Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Turkiga ayaa la kulmeysa dhaleeceyn uga imaneysa hoggaamiyeyaasha mucaaradka Soomaaliya, kuwaasoo ku eedeeyay Ankara inay ka tagtay dhex-dhexaadnimadeedii muddada dheer ay ku caan ahayd oo ay si buuxda ula safatay dowladda, xilli uu jiro is-mari-waa siyaasadeed oo culus oo ku saabsan nidaamka doorashooyinka mustaqbalka ee dalka.

Eedeymahan ayaa soo shaac baxay kadib markii safiirka Turkiga ee Muqdisho uu Sabtidii qabtay kulan albaabadu u xiran yihiin, kaasoo uu isugu keenay diblomaasiyiin caalami ah iyo xubno ka tirsan mucaaradka Soomaaliya. Kulankan ayaa yimid maalin keliya ka hor wareeggii saddexaad ee wadahadallada muhiimka ahaa ee u dhexeeyay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud iyo hoggaamiyeyaasha mucaaradka, ee Axaddii ka dhacay Villa Somalia.

Sida ay sheegeen ilo diblomaasiyadeed iyo kuwa mucaaradka, ujeeddada ugu weyn ee danjiraha Turkiga waxay ahayd inuu ku qanciyo mucaaradka inay ka laabtaan diidmadooda ku aaddan nidaamka doorashada ee “hal qof, hal cod” ee ay soo jeedisay dowladda—hindise si weyn u kala qeybiyay siyaasiyiinta sare ee Soomaaliya.

Xubin ka tirsan mucaaradka oo kulanka ka qeybgalay ayaa sheegay in safiirka Turkiga uu si toos ah ugala hadlay mowqifkooda. “Wuu na soo eegay oo na weydiiyay, ‘Maxaad u diidan tihiin?’” ayuu sarkaalkaas u sheegay Caasimada Online—su’aal ay dad badani u fasirteen inay tahay taageero cad oo loo hayo mowqifka dowladda.

Cadaadiskaas loo arkay ayaa calaamad u ah waxa ay dadka qaar u arkaan isbeddel la taaban karo oo ku yimid doorka Turkiga ee Soomaaliya. In kasta oo Ankara ay in ka badan toban sano saaxiib weyn ka ahayd dhinacyada amniga iyo horumarka, waxay dhaqan ahaan iska ilaalin jirtay inay si toos ah ugu lug yeelato siyaasadda gudaha ee dalka ee cakiran.

Isbeddel ku yimid dhex-dhexaadnimadii Ankara?

Sannado badan, Turkiga waxaa loo arkayay saaxiib joogto ah balse aan dhinacna raacsanayn oo Soomaaliya ay leedahay. Kaalintiisu waxay ahayd mid la taaban karo: boqollaal milyan oo doollar oo lagu maalgaliyay kaabayaasha dhaqaalaha, oo ay ku jiraan dib-u-dhiska garoonka diyaaradaha ee Muqdisho iyo dekedda weyn, dhismaha isbitaallo, iyo keenista gargaar ballaaran oo bini’aadannimo. Dhinaca militariga, Turkiga wuxuu saldhig weyn oo ku yaal caasimadda ku tababaraa ciidanka kumaandooska Gorgor ee sida gaarka ah u tababaran.

Laakiin xubnaha mucaaradka ayaa hadda ka walaacsan in aragtidaas ay isbeddeleyso.

“Dhinaca Turkiga uma muuqan inay si dhab ah u fahmeen xaaladda siyaasadeed ee adag ee dalka,” ayuu yiri xubin kale oo mucaaradka ka tirsan oo kulanka joogay. “Way ka duwan yihiin saaxiibbada kale ee caalamka; Turkigu khibrad ku filan uma laha siyaasadda gudaha iyo doorashooyinka Soomaaliya.”

Kulanka laftiisa ayaa la sheegay inuu isagu iskiis u abaabulay safiirka Turkiga, inkastoo aysan Ankara ka tirsanayn kooxda udub-dhexaadka ah ee “C6+” ee saaxiibbada caalamka—oo ay ku jiraan QM, Mareykanka, UK, iyo Midowga Yurub—kuwaasoo loo xilsaaray inay kormeeraan geeddi-socodka siyaasadeed ee rasmiga ah.

Sida ay ilo-wareedyadu sheegeen, danjiraha Turkiga wuxuu kulanka ku furay isagoo ku booriyay dhammaan dhinacyada inay dejiyaan xiisadihii u dambeeyay, oo ay ku jirto tan ka dhalatay qabashada markab hub siday oo laga qabtay meel ka baxsan xeebaha maamul-goboleedka Puntland.

Xiriirka siyaasadeed oo sii xoogeysanaya

Khilaafkan diblomaasiyadeed wuxuu ku soo beegmayaa iyadoo uu jiro muran salka ku haya qaabka ay Soomaaliya u qabanayso doorashooyinkeeda soo socda. Maamulka Madaxweyne Maxamuud ayaa riixaya nidaam doorasho oo qof iyo cod ah—kii ugu horreeyay ee dalka ka dhaca tan iyo 1969-kii.

Si kastaba ha ahaatee, isbaheysiga mucaaradka, oo loo yaqaan Madasha Badbaado Qaran, ayaa walaac culus ka muujiyay. Waxay ku doodayaan in Soomaaliya aysan lahayn amniga, qaab-dhismeedka sharciyeed, iyo kaabayaasha saadka—sida tirokoob la isku halleyn karo iyo nidaam diiwaangelinta codbixiyeyaasha—ee looga baahan yahay si loo qabto doorasho qof iyo cod ah oo caddaalad ah oo daah-furan.

Dad badan ayaa ka cabsi qaba in geeddi-socodka la is-daba marin karo, taasoo dalka u horseedi karta xasilooni darro hor leh. Isku dayo hore oo lagu hirgelinayay doorashooyin toos ah ayaa meel la iska dhigay iyadoo lagu beddelay habab doorasho oo dadban, halkaasoo odayaasha dhaqanka iyo ergadu ay doortaan xildhibaannada.

Calaamadaha muujinaya isku soo dhowaansho siyaasadeed oo sii kordhaya oo u dhexeeya Ankara iyo Villa Soomaaliya ayaa noqonaya kuwo aad u muuqda. Guddiga doorashooyinka Soomaaliya ayaa dhowaan u safray Ankara si ay “khibrad is-dhaafsadaan” mas’uuliyiinta doorashooyinka Turkiga.

Intaa waxaa dheer, saraakiil sare oo ka tirsan Xisbiga Caddaaladda iyo Midnimada ee Madaxweyne Maxamuud ayaa la kulmay dhiggooda oo ka tirsan xisbiga talada haya ee Turkiga ee Caddaaladda iyo Horumarka (AKP) ee uu hoggaamiyo Madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan. Goobjoogayaashu waxay xuseen isku ekaanshaha afkaarta iyo xitaa magacyada ee labada xisbi.

In kasta oo tallaabadan diblomaasiyadeed ee ugu dambeysay ee Turkigu ay walaac ku abuurtay safafka mucaaradka, haddana beesha caalamka intiisa kale waxay weli u aragtaa wadahadallada socda ee u dhexeeya Villa Soomaaliya iyo mucaaradkeeda inay yihiin rajada ugu wanaagsan ee lagu gaari karo heshiis is-afgarad ah oo lagu xaqiijin karo xasiloonida jilicsan ee dalka.