Kampala (Caasimada Online) – Taliyaha Ciidamada Difaaca ee Uganda, Jenaraal Muhoozi Kainerugaba, ahan wiilka uu dhalay madaxweyne Yoweri Museveni, ayaa soo jeediyay in dalkiisu uu ka fiirsan karo inuu gebi ahaanba ciidamadiisa kala baxo Soomaaliya, isagoo sabab uga dhigay wada-hadallo sir ah oo uu sheegay inay dhex mareen dowladda Mareykanka iyo kooxda Al-Shabaab.
Sheegashadan oo aan weli la xaqiijin, ayaa waxay u badan tahay inay dhalin doonto dood ku saabsan mustaqbalka doorka Uganda ee howlgalka nabad ilaalinta Midowga Afrika (African Union) iyo su’aalo guud oo la xiriira isbeddellada isbahaysiga amniga ee gobolka Geeska Afrika oo xasaraduhu aafeeyeen.
War-saxaafadeedka, oo uu bartiisa bulshada ku wadaagay kaaliyaha dhanka militariga ee Muhoozi, Kornayl Chris Magezi, ayaa kasoo xigtay Taliyaha Ciidanka inuu sheegay in Mareykanka iyo guud ahaan wadamada Reer Galbeedka ay u muuqdaan inay aqoonsanayaan kooxo xiriir la leh Al-Qaacida oo ku sugan Suuriya, ayna suuragal tahay inay sidaas oo kale u aqoonsadaan Al-Shabaab oo Soomaaliya ku sugan.
Wuxuu intaas ku daray in xitaa Israa’iil, oo ay Uganda iskaashi dhanka amniga la leedahay, aysan u muuqan inay ka walaacsan tahay horumarradan.
“Waxaan xitaa maqlaynaa in Mareykanku uu wada-hadallo sir ah la billaabay Al-Shabaab oo Soomaaliya joogta,” ayaa lagu yiri farriinta, waxaana lagu soo gabagabeeyay baaq ah “in aan ka codsanno Taliyaheena Sare ee sharafta leh inuu ka fiirsado ka bixitaan buuxa oo Soomaaliya ah 18 sano kaddib.”
Uganda waxay joogitaan militari ku lahayd Soomaaliya tan iyo sanadkii 2007, iyadoo hoos imaanaysay howlgalka nabad ilaalinta ee Midowga Afrika, marka hore AMISOM, haddana ATMIS loo badalay.
Si kastaba ha ahaatee, ballanqaadkan ayaa waxaa sii kordhayay su’aalaha laga keenayay gudaha dalka Uganda, gaar ahaan kaddib weeraro dilaa ah oo ay Al-Shabaab ku qaadday fariisimaha Uganda, oo uu ku jiro weerarkii bishii May 2023 lagu qaaday saldhigga UPDF ee deegaanka Buulo Mareer, halkaas oo lagu dilay daraasiin askari.
Inkastoo hadalka Muhoozi uu culeys leeyahay, haddana ma jirto caddeyn la hayo oo taageeraysa sheegashada ah in Mareykanku uu wada-hadallo toos ah kula jiro Al-Shabaab.
Kooxda ayaa weli ah mid ay dawladda Maraykanku u aqoonsan tahay urur argagixiso, siyaasadda Maraykankuna waxay si joogto ah u ahayd mid mudnaanta siisa weerarrada milatari, hawlgallada sirdoonka, iyo taageeridda ciidamada federaalka Soomaaliya, intii laga doorbidi lahaa wada-hadal lala yeesho kooxda.
Falanqeeyayaasha amniga ayaa ku taliyay in taxaddar laga muujiyo fasiraadda hadalka Taliyaha Ciidanka. Qaar waxay soo jeedinayaan inay ka tarjumayso niyad-jab ka dhashay wax ay u arkaan laba-wajiilenimo ka timid saaxiibbada caalamiga ah, ama inay calaamad u tahay dulqaad la’aanta sii kordheysa ee Uganda ee ku aaddan howlgalka dheeraaday ee ku guul-darreystay inuu keeno xal siyaasadeed oo cad Soomaaliya.
Qaar kale waxay u arkaan hadalkan inuu yahay isku day hore oo lagu doonayo in lagu saameeyo doodaha siyaasadeed ee ku saabsan bixitaanka ATMIS oo loo qorsheeyay inuu dhammaado Diseembar 2024.
Maadaama xilligaas hadda la dhaafay oo ay jirto hubanti la’aan ku saabsan awoodda Soomaaliya ay si madaxbannaan amniga ugu maareyn karto, hadalka Jenaraal Muhoozi wuxuu ka tarjumi karaa qanacsanaan la’aan sii kordheysa oo ku saabsan kala-guurka kaddib ATMIS iyo doorka laga filayo Uganda inay ciyaarto mustaqbalka.
Dhanka kale, waxay noqon kartaa farriin la sii qorsheeyay. Waagii hore, Madaxweyne Museveni, oo ah aabaha Muhoozi, wuxuu diri jiray hanjabaadyo aan toos ahayn oo ku saabsan ka bixitaan mar kasta oo ay yaraato taageerada Washington.
Tani waxay ku dhowaad mar walba keeni jirtay in maalgelin dheeri ah loo helo howlgalka.
Hadalka fagaaraha ah ee Jenaraal Muhoozi ayaa sidoo kale waxaa u arkaan falanqeeyayaashu inuu qayb ka yahay dib-u-habeyn ballaaran oo lagu samaynayo hawlgallada milatari ee Uganda ee dibadda.
Uganda waxay weli si xooggan uga howlgashaa Jamhuuriyadda Dimoqraadiga ah ee Congo, waxayna taariikh ahaan door hoggaamineed ka qaadatay hawlgallada nabadda iyo amniga gobolka.
Si kastaba ha ahaatee, baahiyaha amniga gudaha oo sii kordhaya iyo culeyska dhaqaale ayaa ku riixaya siyaasad-dejiyeyaasha inay dib u qiimeeyaan ballanqaadyada dibadda.
Ka-qaybgalka Uganda ee Soomaaliya ayaa muddo dheer loo arkayay mid gacan ka geysanaya xasilloonida gobolka, iyo sidoo kale muujinta daacadnimada saaxiibbada caalamiga ah, gaar ahaan Mareykanka.
Talo kasta oo ku saabsan ka bixitaan, gaar ahaan haddii lagu saleeyo kalsooni darro laga qabo isla saaxiibadaas, waxay calaamad u noqon kartaa isbeddel weyn oo ku yimaada siyaasadda arrimaha dibadda ee Uganda.
In kasta oo hadalka Muhoozi aanay taageerin war-saxaafadeed rasmi ah oo ka soo baxay dowladda, haddana daabicitaankiisa ee xafiiskiisa ka yimid waxay soo jeedinaysaa in loogu talagalay in lagu kiciyo doodaha dadweynaha iyo kuwa siyaasadeed.
Hadda, Uganda waxay weli tahay mid ka mid ah dalalka ugu muhiimsan ee wax ku kordhiya ATMIS. Laakiin iyadoo ay jirto hubanti la’aan sii kordheysa oo ku saabsan xasilloonida Soomaaliya, iyo isbeddellada awoodaha gobolka oo sii kordhaya, hadalka Jenaraal Muhoozi wuxuu calaamad u noqon karaa bilowga siyaasad milatari oo ka adag, oo gudaha diiradda saaraysa, oo ay qaadato Kampala.