Kismaayo (Caasimada Online) – Madaxweynaha Dowlad-goboleedka Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa horraantii toddobaadkan soo jeediyay qabsoomidda shir qaran “oo badbaado loogu raadinayo” Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya. Tallaabadan ayaa imanaysa xilli dalka uu wajahayo xasarado siyaasadeed oo sii xoogeysanaya.
Afar sano kahor, Madaxweyne Deni ayaa qabtay shir lagu diidanaa muddo kordhintii Baarlamaanka Federaalka uu 2021 u sameeyay Madaxweyne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo. Shirkan waxa uu horseeday dhismaha “Isbaheysiga Badbaado Qaran,” oo ugu dambeyn ku guuleystay in xilka laga tuuro Madaxweyne Farmaajo 15-kii May 2022. Qaabka doorasho ee xilligaa la adeegsaday waxa markii hore soo jeediyay Madaxweyne Deni, oo olole isbeddel-doon ah ku tartamay, balse uu doorashadii kaga adkaaday Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud.
Intii ay socotay doorashadii 2022, wadahadallo dhexmaray Madaxweynaha Jubbaland, Axmed Maxamed Islaam (Axmed Madoobe), iyo xildhibaanno iyo senatarro kasoo jeeda Jubbaland ayaa la rumeysan yahay inay si weyn u wiiqeen fursaddii Deni. Waxa intaa dheer, xildhibaan ka tirsan Jubbaland, Xamza Cabdi Barre, oo door muhiim ah ka qaatay wadahadalladaas, ayaa markii dambe loo magacaabay Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya, taasoo sababtay xumaan hor leh oo soo kala dhexgashay Puntland iyo Jubbaland.
Sannadkii 2023, Puntland ayaa si rasmi ah u jartay xiriirkii ay la lahayd Dowladda Federaalka, halka Jubbaland ay sii wadatay taageerada Muqdisho, inkastoo uu jiray muran ku saabsan doorashooyinka dowlad-goboleedyada.
Xiisadda u dhaxaysa Jubbaland iyo Dowladda Federaalka ayaa sii kacday dabayaaqadii 2024, markii Madaxweyne Axmed Madoobe uu si adag uga hor yimid hindise federaal oo loogu talagalay kordhinta muddo-xileedyada dowlad-goboleedyada, taasoo uu u arkayay mid carqaladeynaysa qorshihiisa uu ugu tartamayay muddo xileedkiisa saddexaad ee Jubbaland.
Puntland iyo Jubbaland labaduba waxay ka baaqdeen ka qeybgalka shirkii ugu dambeeyay ee Golaha Wadatashiga Qaranka (GWQ) ee Muqdisho, halkaas oo uu ka dhacay isbeddel muhiim ah oo siyaasadeed: Dowladda Federaalka ayaa aqoonsatay maamulka cusub ee Sool, Sanaag, Cayn iyo Khaatumo (SSCK). Maamulkan cusub wuxuu gacanta ku hayaa deegaano horey ay u sheegan jireen Puntland iyo Somaliland, maamul sheegtay gooni-u-goosadnimada.
Caqabadaha hor-taagan isbaheysi cusub
Inkastoo Puntland iyo Jubbaland ay wadaagaan tabashooyin ay ka qabaan Villa Somalia, haddana caqabado waaweyn ayaa hortaagan in ay mar kale sameeyaan isbaheysi siyaasadeed oo mideysan, sidii ay sameeyeen 2021-kii. Dhaqaale xumo ayaa sidoo kale qayb ka qaadatay: taageerada miisaaniyadeed ee maamulladooda waxa lagu xiraa ka qeybgalka barnaamijyada federaal-dhisidda ee Dowladda Federaalka.
Dastuurkii Puntland ee 1998-kii hadda waa mid rasmi ahaan burburay, kadib markii la aqoonsaday maamulka SSC-Khaatumo, oo loo xil saaray inuu soo xulo xildhibaannada iyo senatarada qaabka doorashada ee soo socda. Puntland ayaa markii hore, 2023-kii, aqoonsatay maamulka SSC-Khaatumo, xilli uusan weli helin xubinnimada rasmiga ah ee federaalka.
Tan iyo doorashadii Soomaaliya ee 2022, madaxweynayaasha Deni iyo Axmed Madoobe ma aysan xallin khilaafaadkooda siyaasadeed. Qaraar dhawaan kasoo baxay Golaha Wadatashiga Qaranka ayaa Wasaaradda Arrimaha Gudaha u xil saaray inay soo jeediso xal siyaasadeed oo lagu dhammeeyo khilaafka Jubbaland. Dowladda Federaalka ee Soomaaliya weli ma aqoonsana doorashadii madaxtinimada Jubbaland ee 2024.
Inkasta oo beesha caalamku ku boorrisay Puntland iyo Jubbaland inay ka qeybgalaan shirka GWQ, haddana labaduba way ka gaabsadeen. Deeq-bixiyeyaasha caalamiga ah ayaa arka ka qeybgalka shirarka GWQ inuu fure u yahay dib-u-bilaabista wadahadallada siyaasadeed.
Khaladaadka mabda’a ee Puntland iyo Jubbaland
Xagga arrimaha dastuurka, Jubbaland waxay taageertay isbeddelada la damacsan yahay in lagu sameeyo Dastuurka Federaalka, halka Puntland si adag uga soo horjeedo. Puntland waxay sidoo kale dalbatay in laga saaro xildhibaanada iyo senatarada Somaliland geeddi-socodka siyaasadeed ee Soomaaliya, ilaa Somaliland si rasmi ah uga tanaasusho sheegashadeeda madax-bannaanida. Jubbaland, dhankeeda, ma aragto wax dhibaato ah oo ka imanaya matalaadda Somaliland ee Muqdisho.
Kala duwanaanshiyaha aasaasiga ah ee u dhexeeya Puntland iyo Jubbaland waxa uu ka miisaan culus yahay danaha ay wadaagaan, taasoo Villa Somalia u saamaxaysa inay ka faa’iidaysato kala-jabka mucaaradka.