Federalka dalka Somaliya ka hanaqaday waxa ka fa’iidestay gobalada qarkood qarna ilaa iyo hadda waa ku dulmanyihiin, Gobalka Banadir ayaa ka mid ah, waxana ku nool dad ka badan 35% shacabka Somaliyed wayana ku dulmanyihiin Federalka.
Dowladihii dalka soo maray iyo tan hadda shaqeysa amarada ka soo baxo ma gaaraan degmada afgooye iyo dagmada Balcad toona, waayo dagmooyinkaas waxay leeyihiin madaxwaynayaal, Gole wasiiro iyo gole barlamaan oo ka madax banana kan Muqdisha ka taliyo, Sidaas darted uma baahno in ay ka amar ka qaataan Madaxdaan faraha badan eek u uruursan Magalada Muqdisho kaliya iyado oo aneyn jirin meelkale oo amarka ay soo saaraan ka hirgalo, Miyeyna ahayn mamul gobaled?
Madaxwayneha Federalkaka marka uu booqanaayo dalka Kenya ama ithopia waa in uu ogeeysiyaa Madaxwaynayasha dalalkaas sidoo kale hadii uu booqanaayo dekada kismaayo ama dekadda Boosaaso waa in uu ogeysiiyaa Madaxwanayasha Dekasahas ka taliyan, hadaba Dowlada uu hogaamiyo Mdaxwayne Farmajo miyeeysan ahayn Mamul-gabaleed ka taliyo Gobalka Banaarir kaliya? .
Ilaa iyo hadda ma jiro wax sharci ah oo sidaas u sii buuran oo kala xakamenayo awoodaha is dhextaala ee madaxwaynayashan, wasiiradan iyo xildhibaanadaan faraha badan ee gaarayo kumananka ee kala qaybsaday dalkii Somaliya ee kooxwalba meel ka soo jeesatay.
Sida muuqata wasiirka Dastuuka iyo Gudiga dib-u-eegista Dastuuka waxay ku mashquulsanyihiin oo kaliya sidii Gobalka Banadir looga dhignaa meel Somali wada leedahay ayadoo shaki la gelinaayo jiritaanka Shacabka Somaliyeed ee meesha loogu yimid oo lawada garanayo
Runtii burburkii dheera ee ragadiyey dalkena Somaliyed wuxuu ka bilowday Cadalad Xumo ka jirtay wadanka Somaliya guud ahaan wayo cadalada layskuma laayo ee waxaa laysku dilaa cadaalaxumidda ilaa iyo hadana ma muuqato Cadaalad lagu gaari karo sinaan umada somaliyeed oo dalkii waaba la sii kala qaybiyey waxana tani ka fa’iideysan gumeystaha mudada dheer doonayey in Somaliya laga tirtiro khariirada aduunka taasi oo ku iman karto nidamka qayby oo xukun.
Runta waxay tahay hadii madaxda Somaliyeed ee ku uruursan Magalada Muqdisho ee Gobalka Banadir ay Xuquuqdooda Matalaada Canshuur bixiyash Gobalkasi meermeeriyaan Gobalada kalena u shuqfal dalooliyaan waxay inoo horseedi kartaa in dib logu noqdo marxadii 1991kii.
Wayo, maxay tahay sababta keentay in lagu xaqiro canshuur bixiyasha Gobalka Banadir awood-qaysiga (powershering) federalismka?.
Fikrad shaqsiyeedka ku qoran qabya qoralka oo lagu hor istaagayo xuquuqda matalada shcabka bixiya mushaarkooda ma ahan wax laysla ogolaaday ilaa iyo hada waxay u khaas tahay shaqsigii qoray laguma dhaqi karo canshur bixiyaasha Gobalka Banadir wax aney waxaba ka ogayn una codaynin.
Si looga badbaado arinka kor ku xusan waa in laysqiimeeyaa deegan walibana deeganka kale ixtiraamaa Gobal waliba Xaqiisa la helaa, “Canshuur bixiyaasha Gobalka Banadir waxy doonayaan mamul u gaar ah oo ay kula shaqeeyaan dowlada federalka ah ee Somaliyaa “ si ay federalka uga qaybgalaan, una helaan matalaada ay xaqa u leeyihiin, hadaba wa in aan la hor istaagin rabitaanka canshur Bixiyaash Gobalka Banadir, dowladana ay noqotaa mid matisha wadanka oo dhan si cagta loo saaro wadadii lagu gaari lahaa Midnima Somaliyeed.
Wa nasiib daro wayn hadii madaxwayne kasta ee ladoorto aragtidiisa (vision) noqoto mid ku salaysan waqti xadidan (short term period) tas oo ay macquul tahay in ay dhaliso dalka somaliya oo ku dhamado gacmaha Gumaysiga cusub e caddaan iyo madow leh, deris iyo fogaan bal eh.
W/Q: Dr. Hussein Ali Nuur
abcalinuur@hotmail.com
