Muqdisho (Caasimada Online) — Turkiga ayaa si tartiib ah u ballaarinaya saameyntiisa guud ahaan Afrika, isagoo dhisaya shabakad aamusan oo ka kooban hay’ado, sharciyo, iyo xiriirro ganacsi. Falanqeeyayaasha ayaa arrintan ugu yeera “qaab-dhismeedka awoodda ee Turkiga ee aan muuqan.”
Qorshahan isku-dhafan wuxuu ka billowdaa Soomaaliya oo Geeska Afrika ku taal, wuxuuna gaarayaa illaa gobolka Saaxil. Wuxuu buuxinayaa firaaqa ay ka tageen saaxiibbada reer Yurub ee ka baxay gobolka, gaar ahaan Faransiiska.
In kasta oo dad badan ay diiradda saarayaan diyaaradaha “Bayraktar” ee Turkiga, falanqeeyayaashu waxay sheegeen in isbeddelka weyn uu meel kale jiro: heshiisyada kaabayaasha ee muddada fog, barnaamijyada waxbarashada, iyo heshiisyada amniga ee abuuraya nidaam waara oo ah “maamul jilicsan.”
Turkiga iyo Soomaaliya
Soomaaliya ayaa si cad u muujinaysa habkan. Bishii Febraayo 2024, Turkiga iyo Soomaaliya waxay kala saxiixdeen Heshiis Iskaashi oo Difaac iyo Dhaqaale ah oo soconaya 10 sano, si loo ilaaliyo xeebaha Soomaaliya loona horumariyo tamarta xeebaha ka baxsan.
Dhaqdhaqaaqa Turkiga ee Afrika wuxuu xoogeystay kaddib “Sannadkii Afrika” ee 2005, wuxuuna saaxiib muhiim ah u noqday Soomaaliya kaddib booqashadii Madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan ee 2011-kii xilli ay abaar jirtay.
Ganacsiga Turkiga ee Afrika wuxuu ka kordhay wax yar 5 bilyan oo dollar sannadkii 2003, isagoo gaaray in ka badan 40 bilyan oo dollar sannadkii 2023, taasoo muujinaysa qiimaha ay qaaraddu u sii yeelanayso Ankara.
Agagaarka Muqdisho, Turkigu wuxuu ku maamulaa xerada TURKSOM, oo ah mid ka mid ah saldhigyadiisa dibadda ee ugu waaweyn, halkaas oo lagu tababaro kumanaan askari oo ka tirsan Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed.
Shirkado Turki ah ayaa heshiisyo muddo dheer ah ku maamula garoonka diyaaradaha iyo dekedda magaalada, waxaana isbitaal loogu magac daray Erdoğan uu bixiyaa daryeel caafimaad oo muhiim ah.
Sannadkii 2023, banki ay dawladda Turkigu leedahay ayaa farac ka furtay Muqdisho—waana bankigii ugu horreeyay ee shisheeye oo Soomaaliya laga furo in ka badan 50 sano. Isku-dhafkan amniga, saadka, iyo maaliyadda ee hal saaxiib hoos yimaada ayaa hadda noqday qaab tusaale u ah ka-qaybgalka Turkiga.
Saameynta Saaxil
Turkigu wuxuu habkan ku fidinayaa gobolka Saaxil, xilli uu Faransiisku dhimayo joogitaankiisa Mali, Niger, iyo Burkina Faso. Dawladahan waxay iibsadeen diyaaradaha “TB2” ee Turkiga, waxayna ku soo bandhigaan calaamad muujinaysa madaxbannaanidooda cusub.
Shirkadaha amniga ee gaarka loo leeyahay ee Turkiga, sida Sadat, ayaa sidoo kale la soo warinayaa inay si aamusan uga hawlgalaan Galbeedka Afrika.
Dalka Senegal, shirkado Turkish ah ayaa kaga guuleystay kooxo Faransiis ah mashaariic waaweyn, oo ay ku jiraan garoon qaran oo 50,000 oo kursi qaada iyo maamulka garoonka diyaaradaha caalamiga ah ee Blaise Diagne. Guud ahaan qaaradda, dekadaha, garoomada diyaaradaha, iyo isbitaallada waxaa si isa soo taraysa looga arkaa ku lug lahaanshaha Turkiga.
“Qaab-dhismeedka aan muuqan” ee Turkigu wuxuu sidoo kale qaabeeyaa jaangooyooyinka iyo fikradaha. Iyadoo loo marayo Ururka Iskaashiga Islaamka (Organisation of Islamic Cooperation), Ankara waxay dhiirrigelisaa sharciyada aqoonsiga xalaasha ah ee saameeya silsiladaha sahayda cuntada iyo dawooyinka, taasoo jaangooyooyinka Turkiga ku xoojinaysa suuqyo qiimahoodu tirliyaanno dollar yahay.
Hay’adda dawladda ee Maarif (Maarif Foundation) waxay dugsiyo isticmaala manhajka Turkiga ka maamushaa in ka badan 24 waddan oo Afrikaan ah, halka deeqo waxbarasho ay tobanaan kun oo arday geeyeen jaamacadaha Turkiga. Hay’adda Diyanet waxay masaajiddo waaweyn ka dhistaa meelo ay ka mid yihiin Accra iyo Jabuuti. Telefishinka TRT Africa wuxuu wararka ku baahiyaa afafka Faransiiska, Ingiriiska, Hawsa, iyo Sawaaxiliga, halka wakaaladda Anadolu ay tababarto suxufiyiinta maxalliga ah.
Shirkadda diyaaradaha Turkish Airlines waxay Istanbul ku xirtaa in ka badan 50 goobood oo Afrika ah, iyadoo inta badan bixisa duulimaadka tooska ah ee keliya ee laga helo qaar ka mid ah caasimadaha Saaxil.
Istaraatiijiyaddan isku-dhafan—ee isugu jirta kaabayaasha, waxbarashada, diinta, warbaahinta, iyo gaadiidka—waxay Turkiga ka caawisaa qaabeynta sida loo arko dhacdooyinka.
Ankara waxay isu soo bandhigtaa sidii saaxiib “gumaysi-diid” ah oo bixiya horumar iyo haybad Muslimnimo, taasoo ka soo horjeedda dhaxalkii gumaysiga ee Faransiiska. Meelaha calaamadaha sida lacagta CFA franc ee Paris lala xiriiriyo loogu arko kuwo muujinaya ku-tiirsanaan, farriintan way ka shaqeysaa.
Falanqeeyayaashu waxay sheegeen in kor u kaca Turkigu aanu ahayn oo keliya ku guuleysiga qandaraasyada. Waa arrin ku saabsan qaabeynta aragtiyaha iyo daacadnimada jiilka soo socda. Iyadoo saamaynta Yurub ay sii libdhayso, dawlado badan oo Afrikaan ah ayaa u weecsanaya dhanka Ankara.