Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Soomaaliya ayaa ka fakareysa inay isbeddel weyn ku sameyso hoggaanka ciidankeeda, iyadoo u magacaabeysa taliyaha xiga ee ciidamada qalabka sida siyaasi xiriir dhow la leh dalka Turkiga—tallaabadaas oo halis gelin karta xiriirka aan sidaas u sii adkeyn ee kala dhaxeeya Mareykanka.

Ilo-wareedyo ku dhow Villa Somalia ayaa sheegaya in Cabdulqaadir Maxamed Nuur (Jaamac)—oo hadda ah Wasiirka Dekedaha iyo Gaadiidka Badda—uu yahay qofka ugu cadcad ee laga fakarayo in loo magacaabo Taliyaha xiga ee Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed.

Magacaabistan la filayo ayaa noqoneysa isbeddel weyn oo lama filaan ah, maadaama ay ku soo aadeyso bilooyin yar kaddib markii Jaamac laga qaaday xilkii Wasiirka Gaashaandhigga—go’aankaas oo si weyn loo arkayay inuu jawaab u ahaa cadaadis ka yimid Mareykanka.

Haddii la magacaabo, Jaamac wuxuu xilka kala wareegi doonaa Sarreeye Guuto Odowaa Yuusuf Raage, oo ah taliye uu Mareykanku tababaray, kaasoo hoggaaminayay ciidanka tan iyo sanadkii 2019-kii, isla markaana si weyn loogu qadariyo inuu yahay shaqsi xasillooni ka dhex abuuray ciidamada.

Magacaabis muran badan  

Taageerayaasha Jaamac ayaa ku doodaya inuu xilkan u qalmo, iyaga oo daliishanaya khibradda shaqo ee cajiibka ah ee uu leeyahay Nuur, taasoo ay u arkaan sabab ku filan oo uu ugu soo laaban karo hoggaanka sare ee hay’adaha amniga.

Wuxuu horey u soo noqday Wasiirka Gaashaandhigga, Wasiirka Caddaaladda, iyo Agaasime Ku-xigeenka Hay’adda awoodda badan ee Sirdoonka iyo Nabad Sugidda Qaranka (NISA). Sidoo kale, wuxuu xilal diblomaasiyadeed oo kala duwan ka soo qabtay safaaradda Soomaaliya ee dalka Turkiga.

Balse, dadka dhaliila iyo falanqeeyayaasha arrimaha amniga ayaa ka digaya in magacaabista shaqsi si weyn ugu xiran hal saaxiib oo shisheeye ay waxyeello u geysan karto danaha qaran ee Soomaaliya, ayna sii hurin karto khilaafyada siyaasadeed ee markii horeba jiray.

Saldhigga xiisadda u dhaxeysa Mareykanka iyo Turkiga ayaa ah heshiis taariikhi ah oo 10 sano ah oo dhanka difaaca ah, kaasoo ay Soomaaliya iyo Turkigu kala saxiixdeen bishii Febraayo 2024. Heshiiskan, Turkiga waxaa lagu wareejiyay mas’uuliyadda tababarka iyo qalabaynta ciidamada badda Soomaaliya si loo sugo amniga xeebaha dalka oo aad u ballaaran, kuwaasoo la aaminsan yahay inuu ku jiro kheyraad badan oo shidaal iyo gaas ah.

Heshiiskaas ayaa si degdeg ah shaki iyo walaac uga abuuray Washington. Sarkaal sare oo Soomaali ah, oo la hadlay warbaahinta Middle East Eye isagoo codsaday inaan magaciisa la shaacin, ayaa sheegay in saraakiil Mareykan ah ay ku cadaadiyeen Madaxweyne Maxamuud inuu meesha ka saaro Jaamac.

Sida uu sarkaalku sheegay, walaaca Mareykanka ayaa salka ku hayay arrimo ay ka mid yihiin: iskaashi yari laga dareemay dhanka Jaamac ee la shaqeynta ciidamada Mareykanka ee Soomaaliya, hamiga Turkiga ee ah inuu dhisto “saldhig hawada sare ah” oo loogu talagalay barnaamijyada dayax-gacmeedka iyo gantaalaha, iyo helitaanka xaddidan ee Washington ay u leedahay faahfaahinta heshiisyada difaaca iyo tamarta ee dhexmaray Soomaaliya iyo Turkiga.

Mareykanku wuxuu si weyn ugu lug leeyahay amniga Soomaaliya isagoo u maraya Taliskiisa Afrika ee (AFRICOM), kaasoo fuliya howl-gallada la-dagaallanka argagixisada ee ka dhanka ah Al-Shabaab, isla markaana tababara guutada kumaandooska ee Danab ee ka tirsan Ciidanka Xoogga Dalka.

Iskaashiga adag ee Ankara

Dhanka kale, Turkiga wuxuu sii adkeystay booskiisa ah saaxiibka istiraatiijiyadeed ee ugu dhow Soomaaliya. Ka sokow taageerada ballaaran ee bini’aadannimo, Ankara waxay saldhiggeeda milatari ee ugu weyn ee ay dibadda ku leedahay— xerada TURKSOM—ku leedahay bannaanka Muqdisho, halkaasoo ay ku tababartay qayb weyn oo ka tirsan ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya.

Kaddib isku shaandheyntii golaha wasiirada ee bishii Maarso taasoo Jaamac xilka looga beddelay, sarkaal ka tirsan dowladda Turkiga ayaa iska fogeeyay wararka sheegayay inuu xiriirku xumaaday, isagoo ku nuuxnuuxsaday in xiriirka labada dal uu weli yahay mid xooggan.

“Tani ma beddeleyso xiriirkeenna,” ayuu sarkaalku u sheegay Caasimada Online. “Heshiisyadeenna aan la leenahay Muqdisho waxay ku dhisan yihiin iskaashi hay’ad-ilaa-hay’ad ah.”

Go’aankan ku saabsan isbeddelka hoggaanka ciidanka, haddii uu dhaco, wuxuu ku soo aadayaa xilli kala guur ah oo muhiim u ah Soomaaliya. Ciidanka xoogga dalka wuxuu ku jiraa howlgal ballaaran oo ka dhan ah maleeshiyada Al-Shabaab, iyadoo isla markaas la isku diyaarinayo in mas’uuliyadda amniga si buuxda loogala wareego Howlgalka Ku-meelgaarka ah ee Midowga Afrika ee Soomaaliya (ATMIS), kaasoo la filayo inuu dalka ka baxo dhammaadka sanadkan.

Madaxweyne Xasan Sheekh, oo hadda miisaamaya fursadaha u furan, waxaa laga doonayaa inuu magacaabo taliye ciidan oo awood u leh inuu Soomaaliya hoggaamiyo xilligan xasaasiga ah ee amniga lagu kala wareegayo—isagoo isla markaasna isku dheellitiraya danaha iska hor imanaya ee saaxiibbada awoodda badan ee weli muhiimka u ah xasilloonida jilicsan ee dalka.