Abu Dhabi (Caasimada Online) – Imaaraatka Carabta ayaa si xooggan uga shaqeynaya heshiis uu Itoobiya ugu kireynayo saldhig milatari oo uu ka dhisay Somaliland, tallaabadaas oo ah mid si xeeladaysan looga gol leeyahay in lagu wiiqo saamaynta sii ballaaranaysa ee Turkiga uu ku leeyahay Geeska Afrika, sida ay sheegeen saraakiil Soomaali ah iyo ilo xog-ogaal u ah qorshahan xasaasiga ah.
Dhaqdhaqaaqan ay waddo Abu Dhabi ayaa lagu eedeeyay inuu si bareer ah u hurinayo khilaafka halista ah ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Itoobiya ee ku aaddan helitaanka marin-badeed, taasoo meesha ka saaraysa dhexdhexaadin uu Turkigu hormuud ka ahaa, isla markaana ku riixaysa gobolkan istiraatiijiga ah qalalaase hor leh.
Xudunta qorshahani waa saldhig milatari oo muhiim ah oo ku yaalla dekedda Berbera ee Somaliland, kaasoo uu dhisay Imaaraatka Carabta. Sida ay ilo-wareedyo u sheegeen Caasimada Online, Imaaraatka oo ka walaacsan heshiis difaac oo ballaaran oo ay horaantii 2024 kala saxiixdeen dowladda Soomaaliya iyo Turkiga oo ay xafiiltamaan, ayaa saldhigga u bandhigay dalka aan badda lahayn ee Itoobiya.
Tallaabadan ayaa xal degdeg ah u noqonaysa hamiga Itoobiya ee muddo dheer ahaa inay hesho marin-badeed, iyadoo isku mar wiiqaysa xiriirka Turkiga iyo Soomaaliya, sidoo kalena caqabad ku noqonaysa madax-bannaanida Soomaaliya. Si uu doorkiisa u qariyo, Imaaraatka ayaa la sheegay inuu heshiiska u qaabeeyay mid si toos ah u dhexmara Itoobiya iyo Somaliland, taasoo ka dhigaysa inuu isagu yahay maskaxda aan muuqan ee ka dambaysa xiisaddan sii kordhaysa.
Jawaab celin xeeladaysan
Istaraatiijiyadda Imaaraatka Carabta ayaa jawaab toos ah u ah heshiiska iskaashi ee dhinacyada difaaca iyo dhaqaalaha ee 10-ka sano ah, kaasoo ay bishii Febraayo 2024 kala saxiixdeen Turkiga iyo Soomaaliya. Heshiiskaas taariikhiga ah ayaa Turkiga, oo ah saaxiibka ugu weyn ee Muqdisho, siinaya awoodda uu ku difaaco xeebaha ballaaran ee Soomaaliya, taasoo Ankara siinaysa saameyn awood leh oo ay ku yeelato Gacanka Cadmeed iyo Badweynta Hindiya.
“Imaaraatka wuxuu ka walaacsan yahay saamaynta sii kordhaysa ee Turkiga uu ku leeyahay Geeska Afrika, gaar ahaan Itoobiya iyo Soomaaliya,” sidaa waxaa yiri ilo-wareed xog-ogaal u ah mowqifka dowladda Soomaaliya.
Si taas looga hortago, Abu Dhabi waxay adeegsatay hantideeda ku taalla Somaliland, halkaasoo shirkaddeeda ay dowladdu wadaagto ee DP World ay sidoo kale ka shaqeyso dekadda weyn ee konteenarada. Markii ay saldhigga milatari ee ku dheggan dekadda u bandhigtay Itoobiya, Imaaraatka waxaa loo arkaa inuu ka faa’iideysanayo baahida istiraatiijiyadeed ee Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed uu u qabo deked ciidan-badeed si uu u wiiqo isbahaysiga Turkiga iyo Soomaaliya.
Somaliland, oo ah jamhuuriyad iskeed ugu dhawaaqday madax-bannaani balse caalamku u aqoonsan yahay inay qayb ka tahay Soomaaliya, ayaa la sheegay inay ogolaatay qorshahan, kaasoo u adeegaya hadafkeeda ugu weyn: inay goobteeda istiraatiijiga ah uga faa’iideysato sidii ay ku heli lahayd aqoonsi siyaasadeed.
Dibloomaasiyad burburtay
Dabin-siyaasadeedka Imaaraatka ayaa kiciyay isku dayo diblomaasiyadeed oo degdeg ah balse ugu dambayn fashilmay. Itoobiya, inkastoo ay aqbashay dalabka, waxay markii hore isku dayday inay xaaladda maamusho iyadoo qorshaheeda la wadaagtay Turkiga.
Ankara ayaa si degdeg ah uga jawaabtay, waxayna la xiriirtay Muqdisho iyadoo isku dayday inay dhex-dhexaadiso qorshe kale oo Itoobiya siinaya marin-deked ganacsi iyadoo aan lagu xadgudbin madax-bannaanida Soomaaliya. Wasiirka Difaaca Soomaaliya, Cabdulqaadir Maxamed Nuur, ayaa loo diray Turkiga, halkaasoo uu ku xaqiijiyay inaan miiska oollin wax heshiis ah oo ku lug leh dhinaca milatari ama wax u dhimaya dhulka Soomaaliya.
Sidoo kale, Turkigu wuxuu kaashaday dalka Qatar si uu cadaadis u saaro hoggaanka Somaliland inay joojiyaan heshiiska, waxaana Qatar ay wada-hadallo ku casuumtay madaxweynaha Somaliland Cabdiraxmaan Cirro oo tegay Doha. Laakiin dadaalladaas waxaa si degdeg ah uga hormaray tallaabooyinka difaaca ah ee Soomaaliya.
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud oo qorshaha Berbera u arkayay mid khatar toos ah oo ay suuragelisay quwad shisheeye, ayaa u duulay Qaahira si uu u dardargeliyo heshiis difaac oo uu la galo Masar, oo ah dal ay gobolka ku xafiiltamaan Itoobiya iyo Qatar oo saaxiib la ah Turkiga. Tallaabadan, oo loogu talagalay inay noqoto mid ka hortag ah, ayaa Addis Ababa u fasiratay inay tahay burburkii ugu dambeeyay ee wadahadal kasta oo uu Turkigu hoggaaminayay, taasoo ku kaliftay inay si go’aan leh ugu sii gudubto qorshaha Somaliland.
Xiisaddan ayaa muujinaysa sida ay Soomaaliya u noqotay goob dagaal oo muhiim ah oo loo loollamayo saamaynta u dhexaysa wadamada Khaliijka iyo Turkiga. Kaalinta Imaaraatka ee la sheegay inuu ku leeyahay fashilinta heshiiska ayaa si dhab ah khilaafkii laba geesoodka ahaa ee Soomaaliya iyo Itoobiya u beddelay iska hor imaad dhinacyo badan leh.
Iska horimaadka hadda taagan ayaa isku beegay isbahaysi ay ku jiraan Itoobiya, Somaliland, iyo Imaaraatka oo ka soo horjeeda isbahaysi ay ku jiraan Soomaaliya, Turkiga, Qatar, iyo Masar.
Soomaaliya, heshiiskan wuxuu halis ku yahay midnimadeeda dhuleed, waxaana soo abaabulay waddan mar ahaa saaxiib dhow. Dhanka Imaaraatka, waa ciyaar siyaasadeed oo khatar badan si loo xakameeyo waddan ay xafiiltamaan, iyadoo xasilloonida Geeska Afrika ay halis ku jirto.