Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaraaha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre ayaa maanta guddoomiyey Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota Muqdisho.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa shirka uga warbixiyey Siyaasadda Xukuumadda Dan-Qaran ee ku aaddan dhinacyada midnimada, amniga, doorashooyinka, dhammeystirka Dastuurka, dowlad-dhiska dalka, horumarinta dhaqaalaha, iyo Qorshaha Qaran ee (NTP).

Mudane Xamza ayaa tilmaamay in dalkeennu uu marayo marxalad muhiim ah oo loo baahan yahay in la adkeeyo wadajirka ummadda, si looga gudbo caqabadaha jira, isla markaana xal maangal ah loogu helo wax walba oo khilaaf ah.

“Soomaaliya waxa ay maraysa xilligii loo guuri lahaa siyaasad ku dhisan mabaaddi, fursadna loo siin lahaa in muwaadinka Soomaaliyeed la doorto, waxna uu doorto, gogoshan waa gogol aan cidna laga tagin, waxaanna laga qeybgaliyey dhammaan qeybaha bulshada, waxaa jooga dhammaan dadkii doonayey in ay hoggaanka qabtaan,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaare Xamza.

Sidoo kale wuxuu u soo jeediyey ummadda Soomaaliyeed in ay u midoobaan ciribtirka Khawaarijta, hirgalinta doorashooyinka iyo qorsheyaasha waaweyn ee muhiimka u ah ee dowlad-dhiska dalkeenna.

“Caqabadaha na hortaaggan ma fududa, howsha noo taallana ma yara, dhinac waxaan ka wajahaynaa cadow halis ku ah diinteenna, dhaqankeenna, dowladnimadeenna iyo jiritaankeenna ummadeed,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaaraha.

Waxa uu intaas kusii daray “Dhinaca kale waxaan ka wadnaa dhisidda dowlad dimuqraadi ah, oo leh dastuur dhammeystiran, iyo xaqiijinta midnimada iyo gobonnimada dalkeenna, sidaas darteed; gacanna cadowgeenna ayaan kula dagaaleynaa, gacanna Qaranka ayaan ku dhisaynaa.”

Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota magaalada Muqdisho ayaa waxaan ka qeyb-gelin siyaasiyiinta mucaaradka oo qeyb ka yihiin madaxdii horw ee dalka, kuwaas oo qaadacay shirkan, iyagoo hoggaanka sare ee dalka ku eedeeyay in uusan daacad ka aheyn wada-hadal xal looga gaarayo arrimaha taagan.

MUQDISHO, Soomaaliya – Taliye Sare oo ah Ciidanka Cirka Mareykanka, Dagvin Anderson, ayaa loo magacaabay taliyaha cusub ee Taliska Mareykanka ee Afrika (AFRICOM), xilli xasaasi ah oo siyaasadda Mareykanka ee qaaradda Afrika ay galeyso marxalad cusub, gaar ahaan Soomaaliya.

Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump, oo 4-tii Juun ku dhawaaqay in AFRICOM sii ahaanayo talis madax-bannaan, ayaa sidoo kale Janaraal Anderson u dallacsiiyay darajada janaraal afar-xiddigle—shuruud looga baahanyahay dhammaan hoggaamiyeyaasha talisyada dagaal ee goboleed.

Inkasta oo AFRICOM uu weli haysto maqaamkiisa madax-bannaan, haddana awooddiisa iyo ballaarinta howlihiisa ayaa wajahaya culaysyo sii kordhaya, gaar ahaan Soomaaliya, halkaas oo siyaasadda Mareykanka ay u muuqato mid ka guureysa istaraatiijiyadda xasillinta muddada dheer.

Goynta taageerada Mareykanka oo Soomaaliya

Mid ka mid ah caqabadaha ugu horreeya ee wajahaya Janaraal Anderson waa inuu la tacaalo saameynta ka dhalata go’aanka Trump uu ku joojiyay dhammaan taageerada Mareykanka ee howlaha nabad-ilaalinta caalamiga ah ee miisaaniyadda sanadka 2026.

Go’aankaasi wuxuu si buuxda u joojinayaa maalgelintii Mareykanka ee Hawlgalka Taageerada Xasilinta Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM)—oo lagu beddeli lahaa ATMIS, hawlgalkii nabad-ilaalinta Midowga Afrika ee haatan gabagabada maraya.

AUSSOM waxaa lagu waday in uu ka koobnaado illaa 12,000 oo shaqaale ah—oo ay ka mid yihiin askar, boolis, iyo shaqaale rayid ah—kuwaasoo ka iman lahaa dalalka Uganda, Kenya, Itoobiya, Jabuuti, iyo Masar. Si kastaba, la’aanta taageerada Mareykanka ayaa halis gelisay qorshahaas.

Inkastoo Itoobiya iyo Masar ay u badan tahay inay sii joogaan Soomaaliya sababo la xiriira dano istiraatiiji ah, haddana ma cadda inay qaadi karaan mas’uuliyad buuxda haddii aan maalgelin rasmi ah jirin.

Dowladda Turkiga oo la filayo inay sii waddo barnaamijkeeda milatari ee Soomaaliya, taageeradeeduna waxay u adeegtaa ajandaha qarankooda, mana buuxin karto booska bannaan ee ay ka tagayaan hawlgalada caalamiga ah ee xasillinta.

Iyadoo aysan jirin taageero caalami ah, Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo durba la daalaa dhacaya tababar iyo qalab la’aan, ayaa si weyn ugu adkaan doontaa inay hor istaagaan soo kabashada Al-Shabaab iyo kooxaha jihaad-doonka kale. Khubaradu waxay ka digayaan in dhulkii horey looga saaray dagaalyahanada uu mar kale dib ugu soo dhici karo gacantooda.

Caqabadda istiraatiijiyad ee horyaalla Anderson

Inkasta oo AFRICOM ay weli awood u leedahay inay fuliso duqeymo cirka ah iyo tababaro xagga xeeladaha ah oo la siiyo cutubyada Soomaaliyeed, haddana maqnaanshaha qaab-dhismeed nabad-ilaalin oo joogto ah ayaa wiiqaya dadaallada xasillinta ee muddada fog.

Janaraal Anderson hadda wuxuu la tacaalayaa isbeddel istiraatiijiyadeed oo degdeg ah—midkaas oo muujinaya in Mareykanku uu si isa soo taraysa ugu tiirsanaanayo duqeymaha fog-fog iyo hawlgallada aan joogtada ahayn, isagoo hoos u dhigaya doorkiisii diblomaasiyadeed iyo taageerada dhabta ah ee dhulka ka socotay.

Jiho-siyaasadeedka cusub ee Trump ayaa u muuqda mid u wareegaya dhanka milatari ee u eg “ganacsi iyo gorgortan,” iyadoo la dhimayo shuruudihii siyaasadeed lana yareynayo mudnaantii la siin jiray maamulka iyo horumarka. Tani waxay ka dhigan tahay in AFRICOM hadda haysto agab kooban oo ay kaga jawaabto khataraha sii kordhaya ee Soomaaliya iyo guud ahaan Geeska Afrika.

Haddii xaaladda amniga ay sii xumaato, Trump waxaa laga yaabaa inuu wajaho laba doorasho oo khatar ah: inuu gebi ahaanba ka baxo Soomaaliya—taasoo fursad u siin karta Al-Shabaab inay sii faafaan, gaar ahaan gudaha Kenya iyo Itoobiya—ama inuu qaado tallaabo militari oo ballaaran, taasoo ka mid noqon karta duqeymo badan oo dhanka cirka ah, adeegsi awood cirka oo laga soo rido maraakiibta dagaalka, taageero dheeraad ah oo la siiyo ciidamada Soomaaliya, iyo suurta-galnimada in la geeyo ciidamo Mareykan ah oo dhulka jooga.

Si kastaba, iyadoo hay’adaha rayidka Mareykanka sida USAID si weyn loo dhimay, AFRICOM-na ay si isa soo taraysa ugu hartay wejiga keliya ee ka muuqda ka-qaybgalka Mareykanka, Janaraal Anderson waxay u badan tahay inuu wajahayo khataro adag isagoo haysta xulashooyin kooban.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa Isniintii ugu baaqay shacabka ku nool caasimadda Iran ee Tehran in ay si degdeg ah u baxaan, isagoo taageero u muujiyay digniinta Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu oo bilaabay weerar ballaaran oo ka dhan ah Iran.

Trump ayaa farriintan ku qoray bartiisa Truth Social isagoo ku sugnaa shir-madaxeedka G7 ee Canada, wuxuuna ku celiyay eedeyntiisii hore ee ahayd in Iran ay isku sababtay weerarada Israa’iil, kaddib markii ay ka dhega-adaygtay baaqiisa ahaa in ay saxiixdo heshiis lagu joojinayo barnaamijkeeda nukliyeerka.

“Waa nasiib-darro iyo khasaare naf badan,” ayuu Trump ku yiri qoraalkiisa. “Si cad waxaan u leeyahay: IRAN MA LAHAAN KARTO HUB NUKLIYEER AH. Waxaan sidaas ku celiyay marar badan! Qof walba waa inuu si degdeg ah uga baxaa Tehran!”

Trump faahfaahin intaas dheer kama bixin hadalkiisa. Magaalada Tehran waxaa ku nool ku dhowaad 10 milyan oo qof.

Digniinta Trump ayaa ku soo beegmeysa xilli Israa’iil ay kordhisay weerarada ay ka wado gudaha Iran, kuwaasoo ay sheegtay in lagu bartilmaameedsanayo barnaamijka hubka nukliyeerka ee muranka badan dhaliyay ee dowladda ruuxiga ahi waddo.

Ciidanka Israa’iil ayaa horey u soo saaray digniin gaar ah oo ku socotay xaafad ka mid ah Tehran, taasoo la mid ah xeeladihii ay horey uga adeegsadeen Marinka Gaza, halkaasoo ay tan iyo weerarkii 7-dii Oktoobar 2023 ku barakicisay inta badan shacabka Falastiiniyiinta.

Trump ayaa dhowr jeer ka gaabsaday inuu si cad u sheego in Mareykanku ka qayb qaadan doono weerarada Israa’iil, inkasta oo uu tilmaamay in Mareykanku uusan lug ku lahayn duqeymihii hore.

Intii lagu guda jiray shir-madaxeedka G7 oo lagu wado inuu soo xirmo Talaadada, Trump ayaa warbaahinta u sheegay: “Markaan ka tago halkan, waxaan qaban doonaa wax muhiim ah. Laakiin marka hore waa inaan baxaa.”

Fiidnimadii Isniinta, Trump ayaa si lama filaan ah uga dhoofay Canada isagoo ka tagaya shirkii G7 hal maalin ka hor intii la qorsheeyay.

“Madaxweyne Trump wuxuu ku qaatay maalin wax ku ool ah shir-madaxeedka G7, isagoo saxiixay heshiis ganacsi muhiim ah oo uu la galay Ra’iisul Wasaaraha Britain, Keir Starmer,” ayay tiri afhayeenka Aqalka Cad, Karoline Leavitt, oo qoraal ku baahisay baraha bulshada.

“Wax badan ayaa la gaaray, balse sababo la xiriira xaaladda cakiran ee Bariga Dhexe, Madaxweyne Trump wuxuu ka tagayaa shirka caawa kadib cashada madaxda.”

Digniinta Madaxweyne Trump ee ku socota shacabka Tehran ayaa imaneysa xilli Mareykanka uu kordhinayo joogitaankiisa milatari ee Bariga Dhexe si uu u xoojiyo “heegankiisa difaaceed,” sida uu sheegay Wasiirka Difaaca Mareykanka Pete Hegseth.

“Dhammaadkii usbuuca, waxaan amray in awood milatari dheeraad ah loo raro aagga mas’uuliyadda Taliska Dhexe ee Mareykanka (CENTCOM),” ayuu Hegseth ku qoray barta X. “Ilaalinta ciidamada Mareykanka waa mudnaanta koowaad, waxaana tallaabadan ujeedkeedu yahay in la xoojiyo awooddaheena difaaceed ee gobolka.”

Dooxa (Caasimada Online) – Wasiirka Gaashaandhigga Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Axmed Macallin Fiqi, ayaa magaalada Dooxa ee dalka Qatar kulan muhiim ah kula yeeshay Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka ahna Wasiirka Difaaca Qatar, Sheekh Sa’uud bin Cabdiraxmaan bin Xasan Aala Thaani.

Kulankan ayaa qayb ka ah dadaallada lagu xoojinayo xiriirka diblomaasiyadeed iyo iskaashiga dhinaca amniga ee labada dal ee Soomaaliya iyo Qatar.

Kulanka labada mas’uul ayaa diiradda lagu saaray sidii loo xoojin lahaa iskaashiga dhanka difaaca ee Soomaaliya iyo Qatar, iyadoo si gaar ah loo eegay horumarinta awoodda ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya. Labada dhinac ayaa isla gartay muhiimadda ay leedahay kor u qaadista xirfadaha iyo qalabaynta ciidamada si ay u gutaan waajibaadkooda amni.

Intii kulanka uu socday, Wasiir Fiqi waxa uu muujiyay sida ay Soomaaliya uga go’an tahay in ay sii dardargeliso iskaashiga ay la leedahay Qatar, isagoo xusay in taageerada dowladda Qatar ay door muuqda ka qaadatay dadaallada lagu sugayo amniga dalka iyo dib u dhiska hay’adaha difaaca.

Dowladda Qatar ayaa dhankeeda mar kale xaqiijisay garab istaagga ay u hayso Soomaaliya, gaar ahaan dhinacyada la xiriira xasilinta amniga, tababarka iyo tayaynta ciidamada, iyo xoojinta xiriirka istaraatiijiga ah ee labada dal. Wasiirka Difaaca Qatar ayaa sheegay in dalkiisu diyaar u yahay inuu sii kordhiyo taageerada uu siiyo Soomaaliya.

Kulankan ayaa waxaa sidoo kale goob-joog ka ahaa saraakiil sare oo ka kala socday wasaaradaha gaashaandhigga ee labada dal. Saraakiishan ayaa ka qeyb qaatay wadatashiyo la xiriira sidii loo adkayn lahaa iskaashiga labada wasaaradood.

Si kastaba, kulanka Wasiirka Gaashaandhigga Soomaaliya iyo dhiggiisa Qatar ayaa wuxuu calaamad u yahay isfahamka sii kordhaya iyo xiriirka istaraatiijiga ah ee labada dal, iyadoo la rajeynayo in wada shaqeyntan ay si toos ah uga dhex muuqato sugidda amniga iyo dib u dhiska ciidamada Soomaaliyeed.

Beledweyne (Caasimada Online) – Ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo kaashanaya kuwa deegaanka ayaa fuliyay howl-gal qorshaysan, kaasi oo ka dhacay deegaanka Ceel Dheere ee ku yaalla xadka ay wadaagaan gobollada Hiiraan iyo Shabeellaha Dhexe.

Howl-galka ayaa bartilmaameedsaday goobo lagu tuhunsanaa inay ku dhuumaaleysanayeen dagaalyahanno ka tirsan kooxda Al-Shabaab. Sida lagu sheegay war rasmi ah oo kasoo baxay Dowladda Federaalka Soomaaliya, howl-galka wuxuu ka koobnaa dagaal toos ah iyo duqeymo cirka ah oo si gaar ah loogu beegsaday xarumo iyo guryo gabaad u ahaa Al-Shabaab.

Tallaabadan ayaa qayb ka ah qorshaha xukuumaddu ku dooneyso in ay ku wiiqdo awoodda kooxdaasi ee ku sugan qeybo kamid ah bartamaha dalka.

Warbixinta dowladda ayaa sidoo kale sheegtay in howl-galka lagu dilay tiro badan oo kamid ah maleeshiyaadka Al-Shabaab, kuwaasoo ay ku jiraan horjoogayaal muhiim ah. Duqeymaha dhanka cirka ah ee howlgalka qaybta ka ahaa ayaa waxaa fulintooda iska kaashaday Ciidanka Xoogga Dalka iyo saaxiibada caalamka ee dowladda kw taageera dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab.

Inkasta oo aan la shaacin tirada rasmiga ah ee xubnaha Al-Shabaab ee lagu dilay, haddana dowladda waxay sheegtay in lagu guuleystay burburinta xarumo muhiim ah oo kooxdaasi u adeegsato dagaalka iyo abaabulka weerarada. Sidoo kale, goobihii laga duqeeyay ayaa la sheegay inay ahaayeen saldhigyo muhiim ah oo muddo dheer u adeegayay Al-Shabaab.

“Duqeeymaha dhanka cirka ah oo lagu dilay horjoogayaal iyo maleeshiyaad badan ayaa waxaa iska kaashaday ciidanka xoogga dalka iyo saaxiibada caalamka” ayaa lagu yiri qoraalka kasoo baxay Dowladda Fedaraalka Soomaaliya.

Howl-galkan ayaa kusoo beegmaya xilli Dowladda Federaalka ay xoojinayso dagaalka Al-Shabaab, iyadoo la adeegsanayo istaraatiijiyad isku dhaf ah oo isugu jirta weerarro toos ah, duqeymo cirka ah, iyo taageero bulshada deegaanka ah.

Dowladdu waxay caddeysay in ay sii wadi doonto howl-galada noocan oo kale ah illaa laga cirib-tirayo kooxda Al-Shabaab guud ahaan dalka, gaar ahaan meelaha ay weli ku dhuumaaleysanayaan. Waxay sidoo kale ugu baaqday shacabka in ay la shaqeeyaan ciidamada ammaanka si loo xaqiijiyo nabad waarta iyo xasilooni siyaasadeed.

Garoowe (Caasimada Online) – Dowladda Puntland ayaa lagu soo waramayaa inay qorshaynayso dib u farsamaynta gantaallo ay horay uga qabatay kooxda argagixisada ah ee Daacish, kuwaasoo la helay ka hor intii aysan kooxdu ku guuleysan dhammaystirka farsameyntooda.

Gantaalladan ayaa loo arkaa inay yihiin hub muhiim ah oo haddii dib loo farsameeyo, loona adeegsado laga gaari karo ujeeddooyin amni oo muhiim u ah maamulka Puntland.

Xogaha soo baxaya ayaa sheegaya in dowladdu u wakiilan doonto farsamaynta gantaalladan khubaro aqoon iyo waayo-aragnimo u leh hubka noocan ah. Ujeeddadu waxay tahay in laga faa’iidaysto gantaalladan halkii la burburin lahaa ama si kale loo khasaajin lahaa. Tallaabadan ayaa qeyb ka noqon karta dadaallada Puntland ay ku xoojinayso awoodda difaaceed.

Ilo madax-bannaan ayaa xaqiijiyay in gantaalladan ay yihiin kuwo sahlan marka loo eego qiimaha ay ku kacayaan, balse haddii si sax ah loo farsameeyo ay yeelan karaan awood aad u weyn.

Waxaa la sheegaya in qaarkood ay gaarayaan masaafo dhan 700km, taasoo ka dhigaysa inay yihiin kuwo khatar ah haddii loo isticmaalo ujeeddooyin xun, balse sidoo kale noqon kara difaac muhiim ah haddii si mas’uuliyadi ku jirto loo adeegsado.

Inkastoo xogahan ay xooggan yihiin, haddana saraakiil ka tirsan ciidamada Puntland oo aan isku daynay inaan la xiriirno si aan wax uga ogaano arrintan ayaa ka gaabsaday inay si toos ah uga hadlaan. Waxa ay taas muujinaysaa dareen amni oo weli saaran arrintan, iyadoo laga yaabo in ay jiraan xog dheeraad ah oo aan weli la shaacin.

Dib u farsamaynta hubkan waxaa lagu tilmaami karaa fursad Puntland u heshay sidii ay si waxtar leh uga faa’iidaysan lahayd qalab uu cadowgu horay ugu tala-galay inuu dhibaato ku geysto.

Arrintan ayaa kusoo beegmaysa xilli gobolka uu wajahayo caqabado amni oo isa soo taraya, gaar ahaan dagaalka lagula jiro kooxaha xagjirka ah. Sidaa darteed, dib u adeegsiga gantaallada la qabtay ayaa noqon kara mid dhanka amniga ka xoojiya Puntland haddii loo maareeyo si xirfadeysan oo hufan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga Sheekh Abuukar Macalin Maxamuud ayaa soo saaray qoraal uu ku sheegay inuu maanta ka badbaaday isku day di loo halis geliyey naftiisa.

Afhayeenka ayaa ku goodiyey in cid kasta oo ku lug-yeelata isku daygaas uu maxkamad la tiigsan doono, isku daygaan ayaa ka dhacay degmada Raagaceelle ee gobolka Sh/Dhexe oo Sheekh Abuukar uu ku suganaa maalmahaan.

“Isku day dil qorshaysan ayuu maanta allah iga baxshay, allaah ayaana mahadaas leh. Cid kasta oo ku lugyeelata is ku dayga dilkaygana maxkamadda awooda u leh ayaan la tiigsan doonaa insha allh,” ayuu yiri Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga Sheekh Abuukar Macalin Maxamuud.

Afhayeenka ayaa howlgab ahaa tan iyo markii uu hoggaanka wasaaradda la wareegay wasiir Axmed Macalin Fiqi, waxaana lala wareegay shaqadiisii, iyadoo aan xilka laga qaadin.

Wasiir Fiqi iyo wasiiru dowlaha wasaaradaas ayaa qabta shirarka jaraa’id iyagoo ka warbixiya waxyaabihii ay aheyd in Afhayeenku uu qabto, lamana oga sababta ay ula wareegeen shaqadii afhayeenka wasaaradda.

Labo-Xidigle Sheekh Abuukar ayaa muddo dheer hayey xilkaan, wuxuuna toos uga warbixi jiray howlgallada Khawaarijta ee dalka ay ka wadaan ciidamada xoogga dalka, wuxuuna ahaa afhayeen idman.

Iyadoo horay loola wareegay shaqadiisii ayuu hadda ka cabanayaa in dil qorsheysan loo maleegay, inkastoo uusan faahfaahin intaas dheer ka bixin qaabkii loo qorsheeyey dilka uu ka badbaaday.

Sheekh Abuukar ayaa ah nin wadaad ah oo aad u ixtiraam badan, faham badan ka heysta diinta, si dhab ahna ugu dhiirada dagaalka Khawaarijta, dariiqo ahaan wuxuu ka tirsan yahay Culimada Suufiyada oo dagaalka Khawaarijta daacad ka ah.

Ninkaan oo ciidanka qortay markii uu dhacay qaraxii lagu hoobtay ee Soobe1 sanadkii 2017-kii ayaa qaba tababar sare, wuxuuna ka tirsanaa guutada 14-ka October ee ka howlgasha gobolka Sh/Hoose, ka hor inta aan loo dalacsiin Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Dr. Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa maanta daah-furay gogosha Wadatashiga Qaran, inkasta oo ay qaadaceen mucaaradka iyo qaar ka mid ah maamul goboleedyada.

Madaxweynaha oo khudbad ka jeediyey madasha, ayaa xusay dadaalka dowladda ee hirgelinta nidaamka doorasho ee qof iyo cod ah, si shacabka Soomaaliyeed si toos ah ugu doortaan hoggaankooda. Waxa uu sheegay in dhinacyada siyaasadeed ay ku mideysan yihiin in aan dib loogu noqon nidaamkii hore ee doorasho dadban oo dhaawacay hufnaanta iyo dimuqraadiyadda.

“Gogoshan waxay muujinaysaa sida aan mudnaanta u siineyno dhagaysiga aragtiyaha kala duwan ee la xiriira dowladnimada. Annagoo dowlad ah ayaan raadinayna wadahadal iyo wadatashi — arrin laga waayey hoggaamiyayaashii hore. Albaabka wadatashigu wuu furan yahay, cid walbana waa lagu casumay.”

Madaxweynaha ayaa sheegay in taageerada beesha caalamku ay muhiim tahay, balse mas’uuliyadda ugu weyn ee dhismaha dowladnimada ay saaran tahay shacabka iyo hoggaanka siyaasadeed ee dalka.

“Caalamka wuu naga taageeray wixii aan u baahnayn, balse waxaa harsan shaqo inaga inoo taalla – waana in aynu Soomaali ahaan si dhab ah isula meel dhigno aayaha dalkeenna,” ayuu yiri.

Madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu shacabka ugu baaqay midnimo iyo wadajir, isagoo ku booriyay in laga fogaado wax kasta oo kala qaybin kara bulshada. Waxa uu mar kale adkeeyay in ujeeddada dowladda ay tahay doorasho qof iyo cod ah, taas oo ah hadaf qaran ay ku mideysan yihiin dhammaan dhinacyada siyaasadda.

“Su’aalaha ka taagan doorashada qof iyo cod waxaa lagu xallin doonaa wadahadal dhab ah,” ayuu yiri.

Gogosha waxaa ka qeyb-galay mas’uuliyiin ka tirsan dowladda, siyaasiyiin hore, ururada siyaasadda, bulshada rayidka ah, iyo marti sharaf kale.

Madaxdii hore iyo mucaaradka ku midoobay Madasha Samata-bixinta Soomaaliyeed, Jubaland iyo Puntland ayaa horay u shaaciyey in aysan ka qeyb-galeyn, iyagoo ku eedeeyay gogoshan inay tahay mid lagu xoojinayo awoodda Madaxweyne Xasan Sheekh iyo in mucaaradka looga saaro saaxadda siyaasadda, xilli dalka uu isu diyaarinayo doorashada guud ee 2026.

Inkastoo gogosha Wadatashiga Qaran ay tahay fursad muhiim ah oo lagu mideyn karo aragtiyaha siyaasadeed ee dalka, haddana ka maqnaanshaha mucaaradka iyo maamul goboleedyo muhiim ah ayaa muujinaya in weli loo baahan yahay kalsooni dib u dhis iyo wadahadal dhab ah si loo helo geeddi-socod siyaasadeed oo loo dhan yahay.

Garoowe (Caasimada Online) – Hoggaamiyaha Daacish-ta Soomaaliya, Cabdulqaadir Muumin oo sidoo kale la rumeysan yahay inuu yahay amiirka guud ee ururka ayaa ka baxsaday buuraha Calmiskaad oo markii hore saldhig u aheyd ururka Daacish, sida uu shaaciyay maamulka Puntland.

Afhayeenka howl-galka Hillaac, General Maxamuud Axmed Faadhigo oo la hadlay warbaahinta ayaa xaqiijiyay inuu baxsaday Cabdulqaadir Muumin xilli ay ciidamada Puntland gacanta ku dhigeen 98% dhulka buuraha Calmiskaad, halkaas oo ururkaasi saldhigyo xooggan ku lahaa muddo dheer.

Afhayeenka ayaa sheegay in xogaha laga helay hay’adaha sirdoonka caalamiga ah ay cadeeyeen in Cabdulqaadir uu nolol uga baxay buuraha Calmiskaad. Inkasta oo Afhayeenku uusan caddeyn waqtiga saxda ah ee uu baxsaday horjoogaha Daacish, haddana wuxuu xaqiijiyay inuusan hadda ku sugnayn Calmiskaad.

Sidoo kale wuxuu sheegay in ku-xigeenkiisa, Cabdiraxmaan Faahiye Ciise Maxamuud, oo ah madaxa howl-gallada Daacish, weli ku dhuumaalaysanayo buuraleydaasi, isagoo rajo ka muujiyay in la qaban doono.

Warkan ayaa yimid saacado un kaddib markii Madaxweynaha Puntland, Saciid Cabdullaahi Deni, uu shaaciyay in la dhameystiray wajigii saddexaad ee howl-galka ka dhanka ah Daacish, isla markaana lagu guda jiro wajiga afaraad. Wajigan cusub, ayuu sheegay madaxweynuhu, in uu xooga saari doono baarista iyo ciribtirka kooxaha firxadka ah ee ku dhuumaalaysanaya deegaannada fog-fog.

Madaxweyne Deni ayaa intaa ku daray in ciidamada Puntland ay buuraha Calmiskaad kula dagaalameen xubno ajaanib ah oo kasoo kala jeeda qaaradaha Yurub, Afrika, Aasiya iyo Ameerika. Waxa uu ku tilmaamay dagaalkaasi mid ka hortagay khatar weyn oo ku socotay Puntland iyo guud ahaan Soomaaliya.

Dhinaca kale, hay’adaha ammaanka Puntland ayaa dhawaan gacanta ku dhigay nin caddaan ah oo katirsanaa ururka Daacish, taasoo noqotay markii ugu horreysay ee ajaanib caddaan ah si toos ah nolol lagu qabto intii uu socday howlgalka Hillaac.

Guulaha laga gaaray howl-galka Hillaac ayaa la sheegay inay yihiin kuwa si buuxda u wiiqay awooddii ururka Daacish ee gobolka, inkasta oo weli loo baahanyahay feejignaan dheeri ah oo ku wajahan ragga firxadka ah iyo isku daygooda ah inay dib usoo abaabulaan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madasha Samatabixinta Soomaaliyeed oo ay ku mideysan yihiin siyaasiyiinta mucaaradka ayaa waxay si rasmi ah iskaga diideen ka qeyb-galka shirka uu shaaciyay Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud.

Shirkan ayaa lagu wadaa in maanta uu ka furmo Madaxtooyadda Soomaaliya, iyada oo sidoo kale aysan ka qeyb-galeyn maamullada Puntland iyo Jubbaland oo si weyn isku hayaan hoggaanka dowladda federaalka Soomaaliya.

Xoghayaha Guud ee Madashaan Dr. Maxamed Aadan Koofi oo bixiyay wareysi gaar ah ayaa sheegay inay dhammaatay xilligii la fadhiisan lahaa gogol wada-tashi, isla markaana loo baahan yahay gogol si wadajir ah oo looga doodi karo xal u helida arrimaha cakiran ee ka jira Soomaaliya.

Sidoo kale wuxuu tilmaamay in gogosha uu iclaamiyay Madaxweyne Xasan Sheekh aysan si rasmi ah u cadeyn ajendaheeda, xilli mucaaradka uu diidan yahay hanaanka doorasho ee ku howlan tahay xukuumadda iyo wax ka beddelka dastuurka.

“Tareenka Madaxwaynaha Soomaaliya Xasan Sheekh wadada ayuu ka baxay furfur uu u baahan yahay, Latashi saaxiibadiisa hala sameeyo anaga wadahadal siyaasadeed ayaan ka doonaynaa,” ayuu yiri Xoghaye Koofi.

Waxa uu intaas kusii daray “Madashu diyaar uma ahan gogol ay Soomaali kamaqan tahay, diyaarna uma ahan inay ka qeyb gasho gogol lagu sii kala fogeenayo Soomaalida, Waqtigii wadatashiga wuu dhammaaday, waxa hadda ay Soomaaliya u baahan tahay waa wadahadal siyaasadeed oo dhab ah.”

Dadka dhaliilsan gogoshan waxay ku eedeynayaan dowladda iyo hoggaankeeda in ay u adeegsaneyso wada-hadalladan sidii ay ugu xoojin lahayd awooddeeda, isla markaana uga reebi lahayd mucaaradka saaxadda siyaasadda, xilli dalka uu isu diyaarinayo doorashooyinka guud ee la filayo sanadka 2026.

Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, oo mar kale xilka la wareegay 2022, ayaa ballan-qaaday in dalka loo gudbin doono nidaam doorasho oo ku saleysan “hal qof, hal cod” taasoo beddeli doonta habka qabiilka ku saleysan ee doorashooyinka horey loogu qaban jiray.

Si kastaba ha ahaatee, khilaafyo siyaasadeed oo qoto dheer ayaa weli u dhexeeya dowladda dhexe iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada, gaar ahaan Puntland iyo Jubbaland, kuwaas oo kasoo horjeestay wax-ka-beddelka dastuurka iyo eedeymo ay u jeediyeen Muqdisho oo ku saabsan urursiga awoodda.

Garoowe (Caasimada Online) — Maamulka Puntland ayaa shaaciyay in malaayiin dollar ay Daacishta Soomaaliya marsiiyeen shirkadaha isgaarsiinta gudaha, iyaga oo isticmaalaya Simcards dhowr ah.

Xogta lacagahan ayaa la helay kadib markii ciidamada Puntland gaareen Calmiskaad oo saldhig u aheyd maleeshiyaadka Daacish, sida uu sheegay Madaxweynaha Dowlad-goboleedka Puntland, Saciid Cabdullaahi Deni.

Deni ayaa shaaciyay in kooxaha geysta falalka ammaan xumo ay adeegsadaan taleefanada shirkadaha deegaanka, isagoo xusay in la helay xog muujinaysa in SIMs-ka shirkadahaasi ay qayb ka yihiin lacagaha malaayiinta ah ee kooxaha argagixisada, sida Daacish, ay u kala diraan gudaha iyo dibadda dalka.

“Malaayiin transaction ayaa la helay oo taleefano dhexmaray, shirkadahaan ay leeyihiin, lacagahaasna dibedda ayaa looga saaray loona diray Afrika iyo Asia,” ayuu yiri Madaxweyne Deni oo sheegay in socdaalkiisii dhawaan ee deegaanka Calmiskaad lagu helay xog muhiim ah oo la xiriirta isticmaalka taleefannada gacanta ee ay adeegsadaan kooxahaasi.

Madaxweynaha ayaa si adag ula hadlay shirkadaha isgaarsiinta, isagoo xusay in shirkadahaasi aysan weli u hoggaansamin mas’uuliyadda kaga aaddan sugidda amniga, gaar ahaan marka laga hadlayo xogaha muhiimka ah ee dowladda uga baahan tahay baaritaanada la xiriira adeegyada muhiimka ah ee ay bixiyaan.

“Marka aad tiraahdo xaalad amni baa jirtee xogtaan noo gudbiya, waxay ku leeyihiin waa ammaano. Laakiin haddii qof yar oo dalka waxyeello u geysan kara uu hayo xogtaas, aniguna aan ahay mas’uul dowladeed aan garanayn, sow taasi khatar ma ahan?,” ayuu yiri Saciid Deni.

Waxa uu intaas kusii daray “Dowladdu ma dooneyso inay xoog ku maquuniso shirkadaha, balse waxaa loo baahan yahay in la yeesho iskaashi dhab ah oo lagu ilaalinayo amniga bulshada.”

Kooxaha argagixisada ah, sida Daacish oo kale ayaa waxay lacagaha baada ah ee ganacsatada iyo bulshada kale ee Soomaaliyeed ka qaado u isticmaala Simcards-ka ay bixiyaan shirkadaha isgaarsiinta ee gudaha.

Balcad (Caasimada Online) – Waxaa saacadii lasoo dhaafay si weyn baraha bulshada loogu faafiyay in ciidamo ka tirsan kuwa Macawiisleyda ee ku sugan aagga deegaanka Xawaadley ay isku dhiibeen Al-Shabaabka soo galay halkaasi, taas oo dhalisay hadal xooggan.

Warkan oo si weyn u faafay ayaa waxaa haatan ka hadlay Siraaji Sheekh Isxaaq oo kamid ah saraakiisha ku sugan duleedka deegaanka Xawaadley ee gobolka Shabeellaha Dhexe, wuxuuna beeniyay in maleeshiyaad deegaanka ah ay isku dhiibeen kooxaha Khawaarijrta.

Siraaji ayaa shaaca ka qaaday in wararkaasi ay faafiyeen isla Al-Shabaab qudhooda, ujeedkoodana uu yahay in lagu marin habaabiyo bulshada Soomaaliyeed.

“Waxaan kuu sheegayaa in waxaasi aysan waxba ka jirin, ayna yihiin mala awaal dadka lagu marin habaabinayo, ayna soo abaabuleen kooxaha nabad-diidka ah” ayuu yiri Siraaji.

Sidoo kale wuxuu sii raaciyay “Waxaa caddeynayaa saraakiisha ciidamada Afjar way badan tahay oo annagaa xukunno hadda aan kula hadlaayo waxaan joognaa meel aan sidaas uga fogeyn nawaaxiga degmada, waxaa kale oo ku sugan ciidankii amniga & kuwa deegaanka”.

Sarkaalkan oo hadalkiisa sii wata ayaa xaqiijiyay in weli Al-Shabaab ay gacanta ku hayaan deegaanka, ayna dhibaato ku hayaan dadka shacabka ah, gaar ahaan beeraleyda.

“Tan iyo markii dib looga soo baxay degmada Xawaadley waxay nimankan isku soo ballaariyeen tuulooyinka hoos yimaada degmada, waxayna bilaabeen inay handadaan dadka iska masaakiinta ah ee beeraleyda ah” ayuu mar kale yiri sarkaalka hadlay.

Waxaa kale oo uu intaasi ku sii daray in dhankooda ay wadaan abaabul culus, ayna qorsheynayaan inay dib ugu laabtaan fariisimihii ay horay uga soo baxeen.

Xawaadley ayaa dhowaan uun u gacan gashay kooxda Al-Shabaab, kadib markii ay deegaankaasi kasoo baxeen ciidamada Burundi ee muddada dheer ku sugnaa halkaasi, waxaana sababta ay ku sheegeen kadib fatahaado ku dhuftay halkaasi.

Xaaladda deegaanka ayaa weli kacsan, waxaana dhaq-dhaqaaqyo iska soo horjeedo ka wada ciidamada dowladda, kuwa deegaanka ee loo yaqaano Afjar iyo kooxda Al-Shabaab.

Guud ahaan Shabeellaha Dhexe ayaa waxaa haatan ka socda guluf culus oo ka dhan ah argagixisada, waxaana baabul wadda dowladda dhexe, si gobolka looga saaro Al-Shabaab.

Garoowe (Caasimada Online) – Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa uga digay dowladda federaalka Soomaaliya in ay weerar ku qaadyo Jubaland, kaddib iska horimaadkii dhacay bishii December 2024 ee dhex maray ciidamo federaal ah iyo kuwa Jubbaland, deegaanka xuduudka ah ee Raaskambooni.

Deni oo hadal dadweyne ka jeediyay Axaddii ayaa muujiyay walaac ku saabsan saamaynta ka dhalan karta iska horimaadkii dhacay 11-kii December, isagoo ku baaqay in la helo wadahadal siyaasadeed oo dhex mara dhammaan daneeyayaasha Soomaaliyeed.

“Waxaan si weyn uga walaacsanahay weerarkii ka dhacay Raaskambooni,” ayuu yiri Deni. “Waxay ahayd dhacdo culus oo halis u ah in dib loo galo khaladaadkii hore.”

11-kii December 2024, dagaal hubeysan ayaa ka dhex qarxay ciidamada dowladda federaalka iyo kuwa daacadda u ah maamulka Jubbaland, magaalada Raaskambooni oo ku taalla gobolka Jubbada Hoose, meel muhiim ah oo u dhow xadka Kenya.

Ciidamada Jubbaland ayaa dib ula wareegay magaalada saacado kaddib dagaalka. Qaar ka mid ah ciidanka dowladda ayaa la sheegay in ay u gudbeen dhanka Kenya, halka warar aan la xaqiijin ay tilmaamayaan in labada dhinac ay kala kulmeen khasaare. Dowladda federaalka ayaan weli si rasmi ah u shaacin faahfaahinta howlgalka iyo natiijadiisa.

Raaskambooni waxay leedahay muhiimad istiraatiiji ah sababo la xiriira goobteeda juquraafiyeed iyo doorarkeedii hore ee howlgal militari oo ay qayb ka ahaayeen ciidamada dowladda iyo kuwa shisheeye taageerayay.

Madaxweyne Deni ayaa mar kale ku celiyay in Puntland ay garab taagan tahay nidaamka federaalka Soomaaliya, isagoo ugu baaqay in la dejiyo xiisadaha u dhexeeya dowladda federaalka iyo dowlad-goboleedyada.

“Puntland waxay taageersan tahay go’aannada maamulka Jubbaland,” ayuu yiri Deni. “Waxaan uga digeynaa cid kasta in la isku dayo in khilaafaadka siyaasadeed lagu xalliyo xoog ama in mucaaradnimada lagu fasirto khaa’inimo. Wadahadalku waa tiirka mideynta qaranka.”

Inkasta oo Deni uu si cad u taageeray dowlad-goboleed kale oo federaal ah, haddana wuu ka gaabsaday inuu soo jeediyo dalabyo gaar ah, isagoo halkii diiradda saaray baahida loo qabo is-xakameyn iyo wadahadal siyaasadeed.

Khilaafaadka DF iyo Dowlad-goboleedyada

Nidaamka federaalka Soomaaliya ayaa wajahaya culaysyo joogto ah oo ka dhashay muranno la xiriira maamulidda kheyraadka, hannaanka doorashooyinka, iyo masuuliyadda amniga. Khilaafaadyo siyaasadeed iyo iska horimaadyo ciidan ayaa marar badan wiiqay xiriirka dowladda dhexe iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada xubnaha ka ah federaalka.

Xukuumadda Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ku dooday in dadaallada lagu gaarsiinayo awoodda dowladda dhammaan gobollada dalka ay salka ku hayaan dastuurka. Hase yeeshee, qaar ka mid ah madaxda dowlad-goboleedyada sida Jubbaland iyo Puntland ayaa si gaar ah u diiday fasiraadda dowladda ee awoodaha federaalka.

Diblomaasiyiin iyo falanqeeyayaal arrimaha Soomaaliya ayaa ka digay in khilaafaadkaasi haddii aan si nabadeed loo xallin ay wiiqi karaan dadaallada lagula dagaallamayo Al-Shabaab iyo dadaallada lagu doonayo in lagu xasiliyo dalka.

Wakiillada beesha caalamka, oo ay ka mid yihiin Midowga Afrika, Qaramada Midoobay, iyo Urur-Goboleedka IGAD, ayaa si isdaba joog ah ugu baaqay wada-shaqeyn iyo xal nabadeed oo dhexmara dowladda federaalka iyo maamul goboleedyada.

Deni ayaa isna hadalkiisa ku xoojiyay muhiimadda wadahadalka, isagoo uga digay in la isku dayo in aragti gaar ah lagu cabburiyo inta kale.

“Ma jiro dhinac awood u leh inuu rabitaankiisa ku maquuniyo kuwa kale,” ayuu yiri Deni. “Wadada keliya ee waarta waa is-ixtiraam iyo wadahadal joogto ah.”

Ilaa Axaddii, dowladda federaalka Soomaaliya kama aysan bixin wax jawaab ah oo rasmi ah oo ku aaddan hadallada Madaxweyne Deni.