Asmara (Caasimada Online) – Madaxweynaha Erirea Isaias Afwerki, ayaa eedeyn kulul oo aan hore loo arag u jeediyey dowladda Imaaraadka Carabta, isagoo ku tilmaamay in ay si bareer ah u hurinayso colaadaha Soomaaliya iyo Suudaan, taas oo qayb ka ah “himilo aan rumoobayn” oo ay ku doonayso in ay ka dhisto “imbaradooriyad dekedo” oo ku fidsan Geeska Afrika iyo Badda Cas.

Waraysi aan gabbasho lahayn oo ay daabacday Wasaaradda Warfaafinta ee Eritrea, ayuu hoggaamiyaha muddada dheer xilka hayay ku su’aalay ujeeddooyinka ka dambeeya siyaasadda arrimaha dibadda ee gardarrada ah ee Abu Dhabi. “Su’aasha weyni waxay tahay: Waa maxay sababta Imaaraadku? Tani si gaar ah ayay hadda nooga welwelisaa. Maxay tahay sababta Imaaraadku sidan u yeelayo? Qofna ma fahmi karo.”

Eedeymahan tooska ah ee faahfaahsan ayaa muujinaya hoos u dhac weyn oo ku yimid xiriirka u dhexeeya labadii dal ee horey xulafada u ahaa, kuwaas oo si dhow isaga kaashan jiray dagaalkii Yemen, xilligaas oo Imaaraadku u isticmaalayay dekedda Casab ee Eritrea saldhig milatari oo muhiim ah.

Afwerki waxa uu Imaaraadka ku sifeeyey dhinaca udub-dhexaadka u ah qalalaasaha gobolka ka jira. “Dadku waxay inta badan farta ku fiiqaan Imaaraadka, iyagoo sheegaya inay ka dambeeyaan dhammaan fawdadan. Tani maaha arrin u baahan caddeyn,” ayuu yiri, isagoo intaa ku daray in shabakadda faragelintu ay tahay mid baaxad weyn. “Qofku wuxuu tusaale u soo qaadan karaa oo keliya waxa Liibiya ka socda, laakiin sidoo kale waxa laga wado dalalka Chad, Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe, iyo Kordofan.”

‘Imbaradooriyadda dekedaha’

Dhaleeceynta Afwerki, tiir-dhexaadkeedu waa waxa uu ku tilmaamay damac uu Imaaraadku hoggaaminayo oo ah inuu maamulo shabakad ballaaran oo dekedo ah, si uu ugaga arrimiyo ganacsiga iyo amniga gobolka.

“Haddii qof… uu ka fekerayo inuu maamulo Kanaalka Suweys… inuu gacanta ku dhigo Jeddah, Port Sudan, Xudeyda, Jabuuti, Casab, Cadan, Berbera, Muqdisho, Mombasa, Lamu, oo uu gaaro ilaa Dar es Salaam… sidee qof ku heli karaa sharraxaad macquul ah oo ku saabsan himiladan?” ayuu isweydiiyey.

Waxa uu ku dooday in siyaasaddan ballaarsiga ahi ay meesha ka saarayso madax-bannaanida dalalka deegaanka, isagoo su’aal geliyey nuxurka mashaariicda horumarineed ee uu Imaaraadku hoggaaminayo. “Waxay sheeganayaan ‘inay horumarinayaan dekedaha’ laakiin kuwani ma dhul aan cidna lahayn baa? Miyaysan jirin dawlado? Miyaysan jirin dad halkaas deggan oo doonaya inay horumariyaan maalgashigooda, warshadahooda, iyo kaabayaashooda dhaqaale?”

Afwerki waxa kale oo uu ku eedeeyey Imaaraadka in ay hantidooda baaxadda leh u adeegsadaan “iibsashada saamaynta,” isagoo xusay ooday in arrimaha bini’aadannimada ama deegaanku ay yihiin marmarsiiyo loo adeegsanayo dhaqdhaqaaqyo siyaasadeed.

“Balaayiin doollar ayaa lagu bixiyaa arrimo ay ka mid yihiin ‘isbeddelka cimilada’ si loo maalgeliyo xisbiyo siyaasadeed oo halkan iyo halkaas ku yaal,” ayuu ku eedeeyey. “Ma dhammaanayaan balaayiinta ay dawladaha gobolkani ka helaan Imaaraadka.”

Soomaaliya iyo Suudaan

Madaxweynaha Eritrea, oo hoggaaminayay dalkaas Geeska Afrika ku yaal tan iyo xorriyaddiisii 1993-kii, ayaa si gaar ah farta ugu fiiqay dhowr colaadood oo uu aaminsan yahay in Imaaraadku lug ku leeyahay.

Dalka Suudaan, wuxuu ka calaacalay in “faragelin dibadeed oo aan loo baahnayn ay arrintii kala wareegtay gacanta dadka Suudaan.” Eedeymihiisu waxay la jaanqaadayaan warbixinno ka soo baxay guddi khubaro ah oo Qaramada Midoobay ka tirsan, kuwaas oo soo bandhigay caddaymo la aamini karo oo muujinaya in Imaaraadku uu hub siinayay Ciidamada Taageerada Degdega ah (RSF).

Marka laga hadlayo Soomaaliya, Afwerki wuxuu si toos ah su’aal uga keenay ujeeddooyinka Imaaraadka, isagoo weydiiyey, “Maxay tahay ujeeddada faragelinta Soomaaliya? Maxay si gaar ah u buunbuuninayaan uguna ololeynayaan arrinta Somaliland?”

Tani waa tixraac toos ah oo ku wajahan heshiiskii muranka dhaliyay ee dekedda ee u dhexeeyay Itoobiya iyo gobolka gooni-u-goosadka ah ee Somaliland, kaas oo ay dawladda Soomaaliya u aragto xadgudub ka dhan ah madax-bannaanideeda. Imaaraadku waa maalgaliye weyn oo ku jira dekedda Berbera ee Somaliland.

Waxa uu sii waday eedeyntiisa isagoo sheegay in hub uu qulqulayo dalka Itoobiya, oo ah quwad kale oo gobolka ka jirta oo la daalaa-dhacaysa cadaadis gudaha iyo dibadda ah.

“Diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee dhowaanahan ku soo degayay Addis Ababa, Debre Zeyit, iyo Bahir Dar—xaggee bay ka yimaadeen? Kumaa keenaya?” ayuu su’aal iska cad u weydiiyey. “Hubka maalin walba laga dejinayo diyaaradaha waaweyn ee xamuulka qaada maaha wax qarsoon. Maxay tahay ujeeddadu?”

‘Wakiilka dhinacyo kale’

Afwerki waxa uu sheegay in Imaaraadku aanu ahayn ciyaaryahan madax-bannaan, balse uu wakiil u yahay quwado shisheeye. “Waxaan dhihi lahaa dhammaan qaladaadkan ma matalaan, si kasta oo loo eego, Imaaraadka. Imaaraadku wuxuu u shaqeynayaa sidii wakiil u ah dhinacyo kale. Tani waa mid aad looga welwelo.”

Waxa uu si cad ula xiriiriyey ficilladan danaha Israa’iil, isagoo yiri, “Ujeeddada ugu dambaysa waxay u muuqataa in la abuuro jawi u saamaxaya Israa’iil inay maamusho gobolka.”

Isagoo muujinaya niyad-jab, Afwerki wuxuu isbarbar-dhig ku sameeyey ficillada hadda ee Imaaraadka iyo dhaxalkii aasaasihii dalkaas, Sheikh Zayed bin Sultan Al Nahyan.

“Waxaan la kulmay Sheikh Zayed markii ugu horreysay 1972-kii, 53 sano ka hor, markii Imaaraadka la aasaasay… Wuxuu ahaa nin sharaf leh; Dowlad-yaqaan dhab ah oo weyn,” ayuu dib u xusuustay. “In dal uu aasaasay nin sidaas sharaf badan leh uu ku lug yeesho falal caynkan ah: Waa maxay sababtu? Waa wax aan la aqbali karin sinaba.”

Imaaraadka Carabta weli kama jawaabin eedeymahan ballaaran. Abu Dhabi waxay si joogto ah siyaasaddeeda arrimaha dibadda iyo maalgashigeeda, gaar ahaan kan ay marinayso shirkadda dekedaha ee DP World, ugu tilmaantaa iskaashi loogu talagalay kobcinta horumarka dhaqaalaha iyo xasiloonida gobolka.