Muqdisho (Caasimada Online) – Soo kabashada dhaqaale ee Soomaaliya oo weli tabar yar ayaa wajahaysa khatar weyn, kaddib markii deeqihii dibadda oo si weyn loo dhimay ay keentay in hoos loo dhigo saadaasha kobaca dhaqaalaha dalka, taasoo halis gelinaysa guulihii dhowaan laga gaaray la-dagaallanka saboolnimada iyo xasiloonida, waxaa sidaas ka digtay Hay’adda Lacagta Adduunka (IMF).

Warbixin faahfaahsan oo ay soo saartay Luulyo 2025, ayay IMF ku sawirtay sawir muujinaya in dalku marayo marxalad kala guur ah oo xasaasi ah. Iyadoo warbixintu ay ku ammaantay dowladda Soomaaliya “dardargelinta xooggan ee dib-u-habaynta,” ayaa haddana waxay carabka ku adkeysay in hoos u dhac degdeg ah oo ku yimid kaalmada caalamiga ah uu “mugdi gelinayo mustaqbalka dhaqaale iyo bulsho ee Soomaaliya.”

Guddiga Fulinta ee IMF ayaa soo gabagabeeyay dib-u-eegistii saddexaad ee Barnaamijka Deyn-dhaafka ee La Kordhiyey (Extended Credit Facility – ECF) ee Soomaaliya, waxayna ansixiyeen in si degdeg ah loo siiyo lacag dhan $10 milyan oo doollar. Si kastaba ha ahaatee, taageeradan ayaa aad uga yar baaxadda farqiga kaalmada ee hadda Soomaaliya horyaalla, kaasoo IMF ay ku qiyaastay inuu u dhexeeyo $400 milyan iyo $600 milyan sannadka 2025.

Iyadoo ka jawaabaysa caqabadahan sii kordhaya, IMF waxay hoos u dhigtay saadaasha kobaca dhaqaalaha Soomaaliya ee 2025-ka, iyadoo ku soo dejisay 3 boqolkiiba, halka markii hore la filayay inay noqoto 4 boqolkiiba sannadka 2024-ka.

Mustaqbal aan la hubin

Dhimista kaalmada, gaar ahaan barnaamijyada bini’aadannimada iyo horumarinta ee miisaaniyadda ka baxsan, ayaa la filayaa inay saameyn toos ah ku yeelato bulshooyinka Soomaaliyeed ee ugu nugul. “Carqaladeynta adeegyada bulshada ee muhiimka ah waxay si gaar ah u saameyn doontaa bulshooyinka deegaanka, iyadoo sii xumeyn doonta saboolnimada ayna hoos u dhigi doonto tilmaamayaasha horumarka aadanaha,” ayaa lagu yiri warbixinta.

Warqad ay u direen IMF, ayay Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya, Biixi Iimaan Cige, iyo Guddoomiyaha Bankiga Dhexe, Cabdiraxmaan Maxamed Cabdullaahi, ku qireen xaaladda cakiran. “Caqabadahayaga waxaa sii kordhiyay hoos u dhaca weyn ee kaalmada horumarinta ee rasmiga ah, taasoo muhiim u ahayd yaraynta cunnayarida iyo taageeridda xasiloonida iyo hadafyadeena horumarineed,” ayay ku qoreen.

Hoos u dhacan kaalmada ayaa ku soo biiraya khataro kale oo joogto ah oo Soomaaliya horey u wajahaysay. Ololka militari ee ka dhanka ah kooxda xagjirka ah ee Al-Shabaab ayaa weli qaadanaya kharash badan, halka dalku uu weli si weyn ugu nugul yahay saameynta isbeddelka cimilada, oo ay ku jiraan abaaraha iyo fatahaadaha ba’an. Sidoo kale, waxaa jira hubanti la’aan siyaasadeed, iyadoo doorashooyinka madaxtooyada iyo baarlamaanka la qorsheeyay inay dhacaan bisha Maajo 2026.

Inkastoo mustaqbalku u muuqdo mid aan wanaagsaneyn, IMF waxay ku ammaantay mas’uuliyiinta Soomaaliya inay sii wadeen dib-u-habeynta dhaqaalaha. Dib-u-eegistu waxay xustay in dhammaan shuruudihii waxqabadka ee la qiyaasi karay iyo kuwa qaab-dhismeedka ahaa si guul leh loo fuliyay.

“Mas’uuliyiinta Soomaaliya waxay sii wadeen dardargelinta dib-u-habaynta iyagoo waxqabad wanaagsan ka muujiyay barnaamijka ay IMF taageerto, inkastoo ay jiraan caqabado waaweyn oo caalami iyo gudaha ah,” ayuu yiri ku-xigeenka agaasimaha maamulka ee IMF, Nigel Clarke.

Horumarkan ayaa ku yimid dadaallo dib-u-habayn oo socday sannado badan, kuwaas oo horseeday in Soomaaliya ay gaarto “Heerka Dhameystirka” ee Barnaamijka Wadamada Saboolka ah ee Deymaha Lagu Leeyahay (Heavily Indebted Poor Countries – HIPC) bishii Diseembar 2023—tallaabadaas oo u sahashay in deyn weyn laga cafiyo dalka.

Dadaal degdeg ah oo isku-filnaansho

Iyadoo ay wajahayso hoos u dhaca taageerada dibadda, dowladda Soomaaliya waxay dardargelinaysaa dadaalladeeda ku aaddan kordhinta dakhliga gudaha, taasoo udub-dhexaad u ah istiraatiijiyaddeeda ballaaran ee isku-filnaanshaha.

Guul weyn ayaa la gaaray bishii Maajo 2025 markii la meelmariyay Sharciga Canshuurta Dakhliga—dib-u-habeyntii ugu horreysay ee ballaaran oo lagu sameeyo sharciga canshuuraha Soomaaliya muddo ku dhow 60 sano.

Tallaabooyinka kale ee muhiimka ah waxaa ka mid ah casriyeynta howlaha kastamka iyadoo si buuxda loo hirgelinayo Nidaamka Iswada ee Canshuuraha Soomaaliya (Somalia Customs Automated System – SOMCAS) iyo ballaarinta salka canshuuraha. Hadafka dowladda ayaa ah inay soo saarto dakhli gudaha ah oo ku filan inay si buuxda ugu daboosho kharashkeeda hawlgelinta marka la gaaro 2027-ka.

Marka laga soo tago dib-u-habaynta maaliyadda, ajandaha ballaaran ee isbeddelka waxaa ka mid ah:

Dib-u-habaynta Lacagta: Horumarinta diyaar garowga dib-u-soo celinta shillinka Soomaaliga si uu u noqdo lacagta sharciga ah ee dalka, iyadoo la raacayo nidaamka guddiga lacagta (currency board), taasoo looga gol leeyahay in lagu xoojiyo ka-qaybgalka maaliyadeed lana adkeeyo madaxbannaanida qaranka.

Qaybta maaliyadda: Xoojinta awoodda kormeerka ee bangiga dhexe iyo horumarinta qaab-dhismeedka La-dagaallanka Lacag Dhaqidda iyo Ka-hortagga Maalgelinta Argagixisada (Anti-Money Laundering and Countering the Financing of Terrorism – AML/CFT).

Maamul-wanaagga: Hirgelinta sharci cusub oo dhammaystiran si loo xaqiijiyo daah-furnaan iyo isla-xisaabtan dhinaca qaybta batroolka ee dalka oo soo koraysa.