Muqdisho (Caasimada Online) – Mahad Mohamed Salad, oo hore loogu ammaanay inuu wax ka beddelay xaaladda amni ee Muqdisho intii uu hoggaaminayay Hay’adda Sirdoonka iyo Nabadsugidda Qaranka (NISA), ayaa mar kale dib ugu soo laabtay xilkaas, xilli Soomaaliya ay wajahayso isbeddel siyaasadeed oo taariikhi ah.
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa go’aansaday in uu Mahad Salad dib ugu magacaabo xilka, iyadoo dalka Geeska Afrika uu isu diyaarinayo inuu sannadka 2026 ka gudbo nidaamka doorasho ee ku saleysan beelaha una gudbo codbixin dadweyne oo guud.
Magacaabista Mahad, oo si diirran looga soo dhaweeyay labada dhinac ee is-diidan ee siyaasadda, ayaa loo arkaa mid xeeladeysan oo Madaxweyne Xasan Sheekh ku xoojinayo amniga iyo kalsoonida shacabka.
“Amnigu waa arrin ay dani ugu jirto dhammaan dadka — laga bilaabo dowladda iyo mucaaradka ilaa muwaadinka caadiga ah,” ayuu yiri Farxaan Cali Axmed, wasiiru-dawlaha hore ee amniga gudaha. “Waa meel ay dadku badankood isku raacsan yihiin.”
Farxaan, oo ka tirsanaa golihii wasiirrada dowladdii Madaxweyne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo, ayaa ka mid ahaa kuwii oggolaaday magacaabista Mahad Salad bishii Agoosto 2022.
Isagoo xilka wasiiru-dawlaha hayay, wuxuu si dhow ula shaqeeyay Mahad Salad — oo 45 jir ah — wuxuuna ku tilmaamay qof daacad ah, karti leh, isla markaana si dhab ah ugu heellan shaqadiisa.
“Markii uu xafiiska la wareegay, dadku waxay dareemeen isbeddel dhab ah. Xitaa aragtidii laga qabay amniga wey is beddeshay. Wuxuu keenay waxyaabo cusub oo qiimo ku soo kordhiyay hay’adda amniga,” ayuu Farxaan u sheegay TRT Afrika. “Wuxuu ahaa shaqsi firfircoon, dadaal badanna u galay in qof kasta oo ku nool magaalada uu dareemo badbaado.”
Abdiwahab Sheikh Abdisamad, agaasimaha Xarunta Daraasaadka Istaraatiijiga ah ee Republosphere, horeyna u ahaa madaxa Machadka Daraasaadka Istaraatiijiga ee Geeska Afrika, ayaa rumeysan in dib ugu noqoshada Mahad Salad ee hoggaanka NISA ay xilligan muhiimka ah u tahay tallaabo muhiim ah.
“Wuxuu si weyn ugu suntan yahay isbeddello waaweyn oo uu ku sameeyay NISA, oo ay ku jirto casriyeynta howlaheeda iyo hirgelinta xeer sharciyeed rasmi ah,” ayuu yiri.
“Sannadkii 2023, baarlamaanku wuxuu ansixiyay Xeerka Sirdoonka iyo Nabadsugidda Qaranka, taasoo meesha ka saartay sharciyadii duugoobay, si cadna u qeexday shaqooyinka NISA, iyadoo isla markaana lagu soo rogay nidaam isla xisaabtan ah oo lagu ilaalinayo xuquuqda muwaadiniinta Soomaaliyeed, lana sugaayo amniga qaranka,” ayuu sii raaciyay Abdisamad, oo sidoo kale ah falanqeeye ka tirsan Southlink Consultants.
Muqdisho oo yeelatay “il saddexaad”
Caasimadda Muqdisho mar waxaa hareeyay argagixiso, iyadoo dilal iyo qaraxyo isdaba joog ah ay noqdeen wax iska caadi ah. Dhaqdhaqaaqii dadweynaha wuu yaraaday, ganacsiguna wuu liitay, iyadoo al-Shabaab ay si qarsoodi ah u maamulayeen nidaam canshuur ururin ah.
Laakiin xaaladdu way is beddeshay markii Mahad Salad uu magaalada ka hirgeliyay nidaam la socod oo elektaroonik ah.
“Wuxuu dhiirrigeliyay adeegsiga teknoolajiyada cusub, sida rakibidda kaamirooyinka CCTV ee baraha muhiimka ah sida isgoysyada iyo suuqyada waaweyn, gaar ahaan suuqa Bakaaraha,” ayuu yiri Abdiwahab.
Inkasta oo ay jireen caqabado, Mahad Salad wuu ku adkeystay dadaalkiisa ku aaddan in la xoojiyo la socodka amniga.
“Waxaan la dagaallameynaa argagixiso, qof walbana waa inuu ka qaybqaato,” ayuu ku celcelin jiray isagoo ganacsatada ku dhiirrigelinaya inay CCTV kaamirooyin ku rakibaan goobahooda.
Waxaa sidoo kale lagu ammaanay in uu kordhiyay tirada sirdoonka gaarka ah ama dhar-cadda ee Muqdisho, isagoo sare u qaaday heerka xog ururinta.
“Wuxuu shaqaaleysiiyay dhalinyaro badan si ay xog sirdoon u soo ururiyaan,” ayuu xusay Farxaan Axmed.
Hoggaan adag oo bulshada kasbaday
Dagaalka ka dhanka ah argagixisada wuxuu isbeddel ku yimid markii Mahad Salad uu kasbaday kalsoonida shacabka, isagoo isla markaas si adag oo dhab ah u gudanayay waajibaadkiisa.
“Sugnaanta amnigu waxay ku xiran tahay kalsoonida dadweynaha,” ayuu yiri Farxaan. “Haddii hay’adaha amnigu noqdaan kuwo musuq-maasuq ah ama aan la isku halleyn karin, shacabka waxay arkaan in dowladda ay ku guuldarreysatay inay ilaaliso. Marka kalsoonidu lunto, dagaalka argagixisadana waad ku guuldarreysataa.”
Go’aanka madaxweynaha uu dib ugu magacaabay Mahad Salad toddobaadkii hore ayaa loo arkaa inuu yahay mid lagu soo celinayo kalsoonida shacabka iyo xoojinta ka qaybqaadashada bulshada ee sugidda amniga, iyadoo loo sii marayo doorashooyinka codbixinta guud ee la qorsheeyay 2026.
“Mahad Salad wuxuu leeyahay khibrad ballaaran oo ku saabsan howlaha sirdoonka iyo hawlgallada amniga. Wuxuu horey u soo qabtay xilal kala duwan oo ay ku jiraan wasiirnimo, xildhibaannimo, iyo agaasime guud ee NISA,” ayaa lagu sheegay bayaan kasoo baxay Golaha Wasiirrada.
“Maanta, haddii aad rabto inaad baabuur meel dhigato, waxaa jiraya dhalinyaro, ganacsato ama dad shacab ah oo si dhakhso leh u dareemaya haddii wax laga shaki san yahay. Sidoo kale, haddii aad rabto inaad guri kireysato, dadka deegaanka ama milkiilaha ayaa laamaha ammaanka ku wargelinaya haddii ay kaa qabaan tuhun,” ayuu sii raaciyay Farxaan.
Caqabado hor leh oo horyaalla
Mahad Salad, oo xilka si rasmi ah ula wareegay 12-ka Juun, waxa uu wataa rajada shacabka Soomaaliyeed ee kasoo kabanaya dagaal sokeeye iyo hanjabaadda joogtada ah ee al-Shabaab.
“Dagaalka al-Shabaab aniga waxay ila tahay inuu yahay shaqadiisa ugu weyn,” ayuu yiri Farxaan. “Dadweynaha waxay filayaan inuu la yimaado hannaan adag iyo ficil wax ku ool ah.”
Falanqeeyayaasha amniga waxay sheegayaan in NISA ay u baahnaan doonto xeelado cusub si ay ula tacaasho al-Shabaab, iyadoo si dhow ula shaqeyneysa hay’adaha kala duwan ee dowladda.
“Amniga keligii ma xaqiijin karo xasillooni,” ayuu yiri Farxaan. “Haddii nidaamka caddaaladdu musuq yahay, sirdoonka milateriguna aanu shaqeynin, adeegyada caafimaad iyo waxbarasho daciif yihiin, dhaqaaluhuna liito — xog ururin kaliya waxba ma tarayso.”
Iskaashiga lala yeesho hay’adaha dibadda, gaar ahaan ATMIS (Howlgalka Kala-guurka Midowga Afrika ee Soomaaliya), ayaa sidoo kale muhiim noqon doona.
Midowga Afrika ayaa ciidamo ka kala yimid Kenya, Itoobiya, Jabuuti, Uganda iyo Burundi u diray Soomaaliya si ay gacan uga geystaan nabadeynta iyo xasilinta dalka.
Dalka Kenya oo daris la ah Soomaaliya ayaa la kulmay weerarro isdaba joog ah oo ay al-Shabaab ka fuliyeen gudaha dalkaas, taasoo saamayn ku yeelatay xiriirka, ganacsiga iyo isdhexgalka gobolka.
Doorashooyinka oo soo dhowaanaya
Iyadoo Soomaaliya ay u diyaargarowday doorashooyin taariikhi ah, howsha diiwaangelinta cod-bixiyeyaasha waxay u socotaa si habsami leh, mana jiraan illaa hadda wax cabsi amni ah oo la soo wariyay.
“Tani waa mid kamid ah mirihii shaqadiisii hore,” ayuu yiri Farxaan. “Wuxuu xiray dhammaan jidadkii iyo daaqadihii ay argagixisadu u adeegsan jireen inay dhibaateeyaan shacabka… taas ayaana keentay in mar kale la magacaabo.”
Inkasta oo loo arko inuu yahay saaxiib dhow oo lagu kalsoon yahay oo madaxweynaha ah, Abdiwahab Abdisamad wuxuu aaminsan yahay in Mahad Salad uu sii wadi doono hoggaan dhexdhexaad ah.
“Wuxuu ka duwan yahay kuwii isaga ka horreeyay — Mahad Salad marnaba ma siyaasadeeyo shaqada NISA, mana beegsado mucaaradka,” ayuu yiri.
La tacaalidda argagixisada xilli doorasho ah iyo sugidda amniga guud ee dalka ayaa noqon doona caqabadaha ugu waaweyn ee uu wajahayo Mahad Salaad isagoo markale hogaaminaya sirdoonka Soomaaliya. Muqdisho iyo Soomaaliya ba waxay isku haleynayaan Mahad Salad.
Warbixintan waxaa qoray: Sylvia Chebet, Tafatiraha Sare ee TRT AFRIKA ENGLISH