Muqdisho (Caasimada Online) – Fikradda ah in maamulka Trump uu ka fiirsan karo wadahadal lala yeesho Al-Shabaab ma ahan oo kaliya cinwaan xasaasi ah—waa isbeddel dhul-gariir siyaasadeed oo kale ah oo ku iman kara Geeska Afrika.
Arrintan, oo uu soo jeediyay la-taliye hore oo ka tirsanaa Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Mareykanka, waxay muujinaysaa isbeddel weyn oo lama filaan ah oo ka duwan siyaasaddii la-dagaallanka argagixisada ee Mareykanka ee ku dhowaad labaatanka sano jirsatay, taasoo dhalinaysa su’aalo degdeg ah oo ku saabsan mustaqbalka mid ka mid ah colaadaha ugu muddada dheer adduunka.
Xamse Warfa, oo ahaa la-taliye sare oo ka tirsanaa Wasaaradda Arrimaha Dibadda xilligii Madaxweyne Biden, ayaa muujiyay aragtidan cusub. Wareysi uu dhawaan siiyay Universal Somali TV, ayuu Warfa ku dooday in istiraatiijiyadda milatari kaliya ku tiirsan ee Mareykanku ay gaartay meeshii ugu dambaysay.
“Waxaa jira calaamado muujinaya in wadahadalladu ay hadda billaaban karaan,” ayuu yiri, isagoo tilmaamaya in xal siyaasadeed laga yaabo inuu yahay waddada kaliya ee suurtagalka ah ee loo mari karo xalka. Hadalladiisa waxay si dadban u xusayaan dood-hoosaadyo horseedi kara bilawga dib-u-habayn weyn oo xagga siyaasadda ah—mid salka ku haysa garawshaha sii kordhaya ee ah in guul milatari oo kama dambays ah ay tahay mid aan la gaari karin.
Haddii isbeddelka noocan ahi uu rumoobo, wuxuu ku qasbi doonaa Washington inay dib uga fikirto qeexitaannadeeda guusha iyo guuldarrada ee ku aaddan waxa noqday dagaalka hoose ee ugu muddada dheer Mareykanka. Laakiin waxaa weli taagan su’aalo muhiim ah: Wadahadal lala yeesho Al-Shabaab run ahaantii ma yahay mid macquul ah? Sidee buu u ekaan karaa kulan noocaas ah? Halkee se ayuu kaga tagi doonaa dowladda Soomaaliya?
Micnaha arrintan: Qirashada is-mari-waa
Saldhigga arrintan, ka fiirsashada wadahadalladu waa qirasho dadban oo ah in siyaasaddii hadda jirta ee Mareykanka—oo ahayd olole ku dhowaad labaatan sano socday oo isugu jiray duqeymo cirka ah iyo taageero milatari—ay ku guuldarraysatay inay gaarto hadafkeedii ugu dambeeyay: ciribtirka kama dambaysta ah ee Al-Shabaab.
Ka guurista ciribtirka iyo u wareegidda xakameyn: Tani waxay muujinaysaa isbeddel aad u weyn oo ku yimaada istiraatiijiyadda la-dagaallanka argagixisada ee Mareykanka. Halkii laga raadin lahaa burburinta kooxda, diiradda waxaa loo weecin doonaa sidii loo baabi’in lahaa khatarta tooska ah ee ay ku hayaan dhulka Mareykanka iyo danihiisa. Tani waa tallaabo waaqici ah, inkastoo ay tahay mid muran badan dhalin karta, oo looga guurayo iska horimaad fikir loona gudbayo maaraynta colaadda.
Hirgelinta aragtida ‘dagaallada aan dhammaadka lahayn’: Tallaabadan suurtagalka ah waxay si toos ah ula jaanqaadaysaa rabitaanka Madaxweyne Donald Trump ee sida weyn loo diiwaangeliyay ee ah in Mareykanka laga saaro faragelinta milatari ee dibadda ee qaaliga ah oo u muuqata mid aan laga guuleysan karin. Sida ka bixitaankii Afghanistan, hadafka ugu weyn wuxuu noqon lahaa in la soo afjaro ku lug lahaanshaha Mareykanka, xitaa haddii ay taasi ka dhigan tahay in wadahadal lala galo cadow soo jireen ah.
Sharciyeynta jabhadda: Dhanka Al-Shabaab, wadahadal toos ah oo ay la galaan quwad weyn waxay u noqonaysaa guul dacaayadeed oo ballaaran. Waxay ka soo qaadi doontaa heerka “koox argagixiso” una dallacsiin doontaa inay noqdaan dhinac siyaasadeed iyo milatari oo sharci ka ah masraxa caalamka, taasoo ah maqaam ay muddo dheer higsanayeen.
Suurtagal ma tahay? Caqabadaha iyo tusaalooyinka jira
Waddada loo marayo wadahadaladu waxaa ka buuxa caqabado, laakiin ma ahan mid aan la mari karin.
Caqabadda sharci: Dhibaatada ugu weyn waa aqoonsiga Al-Shabaab loogu aqoonsaday Urur Argagixiso Shisheeye ah (FTO) sanadkii 2008. Sharcigani wuxuu mamnuucayaa in dowladda Mareykanku ay bixiso “taageero maaddi ah,” waxaana wadahadallada loo arki karaa inay yihiin taageero noocaas ah. Si kastaba ha ahaatee, laanta fulinta waxay leedahay awood ballaaran oo ay ugu dhaqaaqdo siyaasadda arrimaha dibadda. Maamul madaxweyne oo ka go’an tahay wadahadaladu wuxuu heli karaa xeelado sharci ah ama wuxuu soo saari karaa dhaafitaan gaar ah, sidii uu ku sameeyay arrintii Taliban.
Tusaalihii Afghanistan: Wadahadalladii Mareykanka uu la yeeshay Taliban ee Doha waxay dejiyeen tusaale awood leh. Geeddi-socodkaasi wuxuu muujiyay in aqoonsiga FTO uusan ahayn caqabad aan laga gudbi karin marka ay jirto doonis siyaasadeed oo wadahadal lagu raadinayo. Taageerayaasha aragtidani waxay ku doodayaan haddii ay suurtagal noqotay in lala hadlo kooxdii hoyga siisay Al-Qaacida ka hor 9/11, inay sidoo kale suurtagal tahay in lala hadlo farac ka tirsan Al-Qaacida.
Danta labada dhinac: Si wadahadal uu u suurtagalo, labada dhinacba waxay u baahan yihiin sabab ay miiska ugu yimaadaan.
Dhanka Mareykanka: Dantu waa iska caddahay: soo afjaridda ballanqaad milatari oo qaali ah oo u muuqda mid aan dhammaad lahayn oo ka jira gobol aan ka mid ahayn ahmiyadaha istiraatiiji ee heerka koowaad.
Dhanka Al-Shabaab: In kasta oo ay mabda’ ahaan ka soo horjeedaan reer galbeedka, haddana kooxdu waxay sidoo kale la kulmaysaa cadaadis milatari oo joogto ah. Heshiis dammaanad qaadaya ka bixitaanka diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Mareykanka iyo ciidamada shisheeye ee Afrikaanka ah wuxuu u noqon lahaa guul istiraatiiji ah oo weyn, taasoo u oggolaanaysa inay xoojiyaan awooddooda oo ay raacaan ajandahooda gudaha. Fursadda ay ku gaari karaan hadafkooda ugu weyn—ka saarista ciidamada shisheeye—iyagoo adeegsanaya wadahadal waa dhiirigelin awood badan.
Sidee buu heshiis u ekaan karaa?
Heshiis kasta oo suurtagal ah wuxuu u badan yahay inuu u ekaado qaab-dhismeedka asaasiga ah ee heshiiskii Mareykanka iyo Taliban, isagoo diiradda saaraya gorgortan ku salaysan “ciidan bixis, argagixiso joojin.”
Dalabaadka Mareykanka: Shayga aan gorgortan gali doonin ee Washington wuxuu noqon lahaa ballanqaad adag oo Al-Shabaab ka yimaada oo ah inay gebi ahaanba jaraan xiriirka ay la leeyihiin shabakadaha argagixisada ee caalamiga ah, gaar ahaan Al-Qaacida. Mareykanku wuxuu dalban lahaa dammaanad qaad ah in dhulka Soomaaliya aan mardambe loo isticmaali doonin meel lagu qorsheeyo ama laga soo qaado weeraro ka dhan ah Mareykanka ama xulafadiisa.
Dalabaadka Al-Shabaab: Dalabka udub-dhexaadka u ah kooxda wuxuu noqon lahaa ka bixitaanka dhammaan ciidamada shisheeye ee Soomaaliya, oo ay ku jiraan shaqaalaha Taliska Ciidamada Mareykanka ee Afrika (AFRICOM) iyo howlgalka Midowga Afrika (ATMIS). Waxay sidoo kale dalban lahaayeen in laga qaado cunaqabateynta caalamiga ah, laga saaro liiska FTO, iyo malaha nooc aqoonsi caalami ah ama ugu yaraan faragelin la’aan.
Su’aalaha aan la xallin: Qaybta ugu adag ee heshiis kasta waxay ku saabsanaan doontaa mustaqbalka Soomaaliya lafteeda. Heshiisku wuxuu u badan yahay inuu ka madmadowaan doono siyaasadda gudaha Soomaaliya laakiin wuxuu taaban karaa qodobadan soo socda:
Awood-qaybsi: Door suurtagal ah oo Al-Shabaab ay ku yeelato maamulka qaybo ama dalka oo dhan. Tani waxay u dhexeyn kartaa ismaamul goboleed la aqoonsan yahay oo ay ka hirgeliyaan dhulkooda adag ilaa door rasmi ah oo ay ku yeeshaan dowlad midnimo qaran.
Shareecada Islaamka: Dalabka Al-Shabaab ee ah in la hirgeliyo fasiraaddooda adag ee shareecada Islaamka ayaa noqon doona qodob weyn oo lagu murmo.
Hub-ka-dhigis: Su’aasha ah waxa laga yeelayo kumannaanka dagaalyahan ee Al-Shabaab waxay u baahan tahay in wax laga qabto, inkastoo tan inta badan dib loogu dhigo marxalad dambe oo wadahadal Soomaali-dhexdeed ah.
Su’aasha muhiimka ah: Xaalka dowladda Soomaaliya
Tani waa dhinaca ugu khatarta badan ee xaaladdan oo dhan. Wadahadal toos ah oo dhexmara Mareykanka iyo Al-Shabaab wuxuu Dowladda Federaalka Soomaaliya (SFG) ee caalamku aqoonsan yahay gelin doonaa xaalad aad u nugul.
In la iska fogeeyo oo la wiiqo: Sida dowladdii Afghanistan inteeda badan looga reebay wadahadalladii hore ee Mareykanka iyo Taliban, Dowladda Federaalka Soomaaliya (SFG) waxay u badan tahay in sidoo kale la iska fogeyn doono. Tani waxay si ba’an u wiiqi doontaa sharciyaddeeda, iyadoo adduunka—iyo shacabkeeda—tusi doonta in bahwadaagteeda ugu weyn ee dhanka amniga uu mustaqbalkeedii kala xaajoonayo
Luminta saameynta gorgortanka: Awoodda Dowladda Federaalka waxay si weyn ugu tiirsan tahay taageerada milatari iyo midda maaliyadeed ee caalamka. Haddii Mareykanka, oo ah taageeraha ugu weyn, uu muujiyo rabitaan ah inuu isaga baxo, dowladda waxay luminaysaa awooddeeda gorgortan ee ugu muhiimsan. Hawlgalkeedii milatari ee hakaday ayaa horey u kashifay awooddeeda xaddidan marka aysan jirin taageero shisheeye oo xooggan.
In lagu qasbo miiska wadahadalka: Ugu dambayn, hadafka Mareykanku wuxuu noqon lahaa in la horseedo wadahadal Soomaali-dhexdeed ah oo dhexmara dowladda iyo Al-Shabaab. Si kastaba ha ahaatee, marka la gaaro heerkaas, isku-dheellitirka awoodda ayaa si aasaasi ah isu beddeli doona. Dowladda Federaalka waxaa lagu qasbi doonaa inay ka gorgortanto meel ay ku taagan tahay daciifnimo weyn, iyadoo Al-Shabaab ay dhiiranaan iyo sharciyad ka heshay heshiiska ay la gashay Mareykanka.
Gebogabadii, in kasta oo rajada laga qabo wadahadallo dhexmara Mareykanka iyo Al-Shabaab ay weli tahay mala-awaal, waxay matalaysaa gunaanad macquul ah, inkastoo uu yahay mid naxdin leh, oo ku yimaada aragti siyaasad dibadeed oo diiradda saaraysa soo afjaridda “dagaallada aan dhammaadka lahayn.” Waa mid suurtagal ah, iyadoo la raacayo naqshaddii Afghanistan, laakiin waxay noqon doontaa mid khatar badan.
Heshiiska noocan oo kale ah wuxuu xaqiijin karaa danaha ciriiriga ah ee Mareykanka ee la-dagaallanka argagixisada. Hase yeeshee, wuxuu ku imaan doonaa kharashka ay u badan tahay inuu noqdo burburka nidaamka siyaasadeed ee Soomaaliya ee hadda jira, isagoo gogol xaar u noqonaya mustaqbal ay Al-Shabaab ku leedahay awood siyaasadeed oo la aqoonsan yahay.