Tel Aviv (Caasimada Online) — Dowladda Israel ayaa wadahadallo kula jirta South Sudan oo ku saabsan sidii Falastiiniyiinta ka soo jeeda Marinka Gaza loogu rari lahaa dalkaas dagaalladu la degeen ee Bariga Afrika. Tallaabadan ayaa qayb ka ah dadaal ballaaran oo ay Israel ku doonayso inay ku fududeyso hijro ballaaran oo dadka Falastiiniyiinta looga saarayo dhulkooda.
Lix qof oo xog-ogaal u ah arrintan ayaa warkan u xaqiijiyay wakaaladda wararka ee The Associated Press. Ma cadda heerka ay wadahadalladu marayaan, balse haddii la meel mariyo, qorshahani wuxuu noqonayaa mid dadka looga rarayo dhul dagaallo aafeeyeen oo qarka u saaran macluul, loona qaadayo dhul kale oo isla xaaladdaas ku sugan — taasoo dhalinaysa walaac la xiriira xuquuqda aadanaha.
Ra’iisul Wasaaraha Israel, Benjamin Netanyahu, ayaa sheegay inuu doonayo inuu hirgeliyo aragtida Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ee ah in la raro qaybo badan oo ka mid ah dadweynaha Gaza, isagoo adeegsanaya waxa uu ugu yeeray “ka guurid iskaa ah.” Israel waxay hore u soo bandhigtay qorshayaal la mid ah oo dib-u-dejin ah oo ay kula gashay dalal kale oo Afrikaan ah.
“Waxaan qabaa in waxa ugu habboon, xitaa marka la eego sharciyada dagaalka sida aan aniga u aqaanno, ay tahay in dadweynaha loo oggolaado inay isaga baxaan, ka dibna aad awooddaada oo dhan isugu geyso cadowga meesha ku haray,” ayuu Netanyahu ku yiri wareysi uu Talaadadii siiyay telefishinka Israel ee i24. Ma uusan soo hadal qaadin South Sudan.
Falastiiniyiinta, kooxaha u dooda xuquuqda aadanaha, iyo qaybo badan oo ka mid ah beesha caalamka ayaa si adag uga horyimid qorshayaashan, iyagoo ku tilmaamay qorshe horseedaya barakicin qasab ah oo ka hor imanaya sharciga caalamiga ah.
Dhanka South Sudan, heshiiskan oo kale wuxuu ka caawin karaa inay xiriir dhow la yeelato Israel, oo hadda ah awoodda milatari ee Bariga Dhexe. Sidoo kale, waa waddo ay ugu dhowaan karto Trump, oo bishii Febraayo soo hadal qaaday fikradda dib-u-dejinta dadka Gaza, balse u muuqata inuu ka laabtay bilihii la soo dhaafay.
Wasaaradda Arrimaha Dibadda Israel way ka gaabsatay inay ka hadasho arrintan, halka wasiirka arrimaha dibadda ee South Sudan aanu ka jawaabin su’aalaha ku saabsan wadahadallada. Afhayeen u hadlay Wasaaradda Arrimaha Dibadda Mareykanka ayaa sheegay inaysan ka hadlin wadahadallada diblomaasiyadeed ee gaarka ah.
Joe Szlavik, oo ah aasaasaha shirkad Mareykan ah oo u ololeysa South Sudan, ayaa sheegay in saraakiil ka tirsan dowladda South Sudan ay xog ka siiyeen wadahadallada. Wuxuu sheegay in wafdi reer Israel ah ay qorsheynayaan inay booqdaan dalkaas si ay u qiimeeyaan suurtagalnimada in halkaas laga dhiso xeryo loogu talagalay Falastiiniyiinta. Ma jirto taariikh la cayimay oo booqashadaas loo qabtay, mana aysan Israel ka jawaabin codsi loo diray oo ku saabsanaa xaqiijinta booqashada.
Szlavik wuxuu sheegay in Israel ay u badan tahay inay bixin doonto kharashka xeryaha ku-meel-gaarka ah.
Edmund Yakani, oo madax ka ah urur bulshada rayidka ah oo ka tirsan South Sudan, ayaa sheegay in isaga laftiisa ay saraakiil reer South Sudan kala hadleen wadahadalladan. Afar sarkaal oo kale oo xog-ogaal u ah arrintan ayaa xaqiijiyay inay socdaan wadahadalladu, iyagoo codsaday inaan magacyadooda la shaacin maadaama aan loo oggolayn inay si fagaare ah uga hadlaan.
Laba ka mid ah saraakiishan, oo labaduba ka soo jeeda Masar, ayaa u sheegay AP inay muddo bilooyin ah ka warqabeen dadaallada Israel ee lagu doonayo in dal loo helo qaabilaadda Falastiiniyiinta, oo ay ku jirto xiriirka ay la samaysay South Sudan. Waxay sheegeen inay ku qanciyeen South Sudan inay diiddo qaabilaadda Falastiiniyiinta.
Masar ayaa si weyn uga soo horjeedda qorshe kasta oo Falastiiniyiinta looga rarayo Marinka Gaza oo ay xuduud la wadaagto, iyadoo ka cabsi qabta qulqul qaxooti ah oo soo gala dhulkeeda.
Wakaaladda AP ayaa hore u warisay wadahadallo la mid ah oo Israel iyo Mareykanku la yeesheen Sudan iyo Soomaaliya — dalal iyaguna la tacaalaya dagaallo iyo gaajo — iyo gobolka gooni-u-goosadka ah ee Somaliland. Lama oga halka ay marayaan wadahadalladaasi.
Szlavik, oo South Sudan u shaqaaleysiisay inuu hagaajiyo xiriirka kala dhexeeya Mareykanka, ayaa sheegay in Mareykanku uu ka warqabo wadahadallada lala leeyahay Israel balse uusan si toos ah ugu lug lahayn.
South Sudan waxay rajaynaysaa in maamulka Trump uu ka qaado xayiraadda socdaalka ee saaran dalkeeda iyo in cunaqabataynta laga qaado qaar ka mid ah shakhsiyaadka saamaynta ku leh siyaasadda dalka, sida uu sheegay Szlavik. Waxay hore u aqbashay siddeed qof oo lagu soo qabtay tarxiillada ballaaran ee maamulka Trump, taasoo laga yaabo inay ahayd isku day ay isaga ku raalli gelinayso.
Maamulka Trump ayaa cadaadis saaray dalal dhowr ah si ay u fududeeyaan tarxiillada.
“South Sudan oo dhaqaale ahaan ciriiri ku jirta waxay u baahan tahay xulafo kasta, faa’iido dhaqaale iyo dammaanad diblomaasiyadeed oo ay heli karto,” ayuu yiri Peter Martell, oo ah saxafi iyo qoraaga buugga “First Raise a Flag” ee ka hadlaya dalkaas.
Hay’adda sirdoonka Israel ee Mossad ayaa gacan siin jirtay reer South Sudan intii uu socday dagaalkii sokeeye ee tobannaan sano qaatay ee ay kula jireen xukuumaddii Carabta u badnayd ee Khartoum, ka hor intii aysan helin xorriyadda 2011, sida lagu sheegay buuggaas.
Wasaaradda Arrimaha Dibadda Mareykanka, oo la weydiiyay inuu jiro heshiis is-dhaafsi ah oo lala galay South Sudan, ayaa sheegtay in go’aannada bixinta fiisooyinka loo sameeyo “qaab mudnaanta siinaya ilaalinta heerarka ugu sarreeya ee amniga qaranka Mareykanka, badqabka bulshada, iyo dhaqangelinta sharciyadayada socdaalka.”
Falastiiniyiin badan ayaa laga yaabaa inay doonayaan inay ka baxaan Gaza, ugu yaraan si ku-meel-gaar ah, si ay uga baxsadaan dagaalka iyo xaaladda gaajada ee qarka u saaran macluul. Hase yeeshee, waxay si adag u diideen in si joogto ah looga raro dhulka ay u arkaan qayb muhiim ah oo ka mid ah dhulkooda hooyo.
Waxay ka cabsi qabaan in Israel aysan marnaba u oggolaan doonin inay soo laabtaan, isla markaana bixitaan ballaaran uu siin doono fursad ay kula wareegto Gaza oo dib uga dhisto deegaannada Yuhuudda, sida ay ku baaqayaan wasiirrada midigta-fog ee xukuumadda Israel.
Si kastaba ha ahaatee, xitaa Falastiiniyiinta doonaya inay baxaan uma badna inay ku wajahdaan South Sudan, oo ka mid ah dalalka ugu xasillooni darrada badan iyo colaadaha badan adduunka.
South Sudan waxay la daalaa dhacaysaa sidii ay uga soo kaban lahayd dagaal sokeeye oo qarxay xorriyaddii ka dib, kaas oo galaaftay nolosha ku dhowaad 400,000 oo qof, qaybo ka mid ah dalkana geliyay macluul.
Dalkan hodanka ku ah saliidda waxaa hareeyay musuqmaasuq, wuxuuna ku tiirsan yahay gargaar caalami ah si uu u quudiyo 11 milyan oo qof oo ku nool — caqabad sii weynaatay tan iyo markii maamulka Trump uu si weyn u dhimay kaalmada dibadda.
Heshiis nabadeed oo la gaaray toddobo sano ka hor ayaa ahaa mid jilicsan oo aan dhammaystirnayn, halista dagaalkuna waxay soo laabatay markii hoggaamiyaha ugu weyn mucaaradka xabsi guri la geliyay sanadkan.
Gaar ahaan, Falastiiniyiinta waxaa laga yaabaa inaysan halkaas soo dhaweyn ka helin. Dagaalkii dheeraa ee xorriyadda looga qaadanayay Sudan wuxuu iska horkeenay koonfurta, oo u badan Masiixiyiin iyo dad dhaqameed haysta, iyo waqooyiga, oo u badan Carab iyo Muslimiin.
Yakani, oo ka tirsan ururka bulshada rayidka, ayaa sheegay in dadka reer South Sudan ay u baahan yihiin inay ogaadaan cidda imaanaysa iyo inta ay qorsheynayaan inay joogaan, haddii kale ay dhalan karto colaad sababtoo ah “khilaafka taariikhiga ah ee kala dhexeeya Muslimiinta iyo Carabta.”
“South Sudan waa inaysan noqon goob qashin-qub ah oo dadka lagu soo daadiyo,” ayuu yiri. “Sidoo kale waa inaysan aqbalin in dadka laga dhigo qalab gorgortan siyaasadeed si loo hagaajiyo xiriirkeeda diblomaasiyadeed.”