Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Soomaaliya ayaa wajahaysaa xasarad diblomaasiyadeed oo sii kordhaysa kaddib markii ay aqbashay safiirka cusub ee Itoobiya, Suleiman Dedefo Woshe — oo ah diblomaasi ruug-caddaa ah oo caan ku ah inuu si cad u taageeray gooni-goosadka Somaliland.

Arrinta gobolkaas gooni-u-goosadka ah ayaa muddo dheer ahayd mid xasaasi u ah Muqdisho, magacaabista safiirkan ayaana kicisay caro shacab oo ballaaran, iyadoo ay soo baxayaan xogo sheegaya in dowladda Soomaaliya ay si ula kac ah u ansixisay magacaabistiisa, taasoo qayb ka ahayd khamaar siyaasadeed oo fashilmay oo ay la gashay Addis Ababa.

Muranku wuxuu salka ku hayaa Safiir Dedefo, oo waraaqihiisa aqoonsiga u gudbiyay Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, magaalada Muqdisho 5-tii Agoosto, 2025.

Imaatinkiisa ayaa si gaar ah xasaasiyad u kiciyay sababo la xiriira faallooyin uu horey ugu baahiyay baraha bulshada oo, sida ay sheegayaan ilo-wareedyo, uu ku taageeray xaqa ay Somaliland u leedahay aayo-ka-tashigeeda, isla markaana su’aal geliyay midnimada dhuleed ee Soomaaliya. Dadka dhaliila arrintan waxay u arkaan gef weyn oo ka dhacay Muqdisho, gaar ahaan kaddib in ka badan sannad oo uu xiriirku xumaa.

Xiisadda labada dal waxay salka ku haysaa bishii Jannaayo 2024, markaas oo ay Itoobiya heshiis is-afgarad ah (MoU) la saxiixatay Somaliland, kaasoo dhigayay inay aqoonsanayso gobolkaas, beddelkeedana ay ku helayso saldhig ciidan badeed oo ku yaalla xeebteeda.

Soomaaliya waxay si adag u cambaaraysay heshiiskaas, iyadoo ku tilmaantay xadgudub ka dhan ah madax-bannaanideeda, waxayna dalkeeda ka eriday safiirkii hore ee Itoobiya, iyadoo sidoo kale albaabada isugu dhufatay safaaraddii ay ku lahayd Addis Ababa. In kasta oo labada dal ay tan iyo xilligaas qaadeen tallaabooyin lagu hagaajinayo xiriirka, haddana magacaabista Dedefo waxay halis gelinaysaa inay dib u huriso khilaafkii diblomaasiyadeed.

Heshiis diblomaasiyadeed oo fashilmay

Ilo-wareedyo ka tirsan madaxtooyada Soomaaliya ayaa sheegaya in Villa Somalia iyo Wasaaradda Arrimaha Dibadda ay labaduba ka warqabeen hadalladii hore ee Dedefo. Sida ay tibaaxeen ilo-wareedyadu, aqbalaaddiisu waxay qayb ka ahayd heshiis daaha gadaashiisa ah oo lagu gaaray Shir Madaxeedkii Amniga Cunnada ee ka dhacay Addis Ababa 27-kii Luulyo. Heshiiskan ayaa la sheegay inay qayb ka ahaayeen Wasiiru-dowlaha Arrimaha Dibadda Soomaaliya, Cali Cumar (Balcad), iyo saraakiil Itoobiyaan ah.

Sida ku cad heshiiska la sheegay, Soomaaliya waxay ansixin lahayd danjiraha Dedefo, halka Itoobiyana ay Dowladda Federaalka Soomaaliya ka caawin lahayd inay dib ugu soo celiso gacan ku haynta gobolka Gedo, oo ah deegaan hadda la safan maamulka Jubaland.

Jubaland, oo ah dowlad-goboleed xubin ka ah dowladda federaalka oo ku taalla koonfurta Soomaaliya, ayaa muddooyinkii dambe khilaaf kala dhexeeyay Muqdisho, kaasoo ku saabsan awoodaha dastuuriga ah iyo qaybsiga kheyraadka. Madaxweynaheeda, Axmed Maxamed Islaam (Madoobe), ayaa si isdaba joog ah isku maandhaafay maamulka Madaxweyne Maxamuud, iyadoo gacan ku haynta Gedo ay tahay xudunta khilaafka. Gobolka ayaa laga soo sheegayay dhaqdhaqaaqyo ciidan oo cusub iyo barakac shacab, taasoo muujinaysa sida ay xaaladdu u kacsan tahay.

Laakiin qorshahaasi wuxuu u muuqdaa mid fashilmay. Maalmo yar kaddib markii la gudbiyay waraaqihii aqoonsiga ee Dedefo, ayaa la sheegay in Itoobiya ay ka baxday ballanqaadkeedii. Beddelkii ay Muqdisho taageeri lahayd, Addis Ababa ayaa la sheegay inay dib u bilowday taageeradii ay siin jirtay maamulka Jubaland ee uu hoggaamiyo Axmed Madoobe.

Wararku waxay sheegayaan in saraakiil Itoobiyaan ah ay martigeliyeen odayaal dhaqameed ayna fududeeyeen dib ugu laabashada Madaxweyne ku-xigeenka Jubaland, Maxamuud Sayid Aadan, ee gobolka Gedo. Haddii ay arrintani run tahay, isbeddelkaasi wuxuu Soomaaliya ka dhigay mid faro-maran — marka laga reebo magacaabista safiir muran badan dhaliyay oo si rasmi ah xilkiisii ula wareegay.

Carada shacabka oo kor u kacday

Go’aanka lagu aqbalay Dedefo wuxuu kiciyay caro xooggan oo ka dhex dhalatay baraha bulshada, iyadoo muwaadiniinta Soomaaliyeed iyo falanqeeyayaasha siyaasadeed ay ku tilmaameen tallaabadaas mid dhabar-jab ku ah danaha qaranka. Dad badan ayaa isbarbardhig ku sameeyay in safiirkii ka horreeyay, Mukhtaar Maxamed Waare, loo eryay hadallo aad uga xasaasiyad yaraa oo ku saabsanaa midnimada dhuleed ee Soomaaliya.

Qalalaasaha ka dhashay arrintan wuxuu sidoo kale daaha ka rogay khilaaf ka dhex jira dowladda Soomaaliya. Saraakiisha qaar ayaa ku eedeeyay inay tahay dayac dhanka sirdoonka ah, halka kuwa kalena ay u arkaan inay calaamad u tahay quus siyaasadeed.

Dadka dhaliilsan arrintan waxay ku doodayaan in dhacdadan ay ka tarjumayso dhibaato ka weyn: siyaasad arrimo dibadeed oo ay qaabeeyaan loolanno awoodeed oo gudaha ah oo ku-meel-gaar ah, halkii ay ka ahaan lahayd istiraatiijiyad qaran oo joogto ah.

Habkan oo kale, sida ay uga digayaan, wuxuu halis gelinayaa in quwadaha shisheeye ay saameyn dheeri ah ku yeeshaan arrimaha gudaha ee Soomaaliya, isla markaana ay wiiqdo madax-bannaanida dalka oo markii horeba jilicsanayd.

Khilaafkan diblomaasiyadeed wuxuu ku soo beegmay xilli xasaasi u ah xiriirka Soomaaliya kala dhexeeya Itoobiya. Xilli ay Itoobiya sii xoojinayso xiriirka ay la leedahay Somaliland, ayna saameyn ku leedahay Jubaland, Muqdisho waxay wajahaysaa caqabad adag — oo ah sugidda midnimadeeda dhuleed iyo madax-bannaanideeda.

Arrinta Dedefo waxay sare u qaadday la-xisaabtanka ay wadaan shacabka waxayna dhalisay su’aalo adag oo ku saabsan mudnaanta iyo go’aan-qaadashada siyaasadeed ee dowladda.