Jabuuti (Caasimada Online) – Geeska Afrika oo ah goob istaraatiiji ah oo ay isku dhuftaan marinno ganacsi oo caalami ah, waxaa haatan ka taagan loollan diblomaasiyadeed oo sii xoogeysanaya oo u dhexeeya Jamhuuriyadda Jabuuti iyo Imaaraadka Carabta, iyadoo khilaaf ku saabsan dekedda istaraatiijiga ah ee Doraleh uu kor uga kacay heer ganacsi una gudbay mid siyaasadeed iyo qaranimo.

Murankan oo salka ku haya maamulka dekedda Doraleh ayaa u muuqda mid Jabuuti u aragto halgan lagu difaacayo madax-bannaanideeda iyo xornimada dhaqaale, waxaana madaxda dalka ay ku sifeeyeen istaraatijiyad gumeysi cusub oo lagu daboolay dhar ganacsi.

Eedeymaha tooska ah ee Geelle

Madaxweyne Ismaaciil Cumar Geelle oo wareysi siiyay The Africa Report ayaa si cad ugu eedeeyay Imaaraadka inay adeegsadaan “gumeysi qarsoon” iyagoo adeegsanaya awood dhaqaale si ay u xakameeyaan masiirka dalka Jabuuti.

Madaxweyne Geelle wuxuu sheegay in Imaaraadka ay muujiyeen “mowqif cadowtinimo” tan iyo markii Jabuuti diiday inay aqbasho shuruudihii shirkadda DP World ee maamulka dekedda Doraleh. “Annagu marnaba ma ogolaan doonno,” ayuu yiri, isagoo khilaafka ku tilmaamay arrin masiiri ah oo qaranimo.

Geelle wuxuu ku eedeeyay Abu Dhabi inay si nidaamsan u adeegsato awoodda dhaqaale si ay ugu farageliso arrimaha gudaha ee dalkiisa, iyagoo doonaya in ay gacanta ku dhigaan kaabayaasha dhaqaalaha ee ugu muhiimsan. Wuxuu ku tilmaamay heshiisyadii hore ee maamulka dekedda ee lala galay DP World – kuwaasoo dowladdu si qoto dheer u burisay sanadkii 2018 – “gumeysi lagu qariyay jaakad ganacsi.”

Wuxuu sidoo kale sheegay in himilooyinka Imaaraadka aysan ku ekaan Jabuuti, isagoo xusay in dalkiisu “uusan ahayn dalka kaliya ee u arka siyaasadaha Imaaraadka mid khatar ku ah xasilloonida gobolka.” Wuxuu daaha ka qaaday in sababta ugu weyn ee lagu kala diray sanduuqii maalgelinta qaran ee Jabuuti ay ahayd in laga hortago in laga dhigo marin DP World ku hesho hanti istaraatiiji ah oo dheeraad ah.

Marka laga hadlayo suurtagalnimada wadahadal, Madaxweyne Geelle wuxuu muujiyay shaki weyn, isagoo sheegay inuusan arag wax dadaal dhab ah oo ay Imaaraadku ugu jiraan xal diblomaasiyadeed. Dhaleeceyntiisu waxay sidoo kale gaartay hawlgallada siyaasadeed iyo milatari ee Imaaraadku ka wadaan marin-biyoodka Bab el-Mandeb ee dalka Yemen, taasoo uu ku tilmaamay khatar toos ah oo lid ku ah danaha istaraatiijiga ah ee Jabuuti.

Asalka khilaafka

Xiisaddan waxay dib u qaraxday 23-kii Febraayo 2018, markaasoo Jabuuti ay burburisay heshiis 50 sano ah oo ay DP World ku maamuleysay terminal-ka konteenarrada ee Doraleh. Dowladda Jabuuti waxay tallaabadaas ku sheegtay difaac ay ku ilaalinayso madax-bannaanideeda dhaqaale, iyadoo heshiiska ku tilmaantay mid “eex ah oo aan sinnaan ku dhisnayn.”

DP World waxay dacwad u gudbisay Maxkamadda Caalamiga ah ee Garnaqsiyeed ee London (LCIA), taasoo dhowr go’aan oo sharci ah ku garab siisay shirkadda. Si kastaba, Jabuuti way diiday inay aqbasho go’aamadaasi, iyadoo sheegtay in heshiiskaasi uu si xad dhaaf ah u siiyay awood shirkad shisheeye ah si ay u maamusho hanti qaran oo muhiim ah.

Khilaafkaasi wuxuu si degdeg ah ugu fiday meel sare oo diblomaasiyadeed. Bishii Luulyo 2018, Wasiirkii Arrimaha Dibadda ee xilligaas, Maxamuud Cali Yuusuf, wuxuu Imaaraadka ku eedeeyay inay yihiin “garabka hubeysan iyo dhaqaale” ee qorshaha gobolka ee xukuumaddii Madaxweyne Trump.

Yuusuf wuxuu sheegay in Imaaraadku ay adeegsadeen saameyntooda si ay u dib-u-habeeyaan isbahaysiyada gobolka Geeska Afrika, isagoo si gaar ah u xusay kaalintii ay ka qaateen heshiiskii dib-u-heshiisiinta Itoobiya iyo Eritrea – heshiis ay dhaqaale badan ugu yaboobeen Itoobiya. Arrintaas ayaa Jabuuti u aragtay isku day lagu carqaladeynayo doorkeedii muhiimka ahaa ee ahaa marin badeedka Itoobiya.

Isbeddel juqraafi-siyaasadeed

Jabuuti waxay ka baqaysaa in talaabooyinka Imaaraadka ay yihiin qorshe si ula kac ah loo dejiyay oo lagu go’doominayo dalka, isla markaana lagu yareynayo doorkiisa gobolka.

Dadaalka Imaaraadka ay ku maalgelinayaan dekedaha Eritrea si ay uga weeciyaan ganacsiga Itoobiya wuxuu khatar weyn ku yahay dhaqaalaha Jabuuti. Jabuuti ma u aragto arrimahaas tartan ganacsi oo kaliya, balse waxay u fasiraysaa olole siyaasadeed iyo dhaqaale oo isku dhafan.

Geeska Afrika waa meel ay ku tartamaan quwadaha waaweyn ee caalamka iyo kuwa gobolka. Sida ay aragto Jabuuti, Imaaraadku waxay kaalin gaar ah ka ciyaarayaan fowdada gobolka, iyagoo si toos ah u taageeraya dadaalka Itoobiya ee ah in ay hesho marin badeed kale. Taasi waxay Jabuuti u tahay halis dhanka jiritaankeeda ah.

Itoobiya oo ah waddan aan bad lahayn, waxay u aragtaa deked helkeedu inuu yahay dano qaran oo waaweyn. Imaaraadku waxay isu dhigeen dhexdhexaadiye dhaqaale iyo siyaasadeed oo fududeeya heshiisyada Itoobiya ay ku adeegsato dekedaha Eritrea iyo Somaliland. Tani waxay si weyn uga cabsi gelisay Jabuuti, oo muddo dheer ahayd xididka isku xira Itoobiya iyo badaha dunida.

Isbaheysi cusub oo ka-hortag

Si ay uga jawaabto cadaadiskaas isa soo taraya, Jabuuti waxay qaadday istaraatiijiyad cusub oo ku jihaysan isdifaac dhaqaale. Dalka wuxuu bilowday inuu yareeyo ku-tiirsanaanta Itoobiya iyadoo la maalgelinayo casriyeynta dekedaha si ay ula tacaalaan maraakiibta ugu weyn caalamka.

Jabuuti waxay hiigsaneysaa inay isu beddesho xarun wareejin badeeco oo goboleed, taasoo adeegta dekedaha yar-yar ee gobolka, islamarkaana kobcisa dakhliga dalka.

Dhinaca siyaasadda, khariidad cusub oo xulafeysan ayaa soo muuqaneysa. Heshiiskii ay Imaaraadka, Itoobiya iyo Somaliland ku gaareen horumarinta dekedda Berbera wuxuu sababay isbeddel istaraatiji ah oo xasaasi ah.

Jabuuti waxay dadaal ugu jirtaa dhismaha isbahaysi kale oo ka dhan ah midkaas, iyadoo xoojinaysa xiriirka ay la leedahay Dowladda Federaalka Soomaaliya – oo khilaaf xooggan kala dhexeeyo Somaliland – iyo sidoo kale Boqortooyada Sacuudiga, oo ah xifaaltamiye toos ah oo Imaaraadka ku loolama gobolka.

Diblomaasiyiin qaar waxay tilmaamayaan in quwadaha kale ee gobolka sida Masar – oo khilaaf biyo la leh Itoobiya – ay fursad u arkaan isbeddelkan si ay dib ugu qiimeeyaan saameyntooda gobolka.

Madaxda Jabuuti waxay u arkaan in khilaafka dekedda Doraleh uu ka gudbay heer ganacsi oo kaliya, isagoo isu beddelay halgan ku saabsan doorka istaraatijiyadeed ee dalka ee gobolka Badda Cas.

Sida ay aaminsan yihiin, Imaaraadka waa halista ugu weyn ee muuqata – ha ahaato in Itoobiya marin kale la siiyo, ama in Jabuuti laga go’doomiyo iyadoo la abuurayo xulafeysi cusub oo hoos u dhigaya muhiimadda istaraatijiga ah ee dalka.