Garowe (Caasimada Online) – Dowladda Puntland iyo shirkadda Imaaraadka ee Dubai Port Authority amd DP World ayaa ugu yeeray shirkadaha caalamiga ah inay u tartamaan qandaraasyo lagu baariyo dahabka iyo naxaasta, tallaabadan oo ballanqaadaysa kobac dhaqaale balse halis ugu jirta inay huriso muranno dhuleed oo qotodheer.
Codsigan oo ku taariikhaysan Luulyo 11, 2025, ayaa lagu dalbanayaa in la soo gudbiyo codsiyada sahaminta iyo horumarinta silsiladda buuraha Calmadow, gaar ahaan deegaanka Dhootine ee gobolka Sanaag. Hindisahan, oo ay hormuud ka yihiin Wasaaradda Kheyraadka iyo Tamarta ee Puntland iyo Qeybta Aagga Ganacsiga Xorta ah ee Hay’adda Dekedaha Dubai, ayaa ujeeddadiisu tahay “in lagu dhiirrigeliyo kobac dhaqaale oo waara iyadoo la marayo iskaashi macdan-qodis oo mas’uuliyad ku dheehan tahay.”
Si kastaba ha ahaatee, gobolka Sanaag waa dhul deggenaansho la’aan iyo muran muddo dheer soo jiitamayay ku hoos jira, waxaana sheegta Puntland, deriskeeda galbeed ee Somaliland, iyo maamulka cusub ee SSC-Khaatumo. Khilaafkan oo tobannaan sano jirsaday, salkana ku haya xuduudo laga dhaxlay gumeystihii iyo is-bahaysi qabiil, ayaa mugdi weyn ku sii fidinaya mashruucan himilada weyn leh, isagoo abuuraya khataro siyaasadeed iyo amni oo laxaad leh oo soo wajahi kara maalgashadayaasha iman kara.
Yabooh qiime leh oo ka jira dhul lagu muransan yahay
Dokumeentiga “Codsiga Qandaraasyada” ayaa qeexaya faa’iidooyin dhowr ah oo ay heli doonaan tartamayaasha guuleysta, oo ay ku jiraan “cayn-dhaaf cashuureed oo mudnaan leh” oo la marinayo siyaasadaha Aagga Ganacsiga Xorta ah ee Dubai iyo “habab dhoofin oo la fududeeyay” oo ay maamuli doonto DP World. Heshiiskan ayaa loo qaabeeyey si waafaqsan Sharciga Kheyraadka Macdanta ee Puntland, wuxuuna ballanqaadayaa “qaab-dhismeed dhammaystiran oo lagu ilaalinayo maalgashadaha.”
Iskaashigan wuxuu ka faa’iideysanayaa awoodda saadka ee shirkadda weyn ee Isutagga Imaaraatka Carabta ee DP World, taasoo horeyba u maamusha Dekedda Boosaaso ee Puntland heshiis 30 sano ah oo la saxiixay 2017. Mashruucan wuxuu muujinayaa kormeer wadajir ah oo ay sameynayaan dowladda Puntland iyo Hay’adda Dekedaha Dubai, taasoo tilmaamaysa isku-xirnaan ganacsi iyo siyaasadeed oo aad u adag.
Waxaa kale oo muhiim ah, codsigan qandaraaska wuxuu sheeganayaa inuu haysto “taageerada hoggaanka deegaanka, oo uu ku jiro Suldaan Sald.” Tani waxay u badan tahay tixraac ku aaddan Suldaan Siciid oo ka tirsan beesha Warsangeli, mid ka mid ah hoggaamiyeyaasha dhaqanka ee ugu saameynta badan gobolka Sanaag. Taageerada beesha deegaanka ayaa loo arkaa mid lama huraan u ah suurtagalnimada iyo amniga mashruuc kasta oo weyn oo laga fuliyo deegaankaas.
Ogeysiiskan ayaa ku soo beegmay xilli ay jirto xiisad siyaasadeed oo sare u kacday gudaha Soomaaliya. Bishii Abriil 2024, dowladda Puntland, oo uu hoggaamiyo Madaxweyne Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa ku dhawaaqday inay u dhaqmi doonto sidii dowlad madaxbannaan, iyadoo sabab uga dhigtay khilaafyo dastuuri ah oo kala dhexeeya Dowladda Federaalka Soomaaliya ee Muqdisho.
Xaaladda gobolka Sanaag ayaa ah qodobka ugu weyn ee is-maandhaafka salka ku haya. Somaliland waxay sheegataa dhulkaas iyadoo cuskanaysa xuduudihii maxmiyaddii hore ee British Somaliland. Puntland, dhanka kale, waxay sheegashadeeda ku salaysaa xiriirka qabiil ee beesha Harti ee deegaanka, oo ay ku jirto beesha Warsangeli, iyo beesha ugu weyn ee Puntland.
Xaalad siyaasadeed oo kacsan
Xaaladda waxaa sii cakiray soo bixitaanka maamulka SSC-Khaatumo, kaasoo ku dhawaaqay inuu ka madaxbannaan yahay Somaliland sanadkii 2023 ka dib dagaal muddo dheer socday, isla markaana leh dano gobolka ku aaddan. Madaxweynaha Puntland, Siciid Deni, ayaa dhowaan soo saaray digniino adag oo ka dhan ah waxa uu ugu yeeray “fara-gelin siyaasadeed” oo ay wadaan dowladda federaalka iyo SSC-Khaatumo oo ku aaddan gobolka Sanaag.
Silsiladda buuraha Calmadow waa deegaan qurux badan oo kala duwanaansho bayoolaji ah leh, waxaana lagu yaqaanaa dhir iyo duurjoog u gaar ah. Tobannaan sano, waxaa jiray warbixino sheegaya kayd macdan oo aad u weyn oo aan weli laga faa’iideysan. Bartilmaameedsiga cad ee dahabka iyo naxaasta ayaa xaqiijinaya mala-awaalkii muddada dheer jiray ee ku saabsanaa kheyraadka gobolka.
In kasta oo soo jiidashada dhaqaale ay xooggan tahay, hawlgal kasta oo macdan-qodis ah wuxuu wajahayaa caqabado laxaad leh. Marka laga yimaado khilaafyada siyaasadeed, amnigu wuxuu ahaanayaa welwelka ugu weyn. Kooxda xagjirka ah ee al-Shabaab, inkastoo la wiiqay, waxay weli ku leedahay joogitaan qaybo ka mid ah Puntland, waxayna horey u beegsatay danaha shisheeye, oo ay ku jirto weerar sanadkii 2019 lagu dilay maareeyihii dekadda Boosaaso ee ay maamusho DP World.
Maalgashiga shisheeye ee Soomaaliya ayaa weli ah mid khatartiisu sarreyso balse faa’iidadiisuna weyn tahay. In kasta oo dalku uu horumar ka sameeyay dhinaca xasilloonida dhaqaale, haddana caqabadaha ay ka mid yihiin maamul-xumo, khataro amni, iyo is-qabqabsi siyaasadeed ayaa weli niyad-jebinaya shirkado badan oo caalami ah. Mashruucan cusub ee macdan-qodista ee ka socda dhul lagu muransan yahay wuxuu noqon doonaa tijaabo muhiim ah oo lagu qiyaaso hamiga maalgashadayaasha iyo awoodda Puntland ay ku dammaanad qaadi karto xasilloonida iyadoo ku raad joogta horumar dhaqaale.
