Ankara (Caasimada Online) — Qabashada markab Turkish ah oo siday qalab militari oo ku sii jeeday dowladda Soomaaliya, taasoo ay fuliyeen ciidamada maamulka Puntland ee taageerada ka hela Imaaraadka Carabta, ayaa hurisay eedaymo laba-wajiilenimo ah oo loo jeedinayo Abu Dhabi, waxayna mugdi gelisay shir madaxeed diblomaasiyadeed oo heer sare ah oo dhawaan ka dhacay Ankara.
Maalmo uun ka hor dhacdadan, Madaxweynaha Turkiga, Recep Tayyip Erdogan, iyo Madaxweynaha Imaaraadka Carabta, Mohamed bin Zayed Al Nahyan (MBZ), ayaa si wadajir ah uga soo muuqday Ankara si ay u saxiixaan todobo heshiis oo iskaashi istiraatiiji ah oo dhinacyada difaaca, teknoolajiyadda, iyo qaybaha kale ah.
Waqtiga la qabtay markabka — oo yimid wax yar ka dib soo bandhigidda midnimada diblomaasiyadeed — ayaa dhaleecayn kulul ka dhex abuuray Turkiga, wuxuuna kiciyay walaac ku saabsan ujeeddooyinka Abu Dhabi ee Geeska Afrika.
Sabtidii, Ciidanka Booliska Badda ee Puntland (PMPF), oo ah ciidan amniga gobolka ah oo ay inta badan tababareen islamarkaana maalgeliyaan Imaaraadka, ayaa xaqiijiyay inay la wareegeen markabka sitay calanka Turkiga ee MV Sea World.
Mas’uuliyiinta Puntland ayaa markii hore ku andacooday in markabku uu magan ka raadsanayay bad kacsan oo u dhowayd Bareeda. Si kastaba ha ahaatee, waxay markii dambe qireen in loo qabtay inuu siday hub iyo gawaari gaashaaman oo loogu talagalay Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed ee Muqdisho.
Wasiirka Warfaafinta Puntland, Maxamuud Caydiid Diiriye, ayaa sheegay in markabku “uu magangalyo u raadsaday bad kacsan” oo ka ag dhawaa xeebta degmada Bareeda. “Baaritaan ayaa socda. Wixii war ah ee soo kordha warbaahinta ayaan la wadaagi doonnaa,” ayuu raaciyay.
Dowladda federaalka Soomaaliya — oo si weyn ugu tiirsan Turkiga dhinacyada taageerada milatari, horumarinta kaabayaasha, iyo gargaarka bini’aadannimo — ayaan si fagaare ah uga hadlin qabashada markabka. Si kastaba ha ahaatee, fallanqeeyayaasha Ankara waxay ku doodayaan in dhacdadu tahay isku day ula kac ah oo lagu wiiqayo joogitaanka iyo saamaynta sii kordhaysa ee Turkiga ee Soomaaliya.
Eedaymo ku saabsan qas-wade wakiilnimo ah
“Saciid Cabdullaahi Deni kaligiis ma shaqeynayo; wuxuu wakiil u yahay Imaaraadka Carabta, oo ah dalka maalgeliya, tababara, kuna hagga Ciidanka Booliska Badda Puntland,” ayuu yiri fallanqeeye Turkish ah, Umut Çağrı Sarı. “Tani ma ahan kacdoon maxalli ah oo keliya; waa qayb ka mid ah hab-dhaqanka Imaaraadka ee ku aaddan wiiqista madax-bannaanida Soomaaliya iyo khalkhal gelinta gobolka.”
Sarı wuxuu ku baaqay in baaritaan ay sameyso Qaramada Midoobay, wuxuuna ku dooday in Deni, madaxweynaha Puntland, “ay waajib tahay in la xakameeyo,” isagoo ku boorriyay beesha caalamka inay ka hortagto waxa uu ku tilmaamay “doorka Abu Dhabi ee hurinta burcad-badeednimada, iska horimaadyada, iyo diidmada heer federaal.”
Fallanqeeye kale, Ebuzer Demirci, ayaa sii fogaaday, isagoo PMPF ku tilmaamay “maleeshiyo burcad-badeed casri ah oo uu hoggaamiyo hoggaamiye-kooxeedka Deni.” Wuxuu ku andacooday in ciidanku “uusan ku dhiirradeen qabashada markabka iyadoo uusan MBZ horay ula socon ama uusan oggolaan.”
Imaaraadka Carabta kama uusan jawaabin eedaymaha loo jeediyay.
Warar is khilaafsan ayaa tan iyo markaas ka soo baxayay Puntland. Qaar ka mid ah warbaahinta maxalliga ah ayaa sheegay in markabka MV Sea World ay la soo deristay cilad farsamo isla markaana loo galbiyay dekedda Boosaaso. Waxa kale oo jira warar aan la xaqiijin oo sheegaya in dad deegaanka ah oo hubaysan ay boobeen hub fudud oo ka mid ahaa shixnadda — eedaymahan oo aysan mas’uuliyiinta Puntland ka hadlin.
Shixnadda ayaa la sheegay inay ku jireen hub casri ah iyo gawaari gaashaaman oo loogu talagalay ololaha socda ee Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed uu kula jiro ururka xiriirka la leh Al-Qaacida ee Al-Shabaab. Turkigu wuxuu taageere muhiim ah u ahaa ciidamada ammaanka Soomaaliya ee dagaalkan, isagoo siiya tababar milatari, kaabeyaal, iyo gargaar.
Loolanka Turkiga iyo Imaaraadka ee Soomaaliya
Tobankii sano ee la soo dhaafay, Ankara waxay maalgashi ballaaran ku samaysay Soomaaliya, iyadoo ka dhistay isbitaallo, waddooyin, dekedo, iyo xarumo milatari. Mid ka mid ah mashaariicdeeda ugu hamiga weyn waa ballanqaad malaayiin doollar ah oo ku saabsan sahaminta shidaalka iyo gaaska ee xeebaha ka baxsan — mashruuc maalin uun Soomaaliya u rogi kara xarun cusub oo tamar ah, oo loollan la geli karta waddamada shidaalka soo saara ee Khaliijka, oo uu ku jiro Imaaraadka.
Fallanqeeyayaashu waxay aaminsan yihiin in iskaashigan sii xoogaysanaya ee Turkiga iyo Soomaaliya uu noqday mid xiisad ka dhex abuuray Abu Dhabi, taasoo loo arko inay saameynteeda Puntland — oo ah maamul-goboleed ismaamul hoosaad leh oo inta badan khilaaf kala dhexeeyo dowladda federaalka — u adeegsanayso inay wiiqdo isbahaysiga iyo himilooyinka Muqdisho.
Ciidanka PMPF waxaa asal ahaan la aasaasay sannadkii 2010-kii iyadoo taageero caalami ah lagu bixinayo si loola dagaallamo budhcad-badeednimada ka jirta xeebaha Soomaaliya. Si kastaba ha ahaatee, sida uu ula saftay maamulka Puntland ee uu hoggaamiyo Deni ayaa dhaleecayn kala kulmay inuu sii hurinayo loollanka awoodeed ee gobolka iyo inuu sii fogeynayo kala qaybsanaanta u dhaxaysa Puntland iyo dowladda dhexe.
Puntland, oo ku dhawaaqday ismaamulkeeda 1998-kii, ayaa muddo dheer xiriir cakiran la lahayd Muqdisho, kaasoo ay hareeyeen khilaafyo ku saabsan awoodda amniga, qaybsiga kheyraadka, iyo awoodda dastuuriga ah. Qabashada markabka MV Sea World ayaa noqotay dhacdadii ugu dambeysay ee xiisaddan muddada dheer soo jiitamaysay.
Dhinaca Ankara, waxay u badantahay inaan dhacdadan laga aamusin doonin. Saraakiisha Turkiga ayaa si hoose u muujiyay carro ku aaddan waxa ay u arkaan khiyaano uga timid Imaaraadka. Diblomaasiyiintu waxay soo jeedinayaan in Turkigu laga yaabo inuu raadiyo la xisaabtan caalami ah, oo ay ku jirto baaritaan ay Qaramada Midoobay hoggaamiso oo ku saabsan doorka Imaaraadka ee qabashada markabka.
“Imaaraadku ma wada ciyaari karo labada dhinac,” ayuu yiri sarkaal Turki ah. “Suurtagal maaha inaad Ankara heshiis nagula gasho, haddana aad Soomaaliya naga wiiqdo.”
Haddii la xaqiijiyo, ku lug lahaanshaha Abu Dhabi waxay calaamad u noqon doontaa sii xumaan weyn oo ku timaadda loolanka awoodeed ee gobolka ka socda Geeska Afrika — mid halis gelinaya inuu sii xoojiyo kala qaybsanaanta gudaha Soomaaliya isla markaana carqaladeeyo dadaallada dib-u-heshiisiinta qaran.