Garoowe (Caasimada Online) – Dowlad-goboleedka Soomaaliyeed ee Puntland ayaa noqotay ciddii ugu horreysay ee ka hortimid go’aanka kasoo baxay dowladda federaalka ee lagu beegsaday beesha caalamka, gaar ahaan C6+, iyada oo Villa Somalia ay dalbaday in la kala diro kooxdan.

Wasiiru dowladaha madaxtooyada Puntland Cabdifitaax Cabdinuur oo qoraal kooban soo saaray ayaa tilmaamay in kooxda Villa Somalia uu ku dhacay maskax guur, isla-markaana go’aanka kasoo baxay uu yahay mid aan laga fiirsan, kana tarjumeyn xaaladda dhabta ah.

Sidoo kale wuxuu tilmaamay haddii aysan dowladda dhexe ka joogsan waddadan ay keeni doonto in la’isla galo gacmaha oo ay timaado farogelin, si dalka looga bad-baadiyo.

“Ma Shiri kartaan oo heer caalami ah ! Waraaqdan HSM qoray waxay marag u tahay in Villa Somalia wareertay oo maskax guur ku dhacay cida maanta taladda u haysa Somalia. Hadaan taladda Dhulka la dhigin Gaal iyo Muslim ba gacmahay kaa qabanayaan si dalkan laaga badbaadsho” ayuu yiri yri wasiiru dowlaha madaxtooyada maamulka Puntland.

Dowladda Federaalka oo xalay qoraal soo saartay ayaa go’aankeeda u sababeysay in kooxda C6+ ay duugowday, ayna la jaan-qaadi karin heerka siyaasadeed iyo hay’adeed oo uu maanta marayo dalka.

“Joogteynta C6+ sida aalad lagu hago siyaasadda dibadda waa mid duugoobay oo caqabad ku ah horumarka,” ayuu yiri wasiiru dowlaha wasaaradda arrimaha dibadda Cali Balcad oo warqad rasmi ah u diray wakiilka Qaramada Midoobay ee arimaha Soomaaliya James Swan.

Waxaa kale oo uu intaasi kusii daray in madashan oo laga hirgeliyay xilli uu dalku ku jiray xaalad nugul, ay wax u dhimayso madax-bannaanida Soomaaliya isla markaana muujinayso in dalka weli la kontoroolo.

Sidoo kale, wuxuu hoosta ka xariiqay in haatan wixii ka dambeeya aanay kooxda C6+ farogelin karin arrimaha gudaha Soomaaliya, gaar ahaan go’aannada masiiriga ah ee dalka.

Tallaabadan ayaa kusoo aadeyso, xilli haatan Soomaaliya ay dooneyso in ay dib u hanato doorkeeda caalamiga ah iyo in ay si buuxda ula wareegto hagidda siyaasadda iyo amniga gudaha dalka.

Si kastaba, Soomaaliya ayaa haatan ku jirto marxalad adag oo siyaasadeed, waxaana horay u taagnaa khilaaf dhinaca doorashada ah oo u dhexeeya dowladda federaalka, Puntland, Jubaland iyo siyaasiyiinta mucaaradka, kaas oo gaaray heerkii ugu sarreeyay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Fal-celin xooggan ayaa ka dhalatay go’aanka dowladda Soomaaliya ay ka qaadatay wakiilada beesha caalamka, gaar ahaan kooxda loo yaqaano C6+ ee degan xerada xalane, kadib markii ay dalbatay in gebi ahaan la kala diro kooxdaan.

Dowladda Federaalka oo xalay soo saartay qoraal ka kooban laba bog ayaa kooxda C6+ ku tilmaamtay koox duugowday oo aan waafaqsaneyn heerka siyaasadeed iyo hay’adeed oo uu maanta marayo dalka.

“Joogteynta C6+ sida aalad lagu hago siyaasadda dibadda waa mid duugoobay oo caqabad ku ah horumarka,” ayuu yiri wasiiru dowlaha wasaaradda arrimaha dibadda Cali Balcad oo warqad rasmi ah u diray wakiilka Qaramada Midoobay ee arimaha Soomaaliya James Swan.

Waxaa kale oo uu intaasi kusii daray in madashan oo laga hirgeliyay xilli uu dalku ku jiray xaalad nugul, ay wax u dhimayso madax-bannaanida Soomaaliya isla markaana muujinayso in dalka weli la kontoroolo.

Sidoo kale, wuxuu hoosta ka xariiqay in haatan wixii ka dambeeya aanay kooxda C6+ farogelin karin arrimaha gudaha Soomaaliya, gaar ahaan go’aannada masiiriga ah ee dalka.

Tallaabadan ayaa kusoo aadeyso, xilli haatan Soomaaliya ay dooneyso in ay dib u hanato doorkeeda caalamiga ah iyo in ay si buuxda ula wareegto hagidda siyaasadda iyo amniga gudaha dalka.

Haddaba sidee looga fal-celiyay go’aanka ay DF ka qaadatay beesha caalamka?

Qaar kamid ah dadweynaha Soomaaliyeed ee isticmaala baraha bulshada ayaa aragtiyo kala duwan ka bixiyay go’aankan, waxaana inta badan ay soo dhaweeyeen tallaabada ay qaaday dowaldda.

Nuur Cabdiraxmaan: “Aad iyo aad ma jiran wax beel caalam la yiraahdo, waana waxa dalka halkan dhigay,Hassan Sheikh ayaa dalkan Madaxweyne ka ah”.

Cabdullahi Mahdi: “Haddii ay dowladu arrimaheeda ku filan tahay ma aysan maqnaadeen laba maamul iyo mucaaarad-ba”.

Ilyaas Cabdikariin: “Inkasta oo mowqifka dowladda uu yahay mid sharciyan sax ah marka la eego madax-bannaanida, haddana waxaa jira xaalado gudaha ah oo beesha caalamka u sahli kara iney sii joogaan, sidaas darteed,dowladda waa in ay wax ka qabataa caqabadaha gudaha si mowqifkeeda dibedda uu u noqdo mid la ixtiraamo”.

Cabdiraxmaan Macallin: “Ninki ku quudiyo ayaa qaraarkaada leh warka dhan intaas ayuu ku kooban yahay dowladda waxba yaysan madaxa darbiga la dhicin”.

Ciise Sheekh Cabdi: “War fiican ayaa idinka soo yeeray ee ka dhabeeyahee, sheekaduna yeeysan naga noqon in la’isku daro guux iyo olol”.

Maxamed Cali Ganey: “Warqad, loo baahnaa mar hore, hadana ku soo aaday xilli wanaagsan!”.

Muqdisho (Caasimada Online) – Wakiilada beesha caalamka ee fadhigoodu yahay magaalada Muqdisho ayaa la la filayaa in maanta ay shir deg-deg ah ku yeeshaan caasimada, si ay uga arrinsadaan go’aanka culus ee kasoo baxay dowladda Soomaaliya oo dalbatay in gebi ahaan la kala diro kooxda loo yaqaano C6+ ee deggan xerada Xalane.

Sida ay ogaatay Caasimada Online, saaxibada caalamiga ah ayaa haatan leh fadhi gaar ah oo ay ka yeelan doonaan arrinta soo korortay, waxaana qorshuhu yahay inay soo saaraan jawaab culus oo ku aadan tallaabada ay qaaday Villa Soomaaliya.

Dowladda Federaalka ayaa xalay soo saartay qoraal ka kooban laba bog oo ay uga hortimid dhaq-dhaqaaqa ay wadaan xubnaha beesha caalamka, waxayna ku tilmaamtay kooxdan mid duugowday oo aan waafaqsaneyn heerka siyaasadeed iyo hay’adeed oo uu maanta marayo dalka.

“Joogteynta C6+ sida aalad lagu hago siyaasadda dibadda waa mid duugoobay oo caqabad ku ah horumarka,” ayuu yiri wasiiru dowlaha wasaaradda arrimaha dibadda Cali Balcad oo warqad rasmi ah u diray wakiilka Qaramada Midoobay ee arimaha Soomaaliya James Swan.

Waxaa kale oo uu intaasi kusii daray in madashan oo laga hirgeliyay xilli uu dalku ku jiray xaalad nugul, ay wax u dhimayso madax-bannaanida Soomaaliya isla markaana muujinayso in dalka weli la kontoroolo.

Sidoo kale, wuxuu hoosta ka xariiqay in haatan wixii ka dambeeya aanay kooxda C6+ farogelin karin arrimaha gudaha Soomaaliya, gaar ahaan go’aannada masiiriga ah ee dalka.

Arrintan ayaa muujineyso in haatan uu billowday dagaal xoogleh oo u dhexeeyo Villa Soomaaliya iyo wakiilada beesha caalamka, xilli uu horay u taagnaa dagaal kale oo dowladda kala dhexeeyo mucaaradka iyo qaar kamid ah dowlad-goboleedyada dalka.

Madasha C6+ ayaa la aas-aasay kadib 2010 si ay isugu keento daneeyeyaasha beesha caalamka – oo ay ka mid yihiin Mareykanka, Boqortooyada Midowday, Talyaaniga, Iswidhan, Itoobiya, Midowga Afrika, Midowga Yurub iyo IGAD – si ay uga qeyb qaataan dib u dhiska dowladnimada Soomaaliya kaddib sannado colaado iyo burbur hay’adeed ah.

Kooxdan ayaa door muhiim ah ka ciyaartay hannaanka doorashooyinka, horumarinta nabadda, iyo hagidda kala-guurradii siyaasadeed ee dalku soo maray.

Si kastaba, xiisadda haatan soo korortay aya kusoo aadeyso xilli dowladda Soomaaliya ay dooneyso in ay dib u hanato doorkeeda caalamiga ah iyo in ay si buuxda ula wareegto hagidda siyaasadda iyo amniga gudaha dalka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Faah-faahino dheeraad ah ayaa waxaa laga helayaa fal dil ah oo maanta ka dhacay deegaanka Ceelasha Biyaha oo ku yaalla duleedka magaalada Muqdisho, waxaana loo gaystay Hooyo Soomaaliyeed oo korineysay lix carruur ah.

Marxuumadda oo lagu magacaabi jiray Fartuun Axmed Nuur ayaa waxaa la sheegay in hoygeeda ay ku weerareeen ciidamo ka tirsan kuwa Booliska ee Ceelasha Biyaha, kadibna halkaasi ku dilay marxuumadda.

Wararka ayaa sheegaya in ciidamada ay tageen xaafadda Jabad-geelle, iyaga oo ujeedkooda ahaa inay burburin ka sameeyaan halkaasi, kadibna waxay isku dhaceen dadka deegaanka, taas oo keentay in ay rasaas furaan waxaana ku dhimatay Hooyo Fartuun.

Cali Axmed Nuur oo la dhashay haweeneyda la dilay aya sheegay in gurigeeda loogu tegay, kadibna la burburiyay, iyadiina la dilay.

“Halkan waxaa ka sheegayaa in walaashey si xaq-darro ah loogu yimid gurigeeda oo looga dumiyay kadibna lagu dhex-dilay waxaana lasoo weeraray iyada, odeygeeda iyo carruurteeda” ayuu yiri Cali Axmed Nuur.

Sidoo kale seyga marxuumadda oo la hadlay Shabelle Tv ayaa falkan ku eedeeyay nin lagu magacaabo Xasan Madoobe oo ka tirsan mas’uuliyiinta deegaanka Ceelasha Biyaha, isagoo tilmaamay in askarta wax dishay uu isagu hoggaaminayay, meeshana ay isaga dhaqaaqeen.

“Ninka ciidanka hoggaaminayay waxaa la yiraahdaa Xasan Madoobe markii ay guriga yimaadeen oo cagafta ay keeneen ayaan ku dhahnay war see waayey? markaas kadib ayuu xabad nagu soo bilaabay waxayna xabadda ku dhacday xaaskeyga, wayna iga dhimatay” ayuu yiri Seyga marxuumadda.

Ehellada ayaa sidoo kale maydka gabadha keenay isbitaalka Madiina ee magaalada Muqdisho, waxayna sheegeen in aan la aasi doonaan, inta ay ka helayaan cadaalad, lagana soo qabanayo askartii ka dambeysay falka lagu khaariyay marxuumadda.

Illaa iyo hadda ma jiro wax hadal ah oo kasoo baxay mas’uuliyiinta Ceelasha Biyaha iyo laamaha amniga oo ku aadan dhacdadaasi argagaxa ku reebtay dadka deegaanka

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa ku baaqday in la kala diro madasha diblomaasiyadeed ee C6+, iyada oo ku tilmaantay mid duugowday oo aan waafaqsanayn heerka siyaasadeed iyo hay’adeed ee uu dalku maanta gaaray.

Warqad rasmi ah oo uu u diray Wakiilka Gaarka ah ee Qaramada Midoobay, James Swan, ayuu Wasiiru-Dawlaha Arrimaha Dibadda, Mudane Cali Cumar (Cali Balcad), ku sheegay in qaab-dhismeedkan – oo in ka badan toban sano laga joogo markii la aasaasay si loogu mideeyo taageerada beesha caalamka – aanu hadda ka tarjumayn horumarka ay Soomaaliya gaartay.

“Joogteynta C6+ sida aalad lagu hago siyaasadda dibadda waa mid duugoobay oo caqabad ku ah horumarka,” ayuu Cali Balcad ku yiri warqadda. Wuxuu xusay in madashan, oo laga hirgeliyay xilli uu dalku ku jiray xaalad nugul, ay wax u dhimayso madax-bannaanida Soomaaliya isla markaana muujinayso in dalka weli la kontoroolo.

Madasha C6+ ayaa la aas-aasay kadib 2010 si ay isugu keento daneeyeyaasha beesha caalamka – oo ay ka mid yihiin Maraykanka, Boqortooyada Midowday, Talyaaniga, Iswidhan, Itoobiya, Midowga Afrika, Midowga Yurub iyo IGAD – si ay uga qeyb qaataan dib u dhiska dowladnimada Soomaaliya kaddib sannado colaado iyo burbur hay’adeed ah.

Kooxdan ayaa door muhiim ah ka ciyaartay hannaanka doorashooyinka, horumarinta nabadda, iyo hagidda kala-guurradii siyaasadeed ee dalku soo maray.

-“Soomaaliya oo muujisay horumar”-

Hase yeeshee, dowladda Soomaaliya waxay sheegtay in xilligii madashaasi loo baahnaa uu dhammaaday.

“Maanta Soomaaliya ma aha dal maraya kala-guur. Waa waddan madax-bannaan oo leh hay’ado dastuuri ah oo shaqeynaya, nidaam dimoqraadiyadeed oo bislaaday, iyo aragti qaran oo cad oo ku wajahan nabad iyo horumar,” ayaa lagu yiri warqadda.

Hoggaanka Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ku tallaabsaday barnaamij dib-u-habeyn ballaaran oo ay ka mid yihiin diyaarinta sharci doorasho oo cusub, hirgelinta doorasho hal qof hal cod ah, iyo kala-guurka laga gudbayo howlgalka ATMIS ee Midowga Afrika loogana wareegayo hannaan amni oo ay Soomaaliya hormuud ka tahay.

Mas’uuliyiintu waxay aaminsan yihiin in weli ku tiirsanaanta madalaha dibadda laga hago ay dhaawacayso kalsoonida lagu qabo geeddi-socodkaas dib-u-habeyn.

Cali Balcad wuxuu si cad u sheegay in Soomaaliya aysan doonayn inay jarto iskaashiga beesha caalamka, balse ay rabto in wada-shaqeyntaasi ku dhacdo si ka turjumaysa heerka maanta ee dowladnimada iyo yoolalka qaranka.

“Soomaaliya waxay weli ka go’an tahay in ay si dhow oo wax-ku-ool ah ula shaqeyso dhammaan xubnaha C6+, iyadoo saldhig u ah is-ixtiraam iyo yoolal la wadaago,” ayuu ku daray.

Xiisadda Villa Somalia iyo C6+ oo korortay

Warqaddan ayaa imaneysa xilli dowladda Soomaaliya ay dooneyso in ay dib u hanato doorkeeda caalamiga ah iyo in ay si buuxda ula wareegto hagidda siyaasadda iyo amniga gudaha dalka.

Dowladda ayaa muujisay niyad-jab ay ka qabto in hannaanada sida C6+ ay inta badan ka shaqeeyaan meel ka baxsan qaab-dhismeedka rasmiga ah ee dowladda, taas oo hoos u dhigaysa milkiyadda qaran ee isbeddelada muhiimka ah.

Ilo diblomaasiyadeed oo ku sugan Muqdisho ayaa sheegay in warqaddaasi dhalisay wada-tashiyo hoose oo u dhexeeya xubnaha C6+. Inkastoo aan wali laga bixin war rasmi ah, haddana waxaa socda falanqeyn lagu eegayo in dib loo qiimeeyo qaabka iskaashi, iyadoo la eegayo baaqa Soomaaliya.

Warqaddan ayaa sidoo kale daba socota xiisad sii kordheysa oo u dhexeysa Villa Somalia iyo beesha caalamka, taas oo salka ku haysa shir qaran oo la qorsheynayo. Sida markii ugu horreysay lagu daabacay warbixin gaar ah oo ay qortay Caasimada Online, safaaradaha reer Galbeedka iyo Qaramada Midoobay, oo ka howlgala gudaha xeryaha si aad loo ilaaliyo ee Halane, ayaa hoggaaminaya dadaallada lagu qabanayo shir heer sare ah.

Shirkaas ayaa lagu wado in uu isugu keeno madaxda federaalka, madaxda dowlad-goboleedyada, mucaaradka iyo madax hore si looga wadahadlo arrimaha doorashooyinka, dib-u-eegista dastuurka, iyo siyaasadda amniga.

Villa Somalia ayaa si adag uga soo horjeesatay shirkan, iyadoo u aragta faragelin ka dhan ah arrimaha gudaha ee dalka. Warqadda loo diray Wakiilka UN-ka James Swan ayaa si weyn loo arkaa in ay tahay jawaab toos ah oo dowladda uga hortimid tallaabadaasi ay u aragtay xadgudubka beesha caalamka.

Xiisadda ayaa sii xumaatay kadib markii madaxda mucaaradka ee Madasha Samatabixinta Qaran—oo uu hoggaamiyo Madaxweynihii hore Sheekh Shariif Sheekh Axmed—iyo dowlad-goboleedyada Puntland iyo Jubaland ay si cad uga soo horjeesteen shir gaar ah oo dowladda qorsheysay inuu qabsoomo 15-ka Juun.

Iyadoo labada dhinac ay adkeysteen mowqifyadooda, waxaa sii xoogeysanaya suurtagalnimada inuu dhaco ismari-waa siyaasadeed oo u dhexeeya dowladda federaalka iyo daneeyeyaasha caalamiga ah ee muhiimka ah.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa wajahaya go’doon siyaasadeed sii baahaya, sanad kahor doorashada guud ee dalka, iyadoo khilaafka sii xoogeysanaya ee u dhexeeya dowladda federaalka iyo dowlad-goboleedyada uu khatar gelinayo xasilloonida siyaasadeed ee dalka.

Madaxweynaha ayaa si xooggan u wado qorshe lagu hirgelinayo nidaamka doorashada hal qof, hal cod — hannaankan ay si cad uga hor yimaadeen siyaasiyiinta mucaaradka, Puntland iyo Jubbaland, oo ku eedeeyay inuu hareer marayo nidaamka go’aan wadaagga ku dhisan wadatashi iyo isu tanaasul.

Labadan maamul ayaan ka qaybgelin shirarkii ugu dambeeyay ee Golaha Wadatashiga Qaranka (GWQ), halkaas oo lagu falanqeeyay dib-u-habeynta doorashooyinka iyo wax ka beddelka dastuurka. Waxay ku andacoonayaan in madaxweynuhu doonayo inuu awoodda dowladda dhexe ku ururiyo, taasoo lid ku ah mabda’a federaalka ee dalka.

Khilaafka ayaa sii qoto dheeraaday kaddib markii la ansixiyay wax ka beddel lagu sameeyay dastuurka, kuwaasoo kordhiyay awoodaha madaxweynaha — oo ay ku jirto awoodda uu u leeyahay magacaabista iyo xil ka qaadista ra’iisul wasaaraha.

Xisbiyada mucaaradka iyo ururrada bulshada rayidka ah ayaa si weyn uga hor yimid isbeddelladan, iyagoo ku tilmaamay kuwo wiiqaya dimuqraadiyadda islamarkaana halis gelinaya midnimada qaranka.

Xasan Sheekh, oo muddo xileedkiisu dhammaanayo, ayaa sidoo kale la daalaa dhacaya caqabado amni oo joogto ah, gaar ahaan weerarada kooxda al-Shabaab ee xiriirka la leh al-Qaacida, kuwaasoo sii wiiqaya xasilloonida qaybo badan oo ka mid ah dalka.

Si uu u dejiyo xiisadda siyaasadeed, madaxweynaha ayaa ku baaqay shir wadatashi ah oo lagu qaban doono xarunta madaxtooyada ee Muqdisho 15-ka Juun. Kulankaas ayaa loogu talagalay in lagu abuuro is-afgarad guud oo ku saabsan arrimaha muhiimka u ah dalka, sida doorashooyinka iyo dib-u-eegista dastuurka.

Hase yeeshee, xisbiyada mucaaradka ayaa durba ku dhawaaqay inay ka baaqan doonaan shirka, iyagoo ku eedeeyay madaxtooyada inay rabto in wadahadallada u adeegsato sharciyeyn go’aanno horey loo gaaray.

Falanqeeyeyaasha arrimaha siyaasadda ayaa rumeysan in kulanka uu fashilmi karo ka hor intaanu bilaaban, iyadoo dadaallada kale ee mustaqbalka ee ka yimaada xafiiska madaxweynaha ay wajihi karaan caqabado dheeraad ah haddii aan tanaasul dhab ah la samayn.

Waxaa intaas dheer in beesha caalamka ay cadaadis xooggan ku saareyso madaxweynaha inuu aqbalo in talada lala wadaaggo, oo aysan socon karin in uu ku adkeysto go’aanno aan heshiis lagu wada ahayn.

Khilaafka siyaasadeed ee sii xoogeysanaya ayaa su’aal gelinaya diyaar-garowga Soomaaliya ee doorasho la isku halleyn karo oo dhacda sanadka 2026. Waxa kale oo uu mugdi ku riday mustaqbalka nidaamka federaalka iyo dadaallada dib-u-heshiisiinta ee dalka Geeska Afrika ku yaalla.

Muqdisho (Caasimada Online) – Waxaa maanta magaalada Muqdisho dib loogu soo celiyay saddex kalluumeysato Soomaaliyeed oo muddo 45 maalmood ah ka go’doonsanaa badda, kadibna lix bilood ku xirnaa xabsiyo ku yaalla dalka Liibiya.

Kalluumeysatadan oo dhammaantood ah reer Muqdisho, ayaa sheegay in ay badda ku lumeen xilli ay ku jireen howlo kalluumeysi, kadib markii uu ka cilladoobay matoorkii doontooda.

Cabdullaahi Yuusuf Jaamac, Aweys Cabdi Sheekh iyo Bile Maxamed Mustaf ayaa lagu kala magacaabaa kalluumeysataan laga soo badbaadiyey badda, kadib markii la waayey sideed bilood ka hor.

Iyagoo faraxsan ayaa si diiran loogu soo dhaweeyey garoonka Aadan Cadde oo masuuliyiin ka tirsan dowladda ay ku sugayeen, waxayna la hadleen warbaahinta.

Waxay tilmaameen in ay ku sigteen dhimasho, markii ay ka go’day sahaydii ay wateen, ayna ku qasbanaadeen in ay cunaan kalluun ceeriin ah, isla markaana ay cabaan biyaha badda, si ay u sii noolaadaan.

45 cisho oo doontii ay la sabeyneysay gudaha badda kadib, iyagoo maraya xeebaha Maldives ayaa la badbaadiyay, waxaana loo wareejiyay dalka Liibiya.

Halkaas waxaa uga biloowday xabsi ay ku jireen muddo lix bilood ah, kaas oo ugu dambeyntii dowladda Soomaaliya ay ka soo furatay markii la helay xogtooda.

Dowladda Soomaaliya oo kaashaneysa Hay’adda Socdaalka Adduunka ee IOM ayaa ku guuleysatay in wiilashaan laga sii daayo xabsiga Liibiya, isla markaana dib loogu soo celiyo dalkooda hooyo.

Kalluumeysatadu waxay sidoo kale sheegeen in safarkooda kalluumeysi uu ka bilowday Muqdisho, xilli baddu aad u kacsanayd, ayna wateen sahay ku filan oo loogu talagalay 10 cisho kaliya, balse ay gudaha badda ku sii jireen 45 cisho oo aysan ku talagelin.

Hoos ka daawo

Muqdisho (Caasimada Online) – Golaha Wasiirrada Xukuumadda Federaalka Soomaaliya ayaa yeeshay kulankoodii toddobaadlaha ahaa, waxaana kulankaasi lagu ansixiyey Xeer-nidaamiyaha Xargaha Isgaarsiinta ee Badda hoos mara.

Xeerkan ayaa muhiim u ah ilaalinta badqabka isgaarsiinta dalka, maadaama xargaha badda mara ay yihiin laf-dhabarta xiriirka gudaha iyo dibadda.

Kulanka waxaa guddoominayey Ku-simaha Ra’iisul Wasaaraha, ahna Ra’iisul Wasaare ku xigeenka dalka, Saalax Axmed Jaamac, isagoo hoggaamiyay doodaha iyo ansixinta qodobbada muhiimka ah ee miiska saarnaa, isagoo adkeeyey doorka Dowladda ee horumarinta adeegyada muhiimka ah.

Mid ka mid ah arrimaha ugu muhiimsanaa ee kulanka lagu soo qaaday ayaa ahayd diyaar garowga toddobaadka xorriyadda, oo si weyn loogu dabaaldego sanad walba. Warbixin laga soo jeediyey kulanka ayaa muujisay in qaban-qaabada munaasabaddaasi ay meel wanaagsan marayso.

Sidoo kale, Golaha Wasiirradu waxa ay warbixin ku saabsan Imtixaanka Qaranka ee sanad-dugsiyeedka 2025 ka dhageysteen wasaaradaha ay khusayso. Waxaa la xaqiijiyey in imtixaankaasi si rasmi ah uga bilaaban doono gobollada dalka maalinta Sabtida ah, iyadoo la hubinayo in habsami u socodkiisu uu noqdo mid lagu kalsoonaan karo.

Intii uu kulanka socday, Wasaaradaha Amniga Gudaha iyo Gaashaandhigga ayaa soo bandhigay warbixinno la xiriira amniga guud ee dalka. Waxaa diiradda la saaray xoojinta dadaallada socda ee lagu ciribtirayo kooxaha Khawaarijta ah ee caqabad ku ah nabadda iyo horumarka Soomaaliya.

Goluhu wuxuu si gaar ah u bogaadiyey geesiyaasha ciidanka Qaranka iyo kuwa deegaanka ee ku jira jiidda hore ee dagaalka. Golaha Wasiirradu waxa ay muujiyeen garab istaag buuxa oo ay u hayaan ciidanka naftooda u huraya difaaca dalka iyo dadkiisa.

Golaha ayaa ugu dambeyntiina adkeeyay muhiimada ay leedahay wada shaqaynta hay’adaha dowladda iyo xoojinta maamulka si loo gaaro horumar joogto ah oo dalka ka hirgala.

Beledweyne (Caasimada Online) –Wararka naga soo gaaraya gobolka Hiiraan ayaa sheegaya inuu maanta ka dhacay dagaal culus deegaanka Ceel Hareeri, kaas oo u dhexeeyay ciidanka deegaanka ee Macawiisleyda iyo maleeshiyaadka Al-Shabaab.

Dagaalkan ayaa yimid kadib markii ciidanka deegaanka ay weerar qorsheysan ku qaadeen goob ay isku aruursanayeen xubno ka tirsan Al-Shabaab oo ku sugnaa duleedka deegaankaasi.

Dagaalka oo ahaa mid si weyn loo qorsheeyay ayaa socday muddo ka badan hal saac, waxaana labada dhinac isku adeegsadeen hub culus, kaas oo jugtiisa laga maqlayay deegaano ka fog fog Ceel Hareeri.

Wararka hordhaca ah ayaa muujinaya in weerarkaasi uu sababay khasaare isugu jira dhimasho iyo dhaawac oo labada dhinac soo kala gaaray.

Ilaa iyo hadda si rasmi ah looma helin tirada saxda ah ee khasaaraha ka dhashay dagaalka, balse warbixinnada horudhaca ah waxay tilmaamayaan in kooxda Al-Shabaab la gaarsiiyay jab culus.

Dagaalkan ayaa qeyb ka ah dadaallada joogtada ah ee lagu cirib-tirayo kooxaha argagixisada ah ee weli ku dhuumaaleysanaya qeybo ka mid ah gobollada dalka.

Ciidanka deegaanka ee Macawiisleyda ayaa muujinaya karti iyo geesinimo ballaaran oo ay kaga hortagayaan halista kooxda Al-Shabaab, iyadoo weerarka maanta uu qeyb ka yahay howl-gallo taxane ah oo lagu xaqiijinayo amniga deegaanka.

Dadka deegaanka ayaa dhankooda si weyn u taageeraya dadaallada xaq u dirirka, kuwaas oo ay u arkaan tiir-dhexaadka sugidda nabadda.

Bilowgii bishan ayey aheyd markii deegaanka Ceel Hareeri ka dhaceen dagaallo kale oo socday muddo afar maalmood ah, kuwaas oo lagu dilay ku dhawaad 100 xubnood oo ka tirsanaa Al-Shabaab. Dagaalladaas waxaa ka mid ahaa mid lagu khaarijiyay horjooge muhiim ah oo lagu magacaabi jiray Nuur Cabdi Rooble Nuunuule.

Dhammaan dhacdooyinkan ayaa muujinaya sida ay ciidamada deegaanka iyo shacabka Soomaaliyeed ay ugu heelan yihiin in la ciribtiro kooxaha argagixisada ah ee dhibaatooyinka ku haya dalka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Guddoomiyaha Gobolka Banaadir, ahna Duqa Magaalada Muqdisho Xasan Maxamed Xuseen (Muungaab) ayaa caawa bedalay labo Guddoomiye degmo, isagoo magacaabay xubno cusub.

Guddoomiye Muungaab oo sameeyey magacaabistii ugu horeysay ayaa Guddoomiyaal cusub u soo magacaabay degmooyinka Waaberi iyo Dharkenley.

1- Mudane Cumar Meeyre Mocoow, waxaa loo Magacaabay Guddoomiyaha Degmada Dharkeenleey.

Waxaana xilkii Guddoomiyaha Degmada Dharkeenleey laga qaaday Maxamuud Xaaji Cali Fiidoow.

2- Mudane Xuseen Xasan Maxamuud, waxaa loo magacaabay Guddoomiyaha Degmada Waaberi.

Waxaana xilkii Guddoomiyaha Degmada Waaberi laga qaaday Md. Maxamed Sayid Cali.

Guddoomiyaha Gobolka Banaadir Muungaab oo tani ay u tahay magacaabistii ugu horeysay tan iyo markii uu xilka la wareegay ayaa kula dardaarmay Guddoomiyeyaasha cusub in ay mudnaan siiyaan harumarinta Degmada, bilicda iyo baahinta adeegyada aas-aasiga.

Warar kala duwan ayaa ka soo baxaya is bedelka cusub ee degmooyinkaas uu ku sameeyey Guddoomiye Muungaab, balse wararka ugu badan waxay sheegayaan in qiimeyn kooban oo guddoomiyuhu uu sameeyey ku fashilmeen.

Muungaab ayaa si dardar leh u shaqeynayey tan iyo markii uu xilka la wareegay, waxaana lagu tilmaamay nin aad u garanaya shaqada loo dhiibay iyo hoggaaminka gobolkaan oo horay uu soo qabtay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Soomaaliya ayaa shaacisay in gobolka Shabeellaha Dhexe ay ka fulisay duqeymo culus oo lagu dilay Horjoogeyaal iyo Maleeshiyaad ka tirsanaa kooxda Al-Shabaab.

“Ciidanka Qaranka Soomaaliyeed oo kaashanaya Saaxiibada Caalamka ayaa Buurta Cadayga oo ku taala deegaanka Ceelbaraf ee gobolka Shabeellaha Dhexe ka fuliyay howlgal si gaar ah loo qorsheeyay oo lagu dilay Ilaa iyo 13 xubnood oo isugu jira horjoogeyaal iyo maleeshiyaadka ka tirsan Khawaarijta,” ayaa lagu yiri war-saxaafadeedka dowladda.

Sidoo kale, warkaan waxaa lagu sheegay in duqeymahaan kooxda Al-Shabaab looga dhaawacay tiro kale oo dagaalamayaal ah.

Howlgalka ayaa si gaar ah loogu beegsaday goob ay Khawaarijtu isku uruursanayeen, iyaga oo halkaas ka abaabulayay dhagaro ay la damacsanaayeen inay ku abaabulaan duulaan culus, sida lagu cadeeyey warkaan.

“Inta uu socday howlgalkan waxaa sidoo kale lagu burburiyay saanad hub ah oo khawaarijta ugu diyaarsaneed halka uu ka dhacay howlgalka,” ayaa lagu yiri qoraalka.

War-saxaafadeedka ayaa intaas ku sii daray “Dowladda Federaalka Soomaaliya, oo kaashanaysa shacabkeeda geesiyaasha ah iyo Saaxiibada Caalamka waxaa ka go’an in gebi ahaanba la ciribtiro Khawaarijta, lana sugo amniga guud ee dalka, si shacabka Soomaaliyeed ugu noolaadaan nabad iyo xasillooni waarta.”

Dowladda Soomaaliya ayaa bilowday abaabul culus oo dagaal, diyaaradaha dagaalka ayaa la howlgeliyey, waxaana dhanka Sabiib iyo Caanoole ka socda duqeymo kale, inkastoo aan weli laga soo saarin faahfaahin.

Hague (Caasimada Online) – Garsooraha caanka ah ee Soomaaliyeed, Cabdulqawi Axmed Yuusuf, ayaa ku dhawaaqay inuu ka tagayo xilka Xubinnimada Maxkamadda Caddaaladda Adduunka (ICJ) laga bilaabo 30-ka Sebtembar 2025, in kasta oo muddo xileedkiisu si rasmi ah ku ekaan lahaa 5-ta Febraayo 2027.

Bayaan rasmi ah ee ka soo baxay ICJ ayaa lagu yiri: “Garsoore Cabdulqawi Axmed Yuusuf wuxuu iska casilayaa xilka Xubinimada Maxkamadda laga bilaabo 30 September 2025.”

Garsoore Cabdulqawi ayaa markii ugu horreysay loo doortay ICJ 6-da Febraayo 2009, waxaana dib loo doortay sannadkii 2018. Wuxuu sidoo kale soo noqday Madaxweyne ku-xigeenka Maxkamadda intii u dhaxaysay 2015 ilaa 2018, kaddibna wuxuu noqday Madaxweynaha Maxkamadda intii u dhaxaysay 2018 ilaa 2021—wuxuu ahaa qofkii ugu horreeyay ee Soomaaliyeed ee xilkan qabta, sidoo kalena wuxuu ka mid ahaa dhawrka qof ee Afrikaanka ah ee xilka madaxnimo maray.

Sida uu qabo Qodobka 14-aad ee Axdiga Maxkamadda, Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa go’aamin doona taariikhda la qaban doono doorashada beddelkiisa, iyadoo Golaha Guud iyo Golaha Ammaanka ay si wadajir ah u dooran doonaan xubin cusub. Sida uu qabo Qodobka 15-aad, xubinta cusub ee la doorto waxay dhammeysan doontaa xilka harsan ee Garsoore Cabdulqawi.

Garsoore Cabdulqawi wuxuu Maxkamadda ICJ ka tirsanaa muddo 16 sano ah, wuxuuna si weyn loogu tixgeliyaa khabiir heer caalami ah oo ku xeel dheer xeerarka caalamiga ah, xuquuqda aadanaha, iyo cadaaladda caalamiga ah.

 Kahor intii uusan ICJ ku biirin, wuxuu xilal sare ka soo qabtay hay’adaha Qaramada Midoobay sida UNESCO iyo UNCTAD, wuxuuna ka mid ahaa aasaasayaashii Machadka Afrika ee Xeerka Caalamiga ah.

Maxkamadda Caddaaladda Adduunka ee ku taal magaalada Hague, waa hay’adda garsoor ee ugu sarreysa ee Qaramada Midoobay. Waxaa la aasaasay 1945, waxayna ka kooban 15 garsoore oo loo doorto muddo sagaal sano ah, si ay u xalliyaan khilaafaadka u dhexeeya dowladaha iyo u bixiyaan talo sharciyeedyo ku saabsan su’aalaha uu u gudbiyo Golaha Guud ama hay’adaha Qaramada Midoobay.

Is-casilaadda Garsoore Cabdulqawi waxaa loo arkaa dhacdo muhiim ah oo saamayn ku yeelan doonta matalaadda Afrika ee garsoorka caalamiga ah. Wuxuu ka tagayaa dhaxal muuqda oo ku saabsan sare u qaadista doorka xeerka caalamiga ah iyo horumarinta sinnaanta iyo cadaaladda dunida.

Muqdisho (Caasimada Online) – Saraakiisha ammaanka Soomaaliya iyo kuwa shisheeye ee la howl-gala ayaa si weyn uga walaacsan halista sii kordheysa ee kooxda Al-Shabaab, gaar ahaan istiraatiijiyadda cusub ee haatan ku howlan tahay, taas oo ay uga faa’iideysaneyso adeegsiga drones-ka.

Kooxda oo haatan xiriir toos ah la’leh Xuutiyiinta Yemen, ayaa muddooyinkii dambe dadaal badan ku bixineysa qorshaha ka faa’iideysiga tiknoolajiyadda drones-ka ee lagu rakibo walxaha qarxa ama loo adeegsado weerarro toos ah.

Khubarada ammaanka ee gobolka ayaa ka digay in kooxaha xagjirka ah, sida Al-Shabaab iyo Daacish, ay heleen qalab casri ah oo halis ku ah xasiloonida gobolka. Dalalka ku yaalla Geeska Afrika ee Itoobiya, Jabuuti, Kenya iyo Soomaaliya ayaa lagu boorriyay in ay si degdeg ah u xoojiyaan difaacyadooda cirka, si looga hortago khatartan sii kordheysa.

Moses Okello oo ka tirsan Machadka Daraasaadka Ammaanka (ISS) ayaa sheegay in helitaanka drones-ka wax dila uu si weyn u dhaawici karo dadaallada siyaasadeed iyo amni ee Soomaaliya. “Kooxaha hubeysan wax heshiis ah uma baahna haddii ay heli karaan drones ay ku fuliyaan weerarro culus,” ayuu yiri.

Warbixin cusub oo ay soo saartay Qaramada Midoobay ayaa daaha ka qaaday in Al-Shabaab ay sanadkii 2024 xiriir la yeelatay kooxda Xuutiyiinta Yemen si ay u helaan hub casri ah iyo tababar la xiriira drones-weerar ah.

Xuutiyiinta, oo si weyn loogu yaqaan adeegsiga drones-ka lagu beegsado maraakiibta ganacsiga ee Badda Cas, ayaa la rumeysan yahay inay taageero toos ah siiyaan Al-Shabaab iyo Daacish, iyaga oo kaashanaya tababar iyo agab ay Iran bixiso.

Sida lagu xusay warbixin ka timid hay’adda Carnegie Endowment, xeebaha Soomaaliya ayaa hadda noqday marin muhiim ah oo lagu soo geliyo qalabka drones-ka, taasoo sare u qaadday halista weerarro cusub.

Taimur Khan oo ka tirsan hay’adda Conflict Armament Research ayaa sheegay in qaar badan oo ka mid ah drones-ka FPV (first-person view) laga sameeyo gudaha Yemen, inkastoo qaar ka mid ah agabkooda laga keeno Iran. Drones-kan ayaa loo adeegsadaa weerarro ismiidaamin ah, kormeer iyo hawl-gallo toos ah. Waxaa la aaminsan yahay in Daacish ay durba adeegsaday noocan.

Qaramada Midoobay waxay sidoo kale shaacisay in lixdii bilood ee ugu dambeysay la qabtay shan drone oo ismiidaamin ah oo la tuhunsan yahay in Xuutiyiintu u direen Soomaaliya, iyadoo sidoo kale la xiray toddobo qof oo lala xiriiriyay Al-Shabaab iyo Daacish.

Garoowe (Caasimada Online) – Waxgaradka iyo siyaasiinta gobolka Mudug ee dhinaca Puntland ayaa soo saaray bayaan culus oo ku socda Madaxweynaha maamulkaasi, Saciid Cabdullahi Deni, kaas oo ay uga hadleen xaaladda uu ku sugan yahay gobolka ee amniga, horumarka iyo dhulka danta guud oo ay sheegeen in la xaraashayo.

Bayaanka ayaa sidoo kale eedeymo waawayn loogu jeediyay hoggaanka Puntland, waxaana xukuumadda loogu soo jeediyay baaq ku aaddan in si deg-deg ah ay wax uga qabato xaaladda amni-xumo iyo horumad la’aan ee ka jirta gobolka Mudug, gaar ahaan colaadaha qabiilka iyo sidoo kale mashaariicda xanniban.

“Waxaan xukuumadda ka dalbanaynaa in ay si degdeg ah oo shuruud la’aan ah u fasaxdo mashaariicda gobolka ka xanniban oo uu ugu horreeyo jidka Xarfo-Galkacyo,” ayaa lagu yiri qoraalka.

Siyaasiyiinta iyo aqoonyahannada ku mideysan bayaankan ayaa si gaar ah Madaxweyne Deni ugu eedeeyay inuu iibinayo dhulalka danta-guud ee ku yaalla gobolka, iyada oo aan loo marin hannaan sharci ah, waxayna sidoo kale dalbadeen in la joojiyo iibinta dhulalkaas.

Tani waa fadeexo lamid ah midda haysata Madaxweyne Xasan Sheekh oo maamulkiisa lagu eedeeyo dhul boobka ka socda magaalada Muqdisho ee caasimadda dalka.

“Waxaan ogsoonahay in ay jiraan dhulal dowladdu gadeyso, iyadoo aan loo marin hannaan sax ah. Haddaba waxaan ku baaqeynaa in la joojiyo iibka dhulalka aan dadka gobolku xog ogaal u ahayn, waxna loogu qabaneyn,” ayaa lagu yiri bayaanka kasoo baxay siyaasiyiinta.

Waxaa kale oo ay ku baaqeen in la joojiyo dhammaan dagaalada sokeeye ee ka socda Mudug, laguna dhammeeyo wada-hadal nabadeed, si loo soo afjaro xiisadaha taagan, gaar ahaan dilalka aanooyinka qabiil ee kusoo noq-noqda gobolkaasi.

Dhinacyadan waxaa kale oo ay ku baaqeen si si deg deg ah la’isugu yimaado shirweyne muhiim ah oo ay yeelanayaan  dhammaan siyaasiyiinta iyo waxgaradka Mudug, kaas  oo looga arrinsanayo horumarinta iyo xal u helidda dhibaatooyinka ka jira gobolkaasi.

Maalmihii lasoo dhaafay ayaa waxaa Gaalkacyo iyo deegaannada Mudug ka socday dhaq-dhaqaaqyo culus, iyada oo bulshada ay saluug ka muujinayeen in laga gaabiyay waxqabadkii ay ka filinayeen xukuumaddooda, lagana jartay mashaariicdii gobolka.