad ay ku adkeyso madax-bannaanideeda iyo doorkeeda hoggaamineed ee gobolka, iyada oo aan u ogolaanin derisyada waaweyn inay hareeyaan.

Geeska Afrika oo dhan, dhacdooyinka Muqdisho waxay u muuqdaan saadaalin mustaqbal. Loollanka xiga ee gobolka laga yaabee inuusan ku ekeyn dhulka—balse uu si isa soo taraysa ugu fido badda.