Muqdisho (Caasimada Online) –Madaxweynihii hore ee Galmudug Cabdikariin Xuseen Guuleed ayaa soo saaray ‘dhanbaal furan’ oo ku wajahan Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, kaas oo taabanaya guud ahaan xaalka dalka, gaar ahaanna dhinacyada amniga, siyaasadda, dhaqaalaha, doorashada, midnimada iyo wadajirka bulshada.
Dhambaalkaan oo labo bog ah ayaa ka kooban shanta qodob ee kor ku xusan, Hoos ka akhriso isagoo dhameystiran:
Mudane madaxweyne iga guddoon dhambaal isugu jira salaan, talo saaxiibtinimo, talo odayeed iyo mid Soomaalinimo, oo taabanaya guud ahaan dalka, gaar ahaan amniga, siyaasadda, dhaqaalaha, doorashada, midnimada lyo wadajirka bulshada.
Anigoo ka mid ah saaxiibada kuugu aqoonta badan dadka siyaasadda ku jira maanta, wax badana xeerinaya. hadana zaalka uu maanta dalku ku jiro fasax iima sinayo inaan indhaha ka gabsado, oo aan sugo inta ay wax walba ka baxayan gacanta Soomaalida.
Mudane madaxweyne markii dib laguu doortay bishii May 2022, waxaad nogotay burburkii kadib madaxweynihii ugu horeeyay ee hela taageerada dhammaan hormuudka siyaasadda, kalsoonida saaxiibada Caalamka iyo taageerada shacabka Soomaaliyeed. Waxaad dhaxashay citdan ilaa xad dhisan, waxaad heshay gabaa il diyaar u ah iney argagixisada kula jabiyaan, waxaad kusoo aadday marxalad uu dhaqaalaha dalku ficanyahay, dadkuna ay Dowladnimada u bislaadeen.
Shanta maamul gobolleed waxay dhammaan aqballeen iney si buuda kuula shaqeeyaan, waxaana nasib u heshay in xildhibaannada labada Agal ee Baarlamaanku heeggan kuu ahaayeen, kuna garab istaageen, laakiin waxaas oo fursad ah maanta waxba kama heysid, qaarkoodna gacantaada iyo go aannada aan ka firsiga laheyn ayey ku baxeen Kuna burbureen.
Haddaba anigoo ka duulaya arimaha kor ku xusan waxaan mudane kuusoo jeedinaya dhowkaan arrimood ee hoos ku xusan, anigoo wali wax kuu hambeynaya:
1. Amniga.
Marka la eego tirada cidanka u diwaangashan Dowladda Federaalka ah, ma’aheyn in loo baahdo ciidan qabiil.
Ku dhawaad 70 kun 00 askari oo dawladdu mushaar siiso waa ku filantahay iney ka adkaato argagixisada, oo ay dalka xasilyan, lana wareeggan amniga guud, oo laga maarmo cidamo shiisheeye. Laakiin maamul xumada ciidanka, fara-galinta joogtada ah, musuqa iyo daryeel xumada heysata ciidankeena ayaa keentay iney dagaalami waayaan, oo ay argagixisaddu dib u gabsato deegaano badan oo muhim ah.
Waxaan kugula talinayaa mudane madaxweyne si mudada yar ee kuu hartay loo gaaro guullo amni, inaad aaminto ciidanka Qaranka, oo aad iyaga galiso wagti, tayeyn, kalsooni dhisid iyo inaad hoggaanka ciidanka u madaxbaneyso shagadooda.
2. Doorashada
Tan iyo shirkii Carta ee sanadkii 2000, dalka kama dhicin doorasho aan heshiis lagu aheyn, waana lagu wada qancay dhammaan natijooyinkii ka dhashay doorashooyinkaas.
Dariiga aad hada kuwado doorashada ee ku saleysan loo joojin maayada ma tago ceel nabaddeed, mana ku hanan kartid xukun iyo sumcad toona.
Doorashadii aad gabatay sanadkii 2017 waxay kuu goysay sumcad iyo inaad xukunka mar labaad kusoo laabato, laakiin doorashada halka dhinac ah ee aad haatan ku mashquulsantahay waxay dalka galin doonta fowdo amni, firaaq maamul iyo in ummaddu sii kala foggaato, taladuna ay ka baxdo gacanta Soomaalida.
Waaan kugula talinayaa mudane madaxweyne inaad waaqica usoo labato, doorashada dheda soo dhigto,
hormuudka siyaasadda kaalintooda siisid, nooca doorashada iyo wagtiga laga heshiiyo, adigana hadii un damac kugu haray aad nasiibkaaga tijaabiso. Sidoo kale waa inaad fasaxaa doorashada Dowlad-gobolleedyada ee aad hor istaagtay.
3. Siyaasadda.
Xasilooni-darada siyaasadda ee maanta ka jirta dalka waxay awood cusub siisay argagixisada, waxayna halis galineysaa jiritaanka Dowladnimadii lagu mideysnaa. Damac shaqsi ah in loo dumiyo dal iyo Dowlad-dhisan lama aqbali karo.
Hanaanka loo badalay dastuurkii dalka wuxuu dhaliyay xasilooni daro siyaasaddeed iyo maquaanshaha Puntland iyo Jubbaland.
Qaabka sharci-darada ah ee loo xaraashayo dhulka danta-guud waxay kala fogeeysay Dowladdii iyo shacabkii. Habka loo maareeyay heshiisyada kheyraadka waxaa ka dhashay kala shaki siyaasaddeed iyo mid bulshoqq.
Baarlamaankii waa la macno tiray, xukuumadii waa la daciifiyay, mucaaradkii madaniga ahaana waxaa laga dhigay dambilayaal Qaran.
Mudane madaxweyne ma tihid gofkii laga filaayay inuu sidaan u dhaqmo. Si loo helo awood mideysan oo siyaasaddeed, bulsho Dowladda raacsan, iyo cudud u babac dhigi karta argagixisada waa inaad madaxweyne deg deg u damisaa dabka aad ku shiday siyaasadda, oo aad abuurto jawi xasiloon oo siyaasaddeed.
4. Midnimada.
13kii sano ee lasoo dhaafay waxaan ku mashquulsaneyn sidii loo daaweyn lahaa walaallaheen reer Somaliland loona dhayi lahaa boogihii hore, dibna loogu soo celin lahaa midnimadii dalka, laakiin maanta ma joogto Waqooyi iyo Koonfur ee waxaa halis ku jirta midnimada intii horey u wada joogtay.
Dhinaca Somaliland mudadii sanad iyo barka aheed ee lasoo dhaafay waa lasii foggeeyay, laakiin inta laga helaayo nidaam Dowladdeed oo karti uleh inuu tabashada reer Somaliland xaliyo, waxaa nala gudboon in aan ilaalino midnimada inta kale.
Mudane madaxweyne midnimada dalku waa mugadas, mana u muuqdo nidaamkaagu mid taas mudnaan siinaya, sidaa darteed waxaan kaa codsanaya inaad ilaaliso midnimada Koonfurta oo aad la heshiiso maamullada khilaafku kaala dhaxeeyo, si ugu yaraan loo ilaaliyo midnimada iyo wadajirka inta haatan is ogol
5. Dhibaatada Shacabka.
Dalku wuxuu maanta marayaa dhaqaale ahaan halkii ugu adkeyd mudo toban sano ah. Shacabkii waxaa ku dhacay rajo beel, lacagtiina waray gashay gacmo kooban, mashaariicdiina waxaa si musuq ah ku qaatay dad Doivladda ka tirsan.
Sida ii munqata nidaamkaagu wax aragti ah kama lahan dayaca dhaqaale, midka ammiga iyo rajo beelka shacabka, laakiin waxaan rabaa inaan ku xasuusiyo, mar walba oo ay dadku gaajoodan waxaa ka faa’iideysata argagixisada, oo qiimo jaban ciidan uga dhigataan dhalin iyo carur badan oo Soomaaliyeed.
Mudane Madaxweyne waxaan kuusoo jeedinayaa in waqtiga yar ee kuu dhiman inaad shacabka dhuunta u goyso, xubnaha Dowladdaada ganacsiga ka saartid, mashaariicdana aad tartan furan galisid.
Waxaan kuu rajeynaya inaad baraaruggi doontid, talooyinka dhageysan doontid, talada dalka dhulka dhigi doontid, dalka iyo dadkana u turi doontid.
Mahadsanid
Abdikariin Xuseen Guuleed.
Madasweynihii hore ee Galmudug.