Garoowe (Caasimada Online) – Madaxweynaha Jubaland, Axmed Maxamed Islaam Axmed Madoobe, ayaa la filayaa inuu toddobaadkan booqasho ku tago caasimadda Puntland ee Garoowe, halkaas oo uu kulan heer sare ah kula yeelan doono Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, xilli ay dalka ka jirto xaalad siyaasadeed oo cakiran, sida ay ilo-wareedyo lagu kalsoon yahay u xaqiijiyeen Caasimada Online.

Booqashadan, oo ay xaqiijiyeen ilo ku dhow labada maamul, ayaa ujeeddadeedu tahay in la sii adkeeyo xiriirka labada dowlad-goboleed iyo in la iska kaashado arrimaha masiiriga ah ee dalka, gaar ahaan khilaafaadka doorashooyinka ee soo jiitamaya iyo xaaladda amniga.

Wadahadallada la qorsheeyay ayaa la rajeynayaa inay sare u qaadaan iskaashiga labada dhinac, dib u dhisaan kalsoonida siyaasadeed, iyo in wax looga qabto caqabadaha baaxadda leh ee horyaalla nidaamka federaalka Soomaaliya.

“Kulanka Madaxweyne Madoobe iyo Madaxweyne Deni waa mid muhiimad gaar ah u leh is-waafajinta istaraatiijiyadaha gobollada iyo in laga yeesho aragti mideysan arrimaha waaweyn ee qaranka,” waxaa sidaa u sheegay Caasimada Online sarkaal ka tirsan Puntland oo codsaday inaan magaciisa la shaacin.

Labada hoggaamiye waa xulafada soo jireen ah oo u ololeeya nidaam federaali ah oo awoodda la baahiyo, waxaana iskaashigooda loo arkaa mid culeys siyaasadeed ku keeni kara dadaallada awood-urursiga ah ee ay dowladda dhexe ka waddo magaalada Muqdisho.

Is-mari-waaga doorashooyinka

Wadahadallada waxaa udub-dhexaad u ah is-mari-waaga siyaasadeed ee dalka, gaar ahaan arrimaha doorashooyinka ee muddada dheer aan xalka loo helin. Khilaafaadka u dhexeeya dowladda federaalka iyo dowladaha xubnaha ka ah ee ku saabsan qaab-dhismeedka doorashada, wax-ka-beddelka dastuurka, iyo awood-qaybsiga ayaa curyaamiyay horumarkii siyaasadeed, wuxuuna dib u huriyay kalsooni-darradii jirtay.

Axmed Madoobe iyo Siciid Deni, labaduba, waxay si isdaba-joog ah u dhaliileen maamulka Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, iyagoo ku tilmaamay mid wada go’aanno aan lagala tashan oo kor laga keenay, kuwaasoo meesha ka saaraya codka iyo aragtiyaha maamul-goboleedyada.

Falanqeeyayaasha siyaasadda waxay tilmaamayaan in kulankani uu gacan ka geysan karo abuurista aragti mideysan oo ku aaddan habraacyada doorashooyinka, isla markaana uu xoojinayo baaqa loo jeedinayo hannaan siyaasadeed oo loo wada dhan yahay, kuna dhisan is-afgarad.

Sidoo kale, labada maamul-goboleed waxaa ka dhaxeeya walaac amni oo qoto dheer. Puntland iyo Jubaland waxay labaduba xuduud la wadaagaan goobo ay colaado ka oogan yihiin, waxayna safka hore kaga jireen dagaalka ka dhanka ah kooxda Al-Shabaab ee xiriirka la leh Al-Qaacida iyo kooxda Daacish.

Hase yeeshee, iskaashiga dhanka amniga ee kala dhexeeya dowladda federaalka ayaa inta badan ahaa mid aan la isku halleyn karin, taasoo wiiqday dadaalladii qaran ee la-dagaallanka argagixisada.

Dal maraya marxalad kala-guur ah

Xilliga ay booqashadani ku soo aadday ayaa hoosta ka xarriiqaysa sida ay muhiim ugu tahay xaaladda taagan. Soomaaliya waxay wajahaysaa isku-dhaf caqabado ah oo isugu jira fadhiidnimo siyaasadeed, amni-darro, iyo dhibaatooyin bani’aadannimo.

Xiisadihii ugu dambeeyay ee u dhexeeyay Muqdisho iyo qaar ka mid ah maamullada dalka ayaa sii xoojiyay cabsida laga qabo inuu burbur ku yimaado wadajirka nidaamka federaalka. Beesha Caalamka, oo ay ugu horreeyaan Qaramada Midoobay, iyo Midowga Afrika ayaa marar badan ugu baaqay hoggaamiyeyaasha Soomaalida inay yeeshaan wada-hadal dhab ah, kana fogaadaan wax kasta oo sii murgin kara khilaafaadka.

In kasta oo uu baaxad ahaan kooban yahay, kulankani wuxuu noqon karaa tallaabo wax-ku-ool ah oo loo qaaday dhanka dib-u-soo celinta kalsoonidii ka dhaxaysay maamullada, laguna dardargelinayo geeddi-socodka siyaasadeed ee Soomaaliya ee is-mari-waagu ragaadiyay.

Axmed Madoobe wuxuu hoggaaminayay Jubaland tan iyo sanadkii 2013-kii. Wuxuu waayihiisa ku billaabay hoggaamiye maleeshiyo, kaddibna wuxuu isbahaysi la yeeshay ciidamada Kenya ee dagaalka kula jiray Al-Shabaab, isagoo markii dambe u gudbay hoggaanka siyaasadda. Wuxuu xilka madaxweynaha ku guuleystay markii afaraad 25-kii Nofeembar, 2024, iyadoo doorashadiisa ay hareeyeen muran iyo diidmo ay ka muujisay dowladda federaalka.

Siciid Cabdullaahi Deni, oo ah madaxweynaha Puntland tan iyo 8-dii Jannaayo, 2019, wuxuu hore usoo noqday wasiirka qorsheynta Soomaaliya. Waxaa dib loo doortay 8-dii Febraayo, 2024, wuxuuna si weyn ugu ololeeyaa hirgelinta federaal dastuuri ah iyo in la xoojiyo awoodaha ismaamul ee gobollada.