Asmara (Caasimada Online) – Madaxweynaha Eritrea, Isaias Afwerki, ayaa ku eedeeyay Imaaraatka Carabta inuu ka dambeeyo loolanka “gacan-ka-hadalka ah” ee Itoobiya ugu jirto helitaanka bad, isagoo kashifay inuu shakhsiyan u diiday dalab uga yimid Itoobiya oo uu sheegay inuu burburin lahaa dhaqaalaha dalka ay deriska yihiin ee Jabuuti.
Isagoo ka hadlayay waraysi uu siiyay warbaahinta dawladda, ayuu Isaias soo bandhigay aragti cusub oo ballaaran oo ku saabsan xiisadda gobolka ee sii kordheysa — isagoo tallaabooyinka Itoobiya ku sifeeyay inaysan ahayn go’aanno siyaasad gudaha ah, balse ay yihiin qayb ka mid ah “riyo-maalmeed” juquraafi-siyaasadeed oo ballaaran oo uu hoggaaminayo madaxweynaha Imaaraatka.
Sida uu sheegay Isaias, Itoobiya ayaa mar soo jeedisay hindise ah in gebi ahaanba laga guuro Dekedda Jabuuti — oo ay u marto in ka badan 95% ganacsigeeda — iyo in dhammaan badeecadaha la soo dejiyo loo weeciyo Dekedda Casab ee Eritrea.
Wuxuu sheegay in qorshahaas, haddii uu hirgeli lahaa, uu baabi’in lahaa dhaqaalaha Jabuuti, kaasoo uu ku qiyaasay inuu sanadkii ka helo $4 bilyan oo dollar oo ka yimaada xamuulka Itoobiya.
“Waxaan u sheegnay inaanan marnaba ka fiirsan doonin qorshe noocan oo kale ah oo lagu waxyeeleynayo dal deris ah,” ayuu yiri Isaias, isagoo Eritrea ka dhigaya quwad ka shaqeysa xasilloonida gobol ay xiisado is-biirsanaya ka jiraan.
Mororsiga dekadaha ee Imaaraatka
Isaias wuxuu intaas ku daray, isagoo ku eedeeyay Imaaraatka Carabta inuu yahay dhiirrigeliyaha dhabta ah ee ka dambeeya himilooyinka dekedaha ee Itoobiya, oo ay ku jirto heshiiskii muranka dhaliyay ee lala galay Somaliland.
“Xaqiiqda, ajandayaashani ma aha kuwa Xisbiga Barwaaqo,” ayuu yiri, isagoo tixraacaya xisbiga talada haya ee Itoobiya, “balse waa riyo-maalmeedka Madaxweynaha Imaaraatka oo doonaya inuu gobolka oo dhan ka abuuro xidigis dekedo ah oo isaga hoos yimaada.”
Imaaraatka Carabta wuxuu si weyn u ballaariyay saamayntiisa dhaqaale iyo midda militari ee Geeska Afrika. Shirkaddiisa caalamiga ah ee saadka, DP World, ayaa maamusha kuna wadda ballaarin Dekedda Berbera ee Somaliland — dekeddaas oo ah xudunta heshiiskii dhowaan ay gashay Itoobiya.
Bishii Jannaayo 2024, Itoobiya waxay heshiis is-afgarad (Memorandum of Understanding) la saxiixatay jamhuuriyadda iskeed madax-bannaanida ugu dhawaaqday ee Somaliland si ay uga kireysato 20 kiilomitir (12 mayl) oo xeeb ah oo ay u isticmaasho saldhig ciidan badeed iyo adeeg ganacsi. Heshiiska, oo sidoo kale muujinayay suurta-galnimada in la aqoonsado Somaliland, ayaa cambaareyn degdeg ah kala kulmay Soomaaliya, oo ku tilmaantay weerar ka dhan ah madax-bannaanideeda.
Isaias, oo Eritrea gacan bir ah ku xukumayay tan iyo markii uu dalku madax-bannaanida ka qaatay Itoobiya sanadkii 1993, ayaa cadaadiska hadda jira la xiriiriyay halgankii Eritrea ee xilligii gumeysiga.
Wuxuu ku dooday in fikirka ah in Itoobiya la siiyo “helitaan bad oo madax-bannaan” ay la mid tahay sababtii loo adeegsaday Dagaalkii Labaad ee Adduunka kaddib si Eritrea loogu diido madax-bannaanideeda. Taas beddelkeeda, Qaramada Midoobay waxay dhulkaas ku dartay nidaam federaal ah oo ay la gashay Itoobiya sanadkii 1952-kii — tallaabadaas oo ugu dambayn horseeday dagaallo socday tobanaan sano.
“Waa inaan xasuusannaa in xuquuqdeennii gobonimo-doonka naloo diiday 1940-meeyadii, iyadoo la adeegsanayo marmarsiiyo tan la mid ah,” ayuu yiri.
Isagoo si fagaare ah u diidaya qorshaha lagu eedeeyay Itoobiya ee ku wajahan Jabuuti, isla markaana kashifaya waxa uu ku tilmaamay faragelin shisheeye, wuxuu Isaias isku dayayaa inuu dib u qaabeeyo doorka Eritrea ee gobolka.
Wuxuu dalkiisa u muujinayaa inuu yahay dhinac mabda’ leh oo ka soo horjeeda shirqoollada xasilooni-darrada ah — taasoo aad uga duwan sumcaddiisa dibadda ee ah hoggaamiye qarsoodi badan oo keli-taliye ah.
Hadalladiisa, oo la baahiyay xilli ay xiisaddu sii kordheyso ee kala dhaxaysa Addis Ababa, waxay muujinayaan in iskahorimaadka soo koraya uu aad uga weyn yahay helitaanka badda. Waa loolan awoodeed oo ku saabsan saamaynta, isbahaysiga, iyo qaabka mustaqbalka ee Geeska Afrika.