Hargeysa (Caasimada Online) – Wasiirka Difaaca Somaliland, Maxamed Yuusuf, ayaa sheegay in Somaliland iyo Puntland ay gaareen heshiis aan caadi ahayn oo ay si wadajir ah uga soo horjeedaan dhismaha maamulka cusub ee “Waqooyi Bari”, kaas oo dhawaan looga dhawaaqay magaalada Laascaanood. Labada maamul ayaa arrintan ku tilmaamay mid halis ku ah xasilloonida gobolka.
Maxamed Yuusuf, oo la hadlay laanta afka Soomaaliga ee BBC-da, ayaa xaqiijiyay in labada dhinac ay iska kaashan doonaan sidii loo joojin lahaa hirgelinta maamulkaas cusub, islamarkaana loo xakameyn lahaa khataraha amni ee ka soo ifbaxaya gobollada waqooyi.
Wuxuu si toos ah ugu eedeeyay dowladda federaalka Soomaaliya inay dhiirrigelisay abuuritaanka maamulka Waqooyi Bari, isagoo ku tilmaamay isku day lagu doonayo in lagu kala qaybiyo deegaannada muranka ka taagan yahay.
“Iyagu (Puntland) ma aqoonsana maamulka Waqooyi Bari, annaguna (Somaliland) sidoo kale ma aqoonsanin,” ayuu yiri wasiirka.
Maxamed Yuusuf ayaa intaas ku daray in labada maamul ay xoojinayaan iskaashiga amniga si wadajir ah, si looga hortago dhaqdhaqaaqyada kooxaha argagixisada iyo halisaha ka imaan kara xuduudaha ay wadaagaan.
Wuxuu ka digay in kooxaha xagjirka ah iyo xoogag shisheeye ay ka faa’iidaysan karaan xasillooni darrada ka taagan deegaannadaas xadka u dhexeeya labada dhinac.
Sida uu sheegay wasiirka, Somaliland iyo Puntland waxay sidoo kale isku raaceen in la dejiyo xaaladda magaalada Ceerigaabo ee xarunta gobolka Sanaag, iyo in la taageero dadka barakacayaasha ah ee ku soo laabanaya guryahooda. Qodobada heshiiska waxaa sidoo kale ku jira in la xoojiyo ganacsiga, isu-socodka dadka, iyo iskaashiga lagula dagaallamayo argagixisada.
Heshiiskan ayaa loo arkaa mid dhif ah, maadaama ay aad u yar yihiin mararka ay iskaashi dhab ah yeeshaan Somaliland iyo Puntland — labadaas maamul oo muddo dheer isku hayay muranno xuduudeed iyo dagaallo goos-goos ah oo ka dhacay gobollada Sool, Sanaag, iyo Cayn.
Ku dhawaaqistii dowladda federaalka ee “Maamulka Waqooyi Bari” ayaa sii hurisay xiisadaha ka jiray waqooyiga. Maamulkan cusub ayaa lagu daray gobollada Sool, Sanaag, iyo Cayn nidaamka federaalka Soomaaliya, wuxuuna daba socdaa geeddi-socod socday muddo sanad ah oo ka bilowday maamulka ku-meelgaarka ahaa ee SSC-Khaatumo.
Wasaaradda Arrimaha Gudaha ee Soomaaliya ayaa soo xulisay baarlamaan deegaan oo ka kooban 83 xubnood, kuwaas oo ugu dambeyn doortay Madaxweyne Cabdiqaadir Axmed Aw-Cali (Firdhiye) iyo Madaxweyne Ku Xigeen Cabdirashiid Yuusuf Jibriil — labaduba lagu tilmaamo inay xiriir dhow la leeyihiin madaxda Muqdisho.
Go’aankaas ayaa markiiba diiday Somaliland iyo Puntland labaduba. Bishii Agoosto 3-deedii, Golaha Wasiirrada Somaliland waxay soo saareen bayaan ay ku sheegeen in maamulka cusub uu yahay “mid sharci darro ah”, iyagoo ku adkeystay in xuduudahooda ay yihiin kuwii ay dhaxleen markii ay xorriyadda qaateen 1960-kii.
“Sool, Sanaag, iyo Togdheer waa qayb aan marnaba laga goyn karin Somaliland,” ayuu xilligaas yiri Wasiirka Warfaafinta Axmed Yaasiin Sheekh Cali Cayaale.
Dhanka kale, Guddoomiyaha Baarlamaanka Puntland, Cabdirisaaq Axmed Maxamed (Qaraaje), ayaa isna cambaareeyay maamulka cusub, isagoo ku tilmaamay “mid abuuri kara kala qaybin siyaasadeed” isla markaana uga digay inuu sii hurin karo khilaafaadka bulsho ee waqooyiga Soomaaliya.
Xiisadda ayaa sii xoogeysatay kadib markii ciidamo ka tirsan Puntland la geeyay deegaannada Boocame iyo Falariyele ee gobolka Sool, halkaas oo guddiyada doorashooyinka federaalka iyo kuwa maamulka Waqooyi Bari ay ka bilaabeen diiwaangelinta codbixinta qof iyo cod ah.
Madaxweyne Ku Xigeenka Puntland, Ilyaas Cismaan Lugatoor, oo deegaankaas u dhashay, ayaa ballanqaaday inuu si buuxda u joojin doono hawshaas, isagoo sheegay in degmooyinkaas ay hoos yimaadaan maamulka Puntland.
Dhowr maalmood kadib, 17-kii Sebteembar, maamulka Waqooyi Bari ayaa ku eedeeyay Somaliland inay ciidamo soo dhoobtay xuduudaha lagu muransan yahay, iyagoo sheegay in Hargeysa u diyaar garoobayso duullaan — eedeynta ay Somaliland beenisay.
Maamulka Waqooyi Bari ayaa arrintaas ku tilmaamay “khatar weyn oo ku wajahan nabadda,” wuxuuna ka codsaday Qaramada Midoobay, Midowga Afrika, iyo urur goboleedka IGAD inay soo farageliyaan.
Iskaashigan cusub ee u dhexeeya Somaliland iyo Puntland ayaa astaan u ah xaalad cusub oo siyaasadeed, iyadoo labada maamul ee hore ugu tartami jiray gacan ku haynta gobollada Sool, Sanaag, iyo Cayn ay hadda isu arkeen dan mideynaysa.
Mowqifkooda wadajirka ah ee ka dhanka ah maamulka Waqooyi Bari ayaa loo arkaa inuu calaamad u yahay isbeddel siyaasadeed oo ka dhex abuurmaya waqooyiga, kaas oo ay salka ku hayso walaac laga qabo faragelinta dowladda federaalka iyo xasillooni darrada gobolka.