Addis-Ababa (Caasimada Online) – Damaca Itoobiya ee ah inay deked hesho ayaa muddo ka taagnaa Bariga Afrika. Itoobiya ayaa dareenkeedu u weecday dhanka Badda Cas kadib markii ay Itoobiya iyo Somaliland kala saxiixdeen heshiis ku saabsan isticmaalka badda labo sano ka hor.
Waxay sheegtay in ay lama huraan tahay in ay dib u soo ceshato waxa ay ku andacoonayso inay qayb ka ahayd, ka dib markii ay ku weyday dekedda Casab ee ku taal Badda Cas sababo la xiriira khaladaad siyaasadeed.
Ra’iisul Wasaare Abiy, khudbad uu ka jeediyay munaasabadda lagu daah furayay buugiisa “Dowladda Midnimada”, wuxuu ku sheegay: “Badda Cas waa mid aanu ka mid nahay; waa hubaal inaan ka bixi doonno go’doonka badda aan ku jirno.”
Wuxuu intaas ku daray: “Itoobiya nabadda ayay wax walba ka hormarisaa; waxay la dagaallamaysaa faqriga, waxayna raadineysaa waddo ay arrintan kaga baxdo.” Waxa uu sidoo kale yidhi: “Walaalaheen waa inay gartaan in tani ay lama huraan tahay oo isu diyaar garoobaan wada-hadal sida ugu dhaqsaha badan.”
Hadalkiisa laguma xusin magaca dalka, balse waxaa loo qaatay inuu ku socday Eritrea. Wasaaradda Gaashaandhigga Itoobiya ayaa marar badan soo saartay bayaanno; mid ay soo saareen laba maalmood ka hor waxay ku sheegeen inay diyaar u yihiin in wax walba loo hurro si loo xaqiijiyo danta qaranka Itoobiya.
Waxa ay sidoo kale yiraahdeen: “Ma jiro wax lagu qanci karo haddiiba la isku dayo in dalka Itoobiya lagu eedeeyo burcadnimo, ama in dalabka Itoobiya ee ku saabsan Badda Cas aanu sax ahayn.”
Eritrea ayaa si adag uga jawaabtay soo jeedinta Itoobiya. Wasiirka Warfaafinta Yamane Gabrameskel ayaa dhawaan yidhi: “Waxay u socdaan meel qaldan. Mas’uuliyad-darro ayaa ka muuqata.”
Dadka falanqeeya siyaasadda gobolka iyo qaar ka mid ah dadka u dhow dowladda Itoobiya ayaa saadaaliyay in dagaal uu yahay mid lama huraan ah haddii aysan Eritrea iyo Itoobiya heshiis ka gaarin khilaafka badda. Xaalku ma dagaalbaa? Miyay dhibaatooyin gudaha ah ka dhalan karaan haddii Itoobiya dagaal gasho? Milatarigu ma u keeni doonaa Itoobiya natiijadii ay rabtay?
Su’aalahaas ayaan ka weydiinnay taliyihii hore ee ciidamada Itoobiya, Jeneraal Yohannes Gabremeskel.
Jeneraalka ayaa ka mid ahaa saraakiishii ugu sarreysay ciidamada intii uu socday dagaalkii Itoobiya iyo Eritrea 25 sano ka hor; waa nin ku xeeldheer dagaallada labada dal dhex maray. Sida uu sheegay, arrinta ku saabsan marin-badda ma aha mid cusub.
“Mar hore ayaa fikirkan la xanbaarsanaa; waxa hadda cusub ayaa ah in dadka iyo dowladda ay si wadajir ah arrinta u wadaan,” ayuu yiri. “Hadda arrintu waa mid la isku raacsan yahay, sidii ay ahayd kiiska biyo-xireenka GERD. Hadda waa waqtigii ku habboonaa in arrinta la xalliyo.”
“Waa ku filannahay hawsha. Inagoo gunuunacayna, ma sii wadi karno hadal kaliya. Jiilka iyo hoggaamiyayaasha siyaasadda ayaa si siman u fakaraya. Waa laysku raacsan yahay oo waa loo baahan yahay; waqtiguna waa hadda,” ayuu sii raaciyay. “Su’aashu waxay tahay: ma soo celinaa wixii aan hore u haysanay? Arrinta ugu weyn ma aha inaan cid kale wax kaga qaadanno, balse waa inaan ka wada faa’iidaysannaa.”
Dagaalku ma lama huraan baa? “Dagaalku waa mid khatar badan,” ayuu yiri Jeneraal Yohannes, isagoo rajo ka muujiyey in Eritrea ay dhegaysato cadaadiska la saaray oo ay si wadajir ah uga faa’iideysato marin-badda iyada oo loo marayo wadahadal iyo heshiis. Laakiin haddii geeddi-socodka nabadda uu fashilmo, “dagaalku waa lama huraan,” ayuu intaas ku daray.
Markaan weydiinnay sida uu u fahmay hadallada ka soo yeedhay masuuliyiinta Itoobiya wakhtiyo kala duwan iyo haddii ay jiraan ujeeddooyin siyaasadeed oo gudaha lagu kicinayo, Jeneraal Yohannes wuxuu yidhi: “Qaar ayaa sheegaya in la doonayo in la faano, in la abuuro ajande ama in la cabsi geliyo; sidaasi ma aha. Way adag tahay in la maqlo oo la qiyaaso dhibta jirta. Dagaalka iskuma bilaabmo si sahlan—wax badan ayaa ku xidhan tallaabooyinka la qaado iyo dadaallada lagu bixiyo sidii looga hortagi lahaa inuu qarxo.”
Jeneraalka ayaa intaa ku daray in hab kale oo macquul ah uu jiro haddii dhinacyadu go’aansadaan in aan la dagaalamin, balse dhinac walba markaad eegto xaaladu way adag tahay.
“Sida laga yaabo, madaxweynaha Eritrea Isiyaas ayaa si lama filaan ah uga soo bixi kara wadahadal,” ayuu yiri sarkaalka hore.
“Mawqifka Isiyaas wuu isbedeli karaa si lama filaan ah—inta lagu jiray dagaalkii hore ee Ethio-Eritrea, Isiyaas ayaa marar isbedel muujiyey wuxuuna galay heshiiskii Algiers. Waxaana jiri karta fursad kale oo lama filaan ah oo halkan nabad lagu keenayo; aniga waxaan jeclaan lahaa inay sidaas noqoto. Haddii kale, dagaal ayaa noqon kara mid lama huraan ah.”
Waxa la aaminsan yahay in gelitaanka dagaal aanu u wanaagsanayn Eritrea oo ku sugan duruufaha hadda jira. Haddii aysan jirin wax jawaab ah oo dhanka Eritrea ka soo baxa marka la eego baaqii Ra’iisul Wasaare Abiy ee ahaa wadahadal degdeg ah, mowqifka dowladda Itoobiya wuu adkaan karaa, markaasse su’aashu waxay tahay: dagaalku ma bilaaban doonaa dhawaan?
Falanqeeyayaal badan oo siyaasadeed iyo la-taliyayaal milateri ayaa saadaaliyay in khilaaf culus uu soo fool leeyahay. Burburka uu keeni karo dagaal noocaas ah waa mid ballaaran.
Jeneraal Yohannes, oo ka mid ahaa hormuudkii dagaalkii hore, ayaa qirtay in khaladaad badan la galay waagaas. Waxa uu xusay in dhibaatooyinka kala qaybsanaanta ciidamada Itoobiya ay abuureen aragtida ah in ciidamada Eritrea ay ka xoog badan yihiin.
“Ma jiro dagaal wanaagsan ama sahlan,” ayuu yidhi, isagoo intaa ku daray in isbeddelka caalamiga ahi uu ka dhigi doono dunida meel ka duwan sidii hore, ayna adkaan doonto in dadka xumaanta fidiya ay sii xoogaystaan.
Itoobiya waxay qiimo wayn ku bixisay dagaalladii sokeeye iyo kuwa kale; kumanaan askari ayaa nafahooda ku waayey, hub badan ayaa la burburiyey, hanti malaayiin doollar ahna waa la waayey.
Sidee bay Itoobiya uga soo kaban doontaa khasaarahaas, si ay uga mid noqoto dagaal kale? Sida uu Jeneraal Yohannes sheegay, dalku weli wuxuu leeyahay karti ciidan oo muuqata, laakiin dhibaatada ugu weyn ayaa ah faham la’aan siyaasadeed.
“Ciidanku waa diyaar; dhibaatada ugu weyn mar walba waa faham la’aanta siyaasadda gudaha. Waxaa jira quudhsi iyo sumcad-dil horyaala ciidanka, wali way jiraan kooxo sida TPLF iyo kooxo kale,” ayuu yiri.
Walaaca laga qabo in dagaal la galo Eritrea ayaa la maqlayaa iyadoo sidoo kale maleeshiyaad ka tirsan mucaaradka ay weli ka dagaalamayaan gobollada Oromia iyo Amhara. Waxaa su’aalo la iska weydiinayaa haddii dagaal kale uu ka sii dari karo dhibaatooyinka gudaha ee Itoobiya.
Jeneraal Yohannes wuxuu muujiyey in ay yar tahay in dagaalku ka sii darto dhibaatooyinka gudaha maadaama uu sheegay inay jirto taageero shacabka ah. Waxaana warar soo baxaya ay sheegayaan in dagaalyahannada WBO ay door bideen inay si nabad ah ugu milmaan meelo kala duwan oo Oromia ah.
Ciidamada difaaca Itoobiya ayaa sheegay in dhaqdhaqaaqa Fano ee gobolka Amxaarada ay gacanta ku hayaan, xasilooniduna ay soo kabatay.
Si kastaba ha ahaatee, qaar ka mid ah falanqeeyayaasha siyaasadda ayaa aaminsan in dagaal kale uu abuuri karo fursad ay xiisadaha gudaha kaga sii daraan iyo dhaawac dhaqaale oo ba’an.
Isha: BBC