Addis-Ababa (Caasimada Online) – Sarkaal Itoobiyaan ah ayaa beenisay sheegashada madaxweyne Donald Trump ee ahayd in Maraykanku uu ka gacan siiyey maalgelinta biyo-xireenka weyn ee Itoobiya, ayadoo ku tilmaamtay mid been abuur ah oo “burburin wadata”.
Toddobaadkii hore, Madaxweyne Trump wuxuu sheegay in biyo-xireenkan muranka dhaliyey “inta badan lagu dhisay lacag Maraykan ah”.
Biyo-xireenkan oo si rasmi ah loogu yaqaanno Biyo-xireenka Weyn ee Dib-u-curashada Itoobiya (GERD), waa warshadda korontada-biyaha ee ugu weyn qaaradda Afrika, waana il sharaf iyo faan weyn u ah shacabka Itoobiya.
Muddadii 14-ka sano ahayd ee uu dhismihiisu socday, mas’uuliyiinta Itoobiya waxay si isdaba joog ah u sheegayeen in biyo-xireenka ay maalgisay dawladda, oo ay weheliso kaalmooyin ka yimid shacabka Itoobiya.
Si kastaba ha ahaatee, biyo-xireenku wuxuu ka caraysiiyey Masar iyo Suudaan, oo ah dalalka ku yaalla dhanka hoose ee Webiga Niil, kuwaas oo ka cabsi qaba in biyo-xireenku uu sababi karo hoos u dhac ku yimaada biyaha u soo qulqulaya dalalkooda.
Talaadadii, Fikrte Tamir, oo ah agaasime ku xigeenka Xafiiska Isku-xirka Gerd, ayaa meesha ka saartay hadallada Trump, iyadoo sheegtay in biyo-xireenka la dhisay “iyadoo aan wax kaalmo shisheeye ah la helin”.
Inkastoo farsamo ahaan uu yahay hay’ad madax-bannaan, Xafiiska Isku-xirka Gerd waxaa aasaastay dawladda si uu u abaabulo dhaqaalaha loogu talagalay biyo-xireenka.
“Marka la eego sheegashada Donald Trump, waa in dawladdu kaga jawaabto hannaan diblomaasiyadeed oo taxaddar leh oo fogaan-arag ku dhisan,” ayay tiri Fikrte.
Hadallada Fikrte kaddib, qaar ka mid ah shacabka Itoobiya ayaa su’aal geliyey heerka uu Xafiiska Isku-xirka Gerd la socon karo heshiis kasta oo dhex mari kara dawladda iyo Maraykanka, marka la eego madax-bannaanidiisa.
Dawladda Itoobiya ayaan weli ka jawaabin hadallada Trump ee ku saabsan maalgelinta biyo-xireenka, kaasoo billaabay inuu koronto dhaliyo sannadkii 2022-kii, isla markaana si buuxda loo dhammeystiray horraantii bishan.
Ma ahan markii ugu horreysay ee Trump uu sheegto in Maraykanku ku lug lahaa Gerd. Bishii la soo dhaafay, qoraal uu soo dhigay bartiisa internet-ka ee Truth Social, ayuu madaxweynuhu ku sheegay in biyo-xireenka “si doqonnimo ah ay u maalgaliyeen Maraykanka” iyo inuu “si weyn u yareeyo biyaha ku qulqulaya Webiga Niil”.
Trump wuxuu tixraacayay welwelka ay Masar iyo Suudaan ka qabaan in biyo-xireenkan weyn uu carqaladayn doono qulqulka biyaha ay ka helaan Webiga Niil.
Biyo-xireenka Gerd, oo dhererkiisu yahay in ka badan hal mayl (1.6km) jooggiisuna yahay 145 mitir, wuxuu ku yaallaa Webiga Niilka Buluugga ah ee buuraleyda waqooyiga Itoobiya, halkaas oo ay ka yimaadaan 85% biyaha Webiga Niil.
Itoobiya waxay doonaysaa in biyo-xireenku uu dhaliyo koronto baahi weyn loo qabo, maaddaama inta badan dadweynaheeda – qiyaastii 60% – aysan haysan koronto.
Laakiin dhismaha Gerd wuxuu horseeday xiisado kala dhexeeya Masar – oo xulufo la ah maamulka Trump – iyo Suudaan.
Markii hore, qorshuhu wuxuu ahaa in lagu dhammeystiro muddo lix sano ah iyadoo miisaaniyad ahaan loogu talagalay $4 bilyan. Mashruuca Gerd wuxuu xamaasad weyn ka dhex abuuray shacabka Itoobiya.
Mas’uuliyiintu waxay ka faa’iideysteen xiisahan si ay lacag ugu ururiyaan biyo-xireenka – waxaa shirkadaha laga iibiyey waraaqo deyn ah (bonds), shaqaaluhu waxay ballanqaadeen in lacag laga jaro mushaarkooda, qurbajoogta tirada badan ee Itoobiyana waxay soo direen deeqo.
In kasta oo mashruucu uu si weyn uga dib dhacay jadwalkii loo qabtay, taasina ay keentay inuu ka bato miisaaniyaddii, haddana wuxuu sii waday inuu helo tabarrucaad.
Sannadkii la soo dhaafay ee ku ekaa 7-dii Luulyo, waxaa shacabka laga soo ururiyey 1.7 bilyan oo birr ($12.3 milyan; £9.1 milyan), sida uu sheegay Xafiiska Isku-xirka Gerd.