Muqdisho (Caasimada Online) – Waxaa soo baxay eedeymo ku saabsan wax is-daba marin hareeyay xulistii xubnaha Soomaaliya u matalaya Baarlamaanka Bulshada Bariga Afrika (EALA), iyadoo xildhibaanno ay sheegeen in ay dhacday eex, laaluush, iyo in aan loo wada dhamayn habraaca.
Qayb ka mid ah xubnaha Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya ayaa walaac ka muujiyay qaabka iyo hannaanka ay Muqdisho ku soo saartay liiska sagaalka xubnood ee loo magacaabay EALA. Waxay Xeer-ilaaliyaha Guud ku dacweeyeen Maxkamadda Bariga Afrika, sidoo kale waxay dacwad u gudbiyeen Guddoomiyaha EALA iyo Xoghayaha Guud ee Ururka Bulshada Bariga Afrika (EAC) si loo buriyo magacaabistaas.
Xildhibaannadan oo uu horkacayo Cabdullaahi Maxamed Axmed, waxay ku eedeynayaan in Xisbiga Cadaaladda iyo Sinnaanta (JSP) ee Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud uu si gaar ah u soo xushay xubnaha, taasoo ka hor imaneysa shuruudaha iyo habraaca loo maro xulista EALA.
Arrintan ayaa dhalisay su’aallo laga qabo hufnaanta hannaanka lagu soo xulay xubnaha.
“Anagoo ah Xubno ka tirsan Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya, waxaan si rasmi ah u muujineynaa walaac qoto dheer iyo sida aan uga soo horjeedno tallaabooyinkii ugu dambeeyay ee ay qaadeen Madaxweynaha Federaalka Soomaaliya iyo Guddoomiyaha Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya ee ku saabsan magacaabista Xubnaha EALA,” ayaa lagu yiri warqadda loo diray Guddoomiyaha EALA Joseph Ntakirutimana iyo Xoghayaha Guud Veronica Nduva.
“Mas’uuliyiinta Federaalka Soomaaliya waxay si hal dhinac ah u soo magacaabeen sagaal qof oo horay loo sii go’aamiyay, iyagoo u maray hab shaki badan ku jiro, kuwaasoo matali doona Soomaaliya, waxaana la sheegay inay yihiin dad ku dhow dhow iyo xubno ka tirsan qoysaska madaxda sare, iyagoon loo marin habraacyadii baarlamaaniga ahaa ee sharciga ahaa. Wax is-daba marintan waxay ka dhigan tahay jebin culus oo lagu sameeyay qoraalka iyo ujeeddada Qodobka 50-aad ee Heshiiska EAC. Waxay meesha ka saarayaan qiyamka dimoqraadiga ah ee aas-aaska u ah dadaalladeenna is-dhexgalka gobolka, waxayna wiiqayaan sharciyadda matalaadda Soomaaliya ee baarlamanka Bulshada Bariga Afrika,” ayaa lagu yiri dacwadda.
“Sidaa darteed waxaan si degdeg ah kaaga codsaneynaa, Guddoomiyaha Baarlamaanka Bulshada Bariga Afrika, inaad tallaabo degdeg ah ka qaaddo oo aad buriso soo jeedinta uu soo gudbiyay Guddoomiyaha Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya. Waxaan kaloo kugu boorineynaa inaad hubiso in la raaco habraacyada doorashada ee saxda ah, si waafaqsan Heshiiska iyo caadooyinka dimuqraadiga ah.”
Sida ku cad heshiiska EAC, xubnaha EALA waxaa si dadban u soo doorta baarlamaanada qaran ee dalalkooda, iyadoo waddan kasta oo xubin ka ah uu soo dooranayo sagaal wakiil.
Laakiin xulista waa inay ka tarjumtaa xisbiyada siyaasadeed ee kala duwan, aragtiyaha kala duwan, iyo kooxaha danaha gaarka ah ee dalka ka jira.
Cabdullaahi Maxamed Axmed wuxuu sheegay in qodobkaas uu iska indha tiray baarlamaanka, kaasoo la sheegay inuu xubno ka soo dhex doortay hal xisbi oo keliya, halkii laga rabay in laga soo magacaabo beelaha wakiillada ku leh iyo xisbiyada mucaaradka.
Xildhibaannadu waxay ku hanjabeen inay u gudbi doonaan Maxkamadda Cadaaladda ee Bariga Afrika (East African Court of Justice) si ay u hor istaagaan magacaabista xubnahan.
Waxay su’aal geliyeen hannaankii lagu soo magacaabay sagaalka xubnood, iyagoo sheegay inuu qaatay wax ka yar shan maalmood, ayna la socdeen shuruudo adag oo ay ka mid tahay in $10,000 oo dhigaal ah qasab lagu shubo dowladda, taasoo aan dammaanad qaadeyn in qofka la magacaabayo.
“Ugu yaraan hal musharrax, oo buuxiyay dhammaan shuruudihii diiwaangelinta, oo ay ku jirto bixinta kharashka iyo gudbinta dokumiintiyada, ayaa si aan sal iyo raad toona lahayn looga mamnuucay inuu ka qaybgalo hannaanka xulista. Ka-reebitaankan kuma salaysnayn wax sabab sharci ah ama mid habraac toona, wuxuuna ka dhigan yahay ku xad-gudub cad oo lagu sameeyay xuquuqda musharraxaas,” ayaa lagu yiri warqadda.
“Guddiga qiimeynta waxay ka kooban yihiin Uruuriyeyaasha labada Aqal iyo Xoghayeyaasha Guud, oo ay weheliyaan laba xildhibaan oo ka tirsan xisbiga talada haya. Dadkan waxaa loo xil saaray inay fuliyaan ajandaha dowladda, lamana soo darin wax xubno ah oo mucaarad ah. Ka saaristan waxay caburisay aragtiyaha kale, waxayna wiiqday matalaad isu dheelitiran. Qaab-dhismeedkan wuxuu muujinayaa eex siyaasadeed oo cad, iyadoo aysan jirin matalaad mucaarad ah ama codad madax bannaan. Sidaas darteed, dhexdhexaadnimadii iyo kalsoonidii lagu qabay hannaanka xulista ayaa gabi ahaanba meesha ka baxday.”
Guddiga soo xulista xubnaha EALA ayaa la dhisay Oktoobar 11, waxaana xulista la soo gabagabeeyay Oktoobar 15, 2025.
“Jadwalkan shanta maalmood ah wuxuu meesha ka saarayaa ka-qaybgal macno leh oo uu sameeyo musharrax kasta oo aan horay loogu sii wargelin habraaca. Wuxuu si toos ah meesha uga saarayaa shakhsiyaadka u qalma, wuxuuna jebinayaa mabaadi’da daah-furnaanta iyo fursadaha loo siman yahay,” ayaa lagu yiri warqadda Cabdullaahi.
“Waqtiga oo la soo koobay wuxuu gabi ahaanba suurtagal ka dhigin in musharrax kasta oo dhab ahaan u daneynayay uu isu diyaariyo ama ka qaybgalo, haddii uusan horay ula socon arrimaha socday.”
Wuxuu sidoo kale sheegay inay jireen falal laaluush ah oo muuqday.