Muqdisho (Caasimada Online) – Markii uu madaxweynihii hore ee Soomaaliya, Shariif Sheekh Axmed, uu si fagaare ah lacag ugu deeqay haweeney sheegatay inay eeddo u tahay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud oo dhawaan laga barakiciyay dhul ay dowladdu leedahay, arrintu waxay ahayd mid samafal ka weyn.

Waxay ahayd talaabo siyaasadeed oo si xeeladaysan loo soo agaasimay—looguna talagalay in lagu kashifo waxa ay mucaaradku ugu yeeraan labada ceebood ee ugu waaweyn xukuumadda: barakicinta qasabka ah ee Muqdisho iyo eedeymaha musuq-maasuqa ku dhisan qaraabo-kiilka ee madaxtooyada.

Balse, qorshahaas oo loogu talagalay in lagu ceebeeyo madaxweynaha, ayaa u muuqda mid dib ugu soo laabtay mucaaradka.

Halkii ay dhacdadu ka dhigi lahayd Xasan Sheekh hoggaamiye aan naxariis lahayn, waxay beddeshay aragtida guud, iyadoo dowladda loo arkay, ugu yaraan si ku-meel-gaar ah, mid si siman sharciga u wada marsiinaysa qof walba, iyadoo aan loo eegin xiriirka shaqsiyadeed.

Falcelin dadweyne oo siyaasad xambaarsan

Maama Fowsiya, oo ah haweeney barakac ah, lagana saaray dhul loogu talagalay dan guud ayaa ka soo muuqatay munaasabad uu soo agaasimay xisbiga mucaaradka ee Shariif, Himilo Qaran, waxayna oohin la dhacday iyadoo ka hadlaysa dhibaatada ku dhacday.

“Anigu waxaan ahay Hooyo Fowsiya,” ayay tiri iyadoo ooyaysa dadweyne fara badan hortood. “Warbaahinta waan ka ooyay, TikTok-na waan ka baryootamay. Xasan Sheekh waa wiil aan habaryar u ahay —hooyadiis iyo anigu walaalo ayaan nahay. Weligay qabiil kuma hadlin, laakiin caawa waxaa i hadalsiinaya dareenkeyga.”

Codkeeda dareenka xambaarsanaa wuxuu soo jiitay naxariis ballaaran oo online-ka ah, wuxuuna abuuray fursad ay si degdeg ah uga faa’iideysteen mucaaradka.

Shariif, oo madasha fadhiyey ayaa istaagay si uu uga jawaabo. “Dhammaantiin waad arkaysaan in dareenkeedu uu ka tan batay,” ayuu yiri.

“Dulmiga dalka ka jira wuxuu gaaray heer aan loo dulqaadan karin. Xisbigeennu wuxuu go’aansaday inuu qoyskan siiyo kun doollar, kun kale oo waxbarashada gabadha ah, iyo inuu ka bixiyo kiradeeda bishii oo ah $150.”

Wuxuuna si gaar ah ugu daray, “Keli ma tihid. Xuquuqdaada waa laguu soo celin doonaa, Insha’Allah.”

Goobtaas—oo isugu jirtay samafal iyo olole siyaasadeed—waxaa loogu talagalay in ay hesho aragti ballaaran. Muuqaallada laga duubay munaasabadda ayaa si xawli ah u faafay, iyagoo Shariif ka dhigayay oday qaran oo naxariis badan oo soo farageliyay meel uu madaxweynaha talada haya, oo ay hore saaxiibbo u ahaayeen, lagu eedeeyay inuu ku guuldarreystay.

Weerar la qorsheeyay oo lala beegsaday arrin xasaasi ah

Waqtiga uu Shariif doortay wuxuu ahaa mid istaraatiiji ah. Dhibaatada barakicinta qasabka ah ayaa noqotay mid ka mid ah arrimaha bini’aadannimo iyo siyaasadeed ee ugu xasaasisan Muqdisho.

Sida ay caasimaddu u ballaaranayso, bulshooyin dhan oo ka kooban saboolka magaalada iyo qoysas barakacayaal ah ayaa laga saaray deegaanno aan rasmi ahayn iyo dhul dowladeed si looga hirgeliyo mashaariic horumarineed.

Mucaaradka ayaa u adeegsaday barakicintan inay ku doodaan in dowladda ay ka hormarinayso dhismaha naxariista iyo damqashada dadweynaha.

Farriinta Shariif waxay si weyn u taabatay dadweyne horeyba uga careysnaa barakicinta. Deeqdiisa fagaaraha ah waxay astaan u ahayd isgarab-taagga mucaaradka ee dadka la barakiciyay—laakiin sidoo kale waxay xambaarsanayd eedeyn toos ah: in maamulka madaxweynuhu uu lumiyay halbeeggii akhlaaqda.

Jawaabta deggan laakiin adag ee madaxweyne Xasan

Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa si fagaare ah uga hadlay arrinta dhulka 3-dii Oktoobar, isagoo iska fogeeyay howlgallada barakicinta.

Wuxuu ku nuuxnuuxsaday in maamulka dhulku uu hoos yimaado mas’uuliyadda degmada Muqdisho, ee uusan hoos imaanin madaxtooyada:

“Dhulka Muqdisho mas’uuliyaddiisa waxaa iska leh dowladda hoose, sida Baydhaba, Dhuusamareeb, Garoowe, ama Kismaayo. Haddii wax khalad ah ay dhacaan, waan saxeynaa—laakiin madaxweynuhu dhul ma bixiyo.”

Madaxweynaha ayaa sii ambaqaaday, isagoo sharraxay aragtidiisa ku aaddan dib-u-habeynta magaalooyinka:

“Muqdisho mar dambe ma ahaan doonto aag obasiibo—meel ay Al-Shabaab ku dhuuntaan, meel aysan gaarin dab-damisku, meel aan meydadka lagala soo bixi karin. Waxaan dib u habeyneynaa aagaggan, waxaan fureynaa waddooyin, waxaana dhaqan gelineynaa nidaamka.”

Wuxuu kaloo ku adkeystay inuusan ka xishoonayn bannaanbaxyada dadweynaha, isagoo yiri: “Kama xishoonayo in dadku ay qeyliyaan; xaq ayay u leeyihiin. Xaqiiqdu waxay tahay, isbeddelku waa adag yahay, laakiin waa lama huraan.”

Hadalkiisu wuxuu ahaa mid degan—aan ahayn mid is-difaac ah ama mid iska hor keen ah—isagoo si hoose barakicinta ugu soo bandhigay inay qayb ka tahay dadaallo ballaaran oo horumarinta magaalada ah, halkii ay ka ahaan lahayd naxariis-darro shaqsi ah.

Markii sheekadu waji kale yeelatay

Si ka duwan sidii la filayay, isla kiiskii ay mucaaradku ku rajeenayeen inay ku muujiyaan damqashadooda ayaa sidoo kale mugdi geliyay kala duwanaanshihii akhlaaqeed ee ay sheeganayeen. Dadka qaar, barakicinta haweeney sheegatay inay qaraabo yihiin madaxweynaha waxay u noqotay caddeyn maamul-wanaag sinaan ku dhisan, ee ma ahayn danayn la’aan.

Dhaqan siyaasadeed oo daacadnimada qabiilku inta badan go’aamiso awoodda, fikirka ah in xitaa qaraabada madaxweynaha ay u hoggaansamayaan amarrada dowladda ayaa yeeshay saameyn aan la fileyn.

Haddii ay ula kac ahayd iyo haddii kaleba, natiijadu waxay xoojisay aragtida ah in sharcigu ka sarreeyo xiriirka shaqsiga ah—fikrad dhif iyo naadir ku ah siyaasadda Soomaalida.

Dhacdadan waxay cutub cusub ku soo kordhinaysaa xifaaltanka qeexayay siyaasadda Soomaaliya ee xilliga kala-guurka kadib. Xasan Sheekh, oo xilligaas ku cusbaa siyaasadda, wuxuu kaga adkaaday Shariif doorashadii madaxweynaha ee 2012.

Labada nin ayaa markii dambe si kooban isugu biiray inay ka soo horjeestaan madaxweynihii hore, Maxamed Cabdullaahi Farmaajo, laakiin isbahaysigoodu wuxuu burburay ka dib guushii Xasan ee 2022.

Shariif iyo xulafadiisu waxay tan iyo markaas ku eedeeyeen Xasan inuu qaatay siyaasad ah “guuleystuhu wax walba qaata” uuna fogeeyay saaxiibadiisii hore.

Arrinta barakicinta ayaa hadda noqotay goob kale oo dagaal oo ka mid ah loollankaas joogtada ah—mid uu isku daygii Shariif ee ahaa inuu muujiyo sarreynta akhlaaqda uu dib ugu soo noqday, isagoo xoojiyay sheegashada madaxweynaha ee ku aaddan maamulka hay’adaha dowliga ah.

Cashar laga bartay layaabka siyaasadda

Sheekada Hooyo Fowsiya, “habartarya madaxweynaha,” waxay daaha ka rogeysaa dabeecadda isku-dhafan ee loollanka awoodeed ee Soomaaliya—halkaas oo ay isku milmeen dhibaatada bini’aadannimada, xifaaltanka siyaasadeed, iyo aragtida dadweynaha.

Shariif Sheekh Axmed wuxuu ku guuleystay inuu iftiimiyo cabasho dhab ah oo heer qaran ah: dhibaatada ka dhalata barakicinta qasabka ah. Laakiin isku daygiisii ahaa inuu xanuunkaas u adeegsado dan siyaasadeed wuxuu keenay natiijo aan la fileyn.

Halkii ay wiiqi lahayd Madaxweyne Maxamuud, waxay u oggolaatay inuu u muuqdo—ugu yaraan si ku-meel-gaar ah—hoggaamiye aysan xukuumaddiisa xitaa xiriirka qoysku ka helin wax xasaanad ah.

Arrimaha asaasiga ah—xuquuqda dhulka, musuq-maasuqa, iyo maamul-wanaagga—weli lama xallin. Laakiin wejigan ka mid ah ciyaarta siyaasadeed ee shataranjiga ee Soomaaliya, tallaabo loogu talagalay in lagu kashifo daciifnimo ayaa taa beddelkeeda keentay daqiiqad kooban oo awood muujin ah.