Muqdisho (Caasimada Online) – Hay’adda Socdaalka iyo Jinsiyadaha Soomaaliya ayaa sheegtay in dalka aan weli laga bilaabin isticmaalka kaarka aqoonsiga cusub ee dalka si loogu qaato baasaboorka, taasoo ay sabab u tahay caqabado farsamo iyo isku-dubbarid la’aanta hay’adaha oo aan weli la xallin.
In kasta oo ay dowladdu daah-furtay nidaamkeeda aqoonsiga dhijitaalka ah sannadkii 2022, kaasoo loo marayo Hay’adda Diiwaangelinta iyo Aqoonsiga Qaranka (NIRA), haddana muwaadiniinta Soomaaliyeed waxaa weli laga rabaa inay soo gudbiyaan dokumeentiyo hore, sida shahaadada dhalashada, diiwaanka jinsiyadda, iyo warqadda dembi la’aanta ee ka soo baxda Hay’adda Dambi Baarista (CID), si ay u helaan baasaboor.
Agaasimaha Guud ee Hay’adda Socdaalka iyo Jinsiyadaha, Mustafe Dhuxulow, ayaa sheegay in sababta ugu weyn ee dib-u-dhaca keentay ay tahay iyadoo aan jirin hannaan mideysan oo is-dhaafsiga xogta ah oo u dhexeeya hay’adaha bixiya aqoonsiyada.
“Waqtigan xaadirka ah ma jiro isku-xir rasmi ah oo ka dhexeeya nidaamyadeena iyo kan NIRA,” ayuu yiri Dhuxulow. “Inta aanan ku tiirsanaanin oo kaliya aqoonsiga qaranka, waa inaan is-waafajinno xogtii hore iyo diiwaannada cusub, aanna dhisnaa nidaam sugan oo wada-shaqeyn kara si looga hortago in macluumaadka la laba-laabo loona xaqiijiyo sax ahaanshahooda.”
Dhuxulow wuxuu intaa ku daray in ay socdaan dadaallo la isugu xirayo keydka xogta ee NIRA iyo kan Hay’adda Socdaalka si loo suurtageliyo in baasaboorrada si toos ah loogu bixiyo iyadoo la isticmaalayo aqoonsiga qaranka. Si kastaba ha ahaatee, ma jiro jadwal rasmi ah oo la shaaciyay oo ku aaddan xilliga la soo gabagabeynayo isku-xirkan.
Hay’adda NIRA, oo lagu aasaasay sharci federaali ah sannadkii 2023, ayaa loo xilsaaray inay kormeerto nidaamyada diiwaangelinta madaniga ah iyo aqoonsiga qaranka ee Soomaaliya. In kasta oo la daah-furay baraha diiwaangelinta casriga ah sida e-Aqoonsi iyo Hubiye, mas’uuliyiintu waxay qireen in horumarka ay carqaladeeyeen kaabayaasha oo liita, gaar ahaan gobollada ay ku yar tahay helitaanka adeegyada dhijitaalka ah. Laga soo bilaabo Juun 2025, kaliya qeyb yar oo ka mid ah dadweynaha Soomaaliya ayaa iska diiwaangelisay nidaamka, sida ay sheegeen saraakiil ka tirsan NIRA oo uu soo xigtay wargeyska Biometric Update.
Dhanka kale, dowladda federaalka ah ayaa bilowday inay shardi uga dhigto helitaanka adeegyada muhiimka ah ee dowladda in la qaato kaarka aqoonsiga qaranka. Bishii Juun 2025, Wasaaradda Gaadiidka ayaa ku dhawaaqday in aqoonsiga laga rabo qofkii doonaya shatiga darawalnimada iyo diiwaangelinta gaadiidka. Waxaa la filayaa in adeegyo kale — oo ay ku jiraan waxbarashada, caafimaadka, dokumeentiyada sharciga ah, iyo safarrada gudaha ama dibadda — ay ku xigi doonaan.
Wasaaradda Arrimaha Gudaha, Federaalka iyo Dib-u-heshiisiinta ayaa sheegtay in go’aankani uu qayb ka yahay dadaal qaran oo lagu doonayo in lagu casriyeeyo maamulka guud, lagu tayeyo adeegyada bulshada, laguna xoojiyo amniga iyadoo la xaqiijinayo in Soomaali kasta si sax ah loo aqoonsado loona diiwaangeliyo.
Puntland iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada kale ayaa ka horyimid barnaamijkan ay waddo dowladda dhexe, iyagoo ku eedeeyay Muqdisho inay awoodda isku koobayso iyadoo adeegsanaysa kaabayaasha aqoonsiga. War-saxaafadeedyo ay soo saareen, mas’uuliyiinta Puntland waxay ku doodeen in NIRA ay ka tallaabsanayso hay’adaha heer gobol ayna wiiqayso nidaamka federaalka.
Loollankan siyaasadeed ee jira, dowladda federaalku waxay ku adkaysanaysaa in barnaamijka aqoonsigu yahay mid aan siyaasad ku dhisnayn oo looga gol leeyahay in lagu casriyeeyo hab-maamulka dalka.
Bishii Janaayo 2025, Agaasimaha Guud ee NIRA, Cabdiwali Cabdulle, ayaa beeniyay eedeymaha sheegaya in nidaamka aqoonsigu uu xiriir la leeyahay doorashooyinka soo socda, isagoo sheegay in ujeeddadiisu tahay in la xaqiijiyo in si siman loo helo adeegyada dowladda.
Sida Soomaaliya ay isugu diyaarinayso doorashooyinka 2026, waxaa la filayaa in nidaamka aqoonsiga qaranku uu door weyn ka ciyaaro diiwaangelinta cod-bixiyayaasha iyo daah-furnaanta doorashada.