25.8 C
Mogadishu
Sunday, June 22, 2025

Xogta duqeyn lagu dilay Amiiro iyo maleeshiyaad Al-Shabaab ah

0

Jowhar (Caasimada Online) – Faah-faahinno dheeraad ah aaa waxaa laga helayaa weerar dhanka cirka ah oo ay iska kaashadeen dowladda federaalka ah ee Soomaaliya iyo saaxibada caalamiga ah oo xalay ka dhacay qaybo kamid ah gobolka Shabeellaha Dhexe.

Howlgalkan oo duqeynta ahaa ayaa waxaa lasoo wariyay in lagu beegsaday xubno ka tirsan kooxda Al-Shabaab oo ku sugnaa aagga deegaanka Masaajid Cali Gaduud, iyada oo khasaare culus oo isugu jiro dhimasho iyo dhaawac lagu gaarsiiyay kooxaha argagixisada.

Afhayeenka wasaaradda gaashaandhigga xukuumadda Soomaaliya Sheekh Abuukar Maxamed Xasan oo shir jaraa’id qabtay ayaa shaaca ka qaaday in duqeynta lagu laayay xubno badan oo ka tirsanaa Khawaarijta, isaga oo tilmaamay in lagu bartilmaameedsaday goobo ay ku dhuumaaleysanayeen oo ku yaalla deegaankaas.

Sheekh Abuukar ayaa xusay in xubnaha la dilay ay isugu jiraan Amiiro iyo maleeshiyaad la joogay, xilliga lagu duqeynayay aagga Masaajid Cali Gaduud ee gobolka Shabeellaha Dhexe.

“Duqeyn barakeysan ayaa waxa ay ka dhacday waqtiga xaadirkan degmada Masaajid Cali Gaduud ee gobolka Shabeellaha Dhexe, waxaana lagu xasuuqay cadow badan oo Khawaarijta Al-Shabaab kamid ah oo isugu jiro dhagar qabayaal iyo Amiiro” ayuu yiri.

Sidoo kale wuxuu tilmaamay in haatan ay wadaan xog uruurin, isla-markaana ay dib ka sheegi doonaan magacyada horjoogayaasha Al-Shabaab ee lagu laayay weerarkaasi.

“Dhammaan xubnaha la laayay waxay cadowga u qaabilsanaayeen dhibaateynta shacabka Soomaaliyeed dib ayaana ka faahfaahin doonaa magacyadooda” ayuu raaciyay afhayeenka.

Waxaa kale oo uu sii raaciyay “Waxaan rabnaa in cadowga Khawaarijta ay ka waantoobaan baabi’inta dhiigga Ummadda Soomaaliyeed, haddii ay ka waantoobi waayaana waxaa la xisaabtami doono geesiyaasha ciidamada Xoogga dalka iyo kuwa dadka deegaanka.

Xaaladda ahaatan ah mid kacsan, waxaana weli dhaq-dhaqaaqyo laga dareemayaa goobaha la duqeeyay, mana jiro wax hadal ah oo kasoo baxay dhinaca Al-Shabaab.

Masaajiid Cali Gaduud ayaa kamid ah deegaannadii ugu dambeeyay ee ay la wareegeen dagaalyahanada Al-Shabaab, waxaana haatan socda guluf la doonayo in dib loogu xoreeyo.

Soomaaliya ayaa haatan ku jirto marxalad dagaal oo aad u adag, waxaana dowladda dhexe ay waddaa abaabul ay ku dooneyso inay uga hortegto culeyska ay Al-Shabaab soo saartay deegaannada maamul goboleedyada HirShabelle iyo Galmudug.

Waxaa la gaaray waqtigii aaska nidaam beeleedka 4.5

Soomaaliya waxa ay markale taagan tahay meel xasaasi ah oo ku aaddan socdaalkeeda dhanka dhismaha dowladnimada iyo dimuqraadiyadda. Inkastoo ay jiraan horumarro la taaban karo oo laga sameeyay dhanka federaaleynta, wadahadalka, iyo dhisidda hay’adaha qaranka, haddana hal caqabad oo qotodheer ayaa weli ah mid carqaladeynaysa midnimada qaran iyo horumarka dimoqraadiyadeed: nidaamka awood-qeybsiga beelaha ee 4.5 oo duugoobay kana turjumaya kala-qaybsanaan.

Nidaamkan 4.5 waxaa markii hore loogu talagalay in uu noqdo hannaan ku-meelgaar ah oo lagu xaqiijinayo in beelaha ay isku arkaan siyaasadda kadib dagaalkii sokeeye. Wuxuu awoodda siyaasadeed u qeybiyay afarta beelood ee waa weyn, halka “bar-beelood” loo qoondeeyay beelaha laga tirada badan yahay. Muddo ku dhow labaatan sano, nidaamkan ayaa noqday habka lagu magacaabo xildhibaannada baarlamaanka—ma aha cod dadweyne, balse waa doorasho ay sameeyaan odayaasha dhaqanka iyo ergooyin la magacaabo.

Inkastoo nidaamkani uu waagii hore xalka u ahaa xaalad dagaal kadib, maanta wuxuu noqday mid siyaasadeed oo wax curyaaminaya; wuxuuna sii hurinayaa kala-qaybsanaan, musuq-maasuq, iyo sinaan la’aan. Waa waqtigii Soomaaliya ay ka gudbi lahayd nidaamkan 4.5 oo ay u dhaqaaqi lahayd dhisidda dimoqraadiyad dhab ah oo ku saleysan “hal qof, hal cod.”

Nidaam duugoobay oo horseeda kala-qaybsanaan

Cilladda ugu weyn ee nidaamka 4.5 ayaa ah in uu beel-nimo u beddelay saldhigga matalaadda siyaasadeed. Halkii uu mideyn lahaa shacabka una dhisi lahaa aqoonsi qaran, wuxuu sii fogeeyay kala-jabka bulshada. Hoggaamiyeyaasha siyaasadeed looma doorto aragtidooda siyaasadeed ama kartidooda, balse waxay kusoo baxaan daacadnimo ay u muujiyaan beelahooda. Tani waxay carqaladeynaysaa dhismaha hay’ado xooggan iyo siyaasad ku dhisan mabaadi’ iyo ajande cad.

Sidoo kale, nidaamkan wuxuu si toos ah u liidayaa codka shacabka Soomaaliyeed, gaar ahaan haweenka iyo beelaha laga tirada badan yahay. In kasta oo haweenku yihiin in ka badan 50% bulshada, haddana matalaaddooda siyaasadeed waxay ku egtahay astaamo un, weligoodna ma gaarin 30% saamiga lagu ballanqaaday. Dhanka beelaha laga tirada badan yahay, qaybta “0.5” ma aha oo kaliya tiro aan caddaalad ahayn, balse waa xasuusin joogto ah oo ay uga mid yahiin muwaadiniinta heerka labaad.

Musuq-maasuq iyo isla xisaabtan la’aan

Doorashooyinka Soomaaliya ku dhisan nidaamka 4.5 waa kuwa dadban, taas oo la micno ah in aysan lahayn daahfurnaan iyo isla xisaabtan. Kursiga baarlamaanka waxaa inta badan helaya cidda lacagta badan bixisa ama heshiisyo gaar ah kula gasha saaxiibbo siyaasadeed.

Sidaas darteed, xildhibaannada lasoo doortay ma ahan kuwo u xilsaaran shacabka, balse waxay daacad u yihiin cidda maalgelisay ama beesha ay ka soo jeedaan. Nidaamkan wuxuu aasaas u yahay kalsooni darro shacabka ka haysta dowladda, wuxuuna sii hurinayaa niyad-jabka dadweynaha.

Runtii, nidaamka 4.5 wuxuu isu beddelay suuq siyaasadeed oo ay sharciyadda lagu iibsado halkii lagu kasban lahaa.

Fursado la seegay iyo baahida wax-ka-bedel

Madaxweynihii hore Maxamed Cabdullaahi “Farmaajo” wuxuu xafiiska ku yimid ballanqaadyo isbeddel doorasho, oo ay ugu weynayd u gudbidda cod dadweyne. Si kastaba ha ahaatee, xukuumaddiisu ma aysan xaqiijin ballanqaadkaas. Markii uu dhammaaday muddo xileedkiisii 2021 iyadoo aysan doorasho dhicin, wuxuu isku dayay in uu xilka iska sii hayo isagoo tixraacaya dib-u-dhac dhacay. Talaabadan ayaa dhalisay iska hor imaadyo hubeysan oo ka dhacay Muqdisho, waxayna si weyn u dhaawacday sumcaddiisa siyaasadeed.

Dhanka kale, Madaxweynaha hadda, Xasan Sheekh Maxamuud, wuxuu doortay hab nabadeed iyo mid wada-tashi leh. Wuxuu qiray muhiimadda ay leedahay nidaamka “hal qof, hal cod,” hase yeeshee wuxuu sidoo kale aqoonsan yahay in Soomaaliya aysan weli heysan hay’ado iyo xaalad siyaasadeed oo u qalma doorashooyin toos ah. Xukuumaddiisu waxay hadda wadataa hannaan doorasho oo lagu saleynayo tillaabo-tillaabo, taasoo isku dheellitireysa isbeddel waara iyo xasillooni degdeg ah.

Habkaasi macquulka ah wuxuu bixin karaa rajo—laakiin kaliya haddii uu keeno burburinta nidaamka 4.5, halkii uu dib ugu habeyn lahaa qaab cusub.

Jid dhab ah oo loo mari karo isbeddelka

Burburinta nidaamka 4.5 ma ahan arrin sahlan. Waxay u baahan tahay dib-u-eegis dastuurka, heshiis siyaasadeed oo guud iyo dhisidda hay’ado adag. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jira dhowr tallaabo oo muhiim ah oo lagu bilaabi karo durba:

  1. In la bilaabo wadatashi qaran oo lagu dhisayo heshiis guud oo ku aaddan doorasho ku saleysan codka muwaadiniinta.
  2. In laga hirgaliyo doorashooyin toos ah gobollada amniga leh si loogu tijaabiyo suurta-galnimada isbeddelka guud.
  3. In la xoojiyo Guddiga Madaxa Bannaan ee Doorashooyinka Qaranka (NIEC) si uu u noqdo mid awood leh, dhex-dhexaad ah oo si buuxda u haysanaya kheyraadka.
  4. In dib-u-habeyn lagu sameeyo sharciyada doorashooyinka iyo nidaamka diiwaangelinta, oo ay ku jiraan aqoonsiga biometric iyo liisaska codbixiyeyaasha oo hufan.
  5. In lagu maalgeliyo wacyigelin bulsho si muwaadiniintu u fahmaan xuquuqdooda iyo muhiimadda ka qeybgalka dimuqraadiyadeed.

Beesha caalamkana door muhiim ah ayay ku leedahay—laakiin ma ahan in ay Soomaaliya ku qasbaan jadwal aan suurtagal ahayn. Taas beddelkeeda, waa in ay taageeraan geeddi-socodka Soomaalida ay leeyihiin, iyagoo bixiya taageero farsamo, garab amni, iyo diblomaasiyad dulqaad leh oo ixtiraamta milgaha qaranimada.

Gunaanad: Wakhtigu wuu socdaa

Nidaamka awood-qeybsiga beelaha ee 4.5 wuxuu ka baxay waayihiisii. Waxa uu ahaa hannaan nabad-dhisid ku-meelgaar ah balse wuxuu isu rogay caqabad weyn oo hor taagan dimuqraadiyadda iyo horumarka qaran. Maalin kasta oo uu sii jiro waa maalin kale oo dib loogu dhigayo sidii Soomaaliya u noqon lahayd dal dimuqraadi ah oo muwaadin kasta uu lahaado cod siman.

Hadafka “hal qof, hal cod” waa in uusan noqon riyo fog. Haddii ay jirto rabitaan siyaasadeed iyo qorshe istiraatiiji ah, waxaa suurtagal ah—waana in uu saldhig u noqdaa wejiga xiga ee taariikhda Soomaaliya.

Sida maahmaahda Soomaaliyeed ay dhigayso: “Dib u dhaca maanta, waa dhaawaca berri.” Soomaaliya ma awooddo in ay sii sugeyso.

Waxaa qoray: Said Hassan (Careys), falanqeeye amni. Waxaa lagala xiriiri karaa: [email protected].

Puntland says West losing faith in Somalia’s government

GAROWE, Somalia – Somalia’s semi-autonomous Puntland region has claimed that international partners are increasingly withdrawing trust from the federal government in Mogadishu, even as the United States and United Kingdom expand direct cooperation with Puntland’s counterterrorism forces.

Puntland Information Minister Mahamud Cadiid Dirir said global stakeholders have grown frustrated with the federal leadership under President Hassan Sheikh Mohamud.

“The international community is disappointed,” Dirir told local media. “They say, ‘We’ve lost faith in Hassan Sheikh. We’re pulling away. Intelligence can no longer be trusted with Villa Somalia.’”

Dirir offered no documentation to support his claims, but his remarks reflect a deepening political rift between Puntland and the federal government, exacerbated by longstanding disagreements over constitutional authority and security coordination.

Dirir pointed to a recent US military airdrop in the Golis Mountains as evidence of Western powers turning to Puntland as a more reliable partner in the fight against terrorism.

“You saw the other day — US aircraft dropped supplies to our troops at the highest mountain posts,” he said, referring to operations in northeastern Bari region, where Puntland forces have been battling an entrenched Islamic State faction.

US Africa Command (AFRICOM) confirmed that its forces had recently provided logistical support to Somali partner units, though it did not specify whether those units were aligned with the federal or regional government.

Since late 2024, Puntland has led “Operation Hilaac,” a sustained offensive targeting ISIS-Somalia militants entrenched in the Cal Miskaad mountain range. The US has backed the effort with intelligence, logistics, and precision airstrikes.

Analysts estimate that ISIS-Somalia’s operational capacity has weakened over the past year, with the group now limited to fewer than 1,000 fighters. Recent operations have included coordinated raids, weapons seizures, and disruption of local financing networks.

Dirir said international stakeholders, including the US and UK, now view Puntland as “a trusted ally” in the global fight against terrorism.

Federal government still in the picture

Despite Puntland’s claims, AFRICOM has repeatedly emphasized that its operations in Somalia are conducted “in coordination with the Federal Government of Somalia.” In April and again in June, US airstrikes targeting ISIS militants were publicly attributed to joint planning with federal officials.

Additionally, Somalia’s federal government has continued to receive support through various Western-backed programs, including military training, counterterrorism funding, and intelligence-sharing arrangements.

While tensions with Puntland have escalated—particularly since the region suspended recognition of Mogadishu’s authority in early 2024—Western officials have not formally withdrawn support from the federal government.

Puntland’s narrative appears aimed at reinforcing its image as a stable, reliable security partner amid growing national fragmentation. The region has long accused Mogadishu of overreach and mismanagement, particularly in matters of defense and resource sharing.

“Puntland is positioning itself as the preferred partner of Western allies,” said Mohamed Mubarak, a Somali security analyst based in Nairobi. “But the West is still walking a tightrope, trying to balance relations with both the federal and regional governments.” 

As Somalia grapples with internal political rifts and persistent extremist threats, Puntland is seeking to capitalize on its military performance to gain international favor. While its leaders argue that Mogadishu has lost global trust, the facts on the ground suggest a more complex picture—one where international partners are working with both federal and regional actors in parallel.  

The time to bury Somalia’s 4.5 clan system is now

Somalia is once again facing a pivotal moment in its journey toward state-building and democracy. While the country has made progress in terms of federalism, dialogue, and institution-building, one stubborn obstacle continues to undermine national cohesion and democratic progress: the outdated and divisive 4.5 clan-based power-sharing system.

Originally designed as a post-conflict mechanism to ensure inclusivity, the 4.5 formula allocates political power among Somalia’s four major clans, with a “half-share” given to a coalition of minority groups. For nearly two decades, this system has dictated how members of parliament are selected—not by citizens, but by clan elders and appointed delegates.

While this may have been a necessary compromise in the aftermath of civil war, today it is a political liability that fuels division, corruption, and inequality. The time has come for Somalia to abandon the 4.5 model and commit to building a true democracy based on one person, one vote.

An outdated formula that entrenches division

The central flaw of the 4.5 system is that it institutionalizes clan identity as the basis of political representation. Instead of fostering unity and national identity, it deepens societal fragmentation. Political leaders are not chosen for their vision or competence, but for their loyalty to clan interests. This undermines the development of strong institutions and issue-based politics.

Moreover, the 4.5 system effectively disenfranchises Somalia’s citizens, especially women and minority communities. While women make up over 50% of the population, their representation remains symbolic at best, and consistently falls short of the promised 30% quota. For minority clans, the “0.5” designation is not just mathematically unjust—it is a perpetual reminder of second-class status.

Corruption and accountability deficits

Because Somalia’s elections under the 4.5 system are indirect, they lack transparency and accountability. Parliamentary seats are often sold to the highest bidder or captured through elite bargaining. The elected leaders are rarely accountable to the public—only to their financiers or clan patrons. This dynamic erodes trust in governance and fuels public frustration.

In essence, the 4.5 system has become a political marketplace where legitimacy is auctioned, not earned.

Missed opportunities and the need for change

Former President Mohamed Abdullahi “Farmaajo” came into office with promises of electoral reform, including transitioning to universal suffrage. However, his administration failed to deliver on that promise. When his term ended in 2021 without elections being held, he controversially attempted to extend his tenure, citing delays. This move sparked armed confrontations in Mogadishu and significantly weakened his credibility.

In contrast, current President Hassan Sheikh Mohamud has taken a more conciliatory and inclusive approach. While acknowledging the importance of one person, one vote, he also recognizes that Somalia is not yet institutionally or politically ready for full direct elections. His administration is now working toward a phased, negotiated electoral roadmap that balances long-term reform with short-term stability.

This pragmatic approach offers hope—but only if it leads to the eventual dismantling of the 4.5 model, not its entrenchment in a new form.

A realistic path forward

Dismantling the 4.5 system will not be easy. It requires constitutional reform, political consensus, and institutional development. However, several steps can and must be taken immediately:

1. Launch national consultations to build consensus on transitioning to citizen-based representation.
2. Pilot direct elections in secure regions as a proof of concept for broader reform.
3. Strengthen the National Independent Electoral Commission (NIEC) to ensure it is empowered, impartial, and fully resourced.
4. Reform electoral laws and registration systems, including biometric voter ID and inclusive voter rolls.
5. Invest in civic education so that citizens understand their rights and the value of democratic participation.

The international community also has a key role to play—but not by imposing unrealistic timelines. Rather, donors and partners should support Somalia’s efforts through technical assistance, security backing, and patient diplomacy that respects Somali ownership of the process.

Conclusion: The clock is ticking

The 4.5 clan-based power-sharing system has outlived its purpose. What began as a temporary peacekeeping mechanism has become a structural barrier to democracy and national development. Every day it remains in place is another day Somalia delays its full emergence as a democratic nation where all citizens have an equal voice.

The goal of one person, one vote should no longer be treated as a distant aspiration. With the right political will and strategic planning, it can—and must—become the foundation of Somalia’s next chapter.

As the Somali proverb goes: “Dib u dhaca maanta, waa dhaawaca berri.” (Today’s delay is tomorrow’s wound.) Somalia cannot afford to wait any longer. 

Written by Said Hassan (Careys), a security analyst. He can be reached at [email protected].

Wararkii ugu dambeeyey ee dagaalka IRAN iyo Israa’iil – Maxaa maanta dhacay?

Tehran (Caasimada Onlien) – Israel iyo Iran ayaa mar kale is weydaarsaday weerarro Talaadada maanta ah, maalintii shanaad ee isku dhacyadii ugu darnaa taariikhda labada dal, iyadoo cabsi laga qabo in dagaalku noqdo mid daba dheeraada oo gobolka Bariga Dhexe oo dhan ku fida.

Labadan dal, oo muddo dheer ku jiray dagaal hoose oo ay ku lug leeyihiin kooxo wakiilo ah iyo howlgal sirdoon, ayaa wajahaya isku dhacyo si toos ah u muuqda tan iyo markii Israel ay bishii Oktoobar 2023 dagaal kala hor timid kooxaha ay Iran taageerto, sida Xamaas iyo Xizbullah.

– ‘Is dhiibid shuruud la’aan ah’ –

Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa maanta sare u qaaday hadalladiisa ka dhanka ah hogaamiyaha sare ee Iran, isagoo bartiisa bulshada ku sheegay in Mareykanku si sax ah u ogyahay halka uu ku sugan yahay Ayatollah Ali Khamenei, balse aan la dili doonin “ugu yaraan waqtigan la joogo”.

Qoraal kale oo uu soo dhigay ayuu Trump si caro leh ugu baaqay Iran inay sameyso “IS DHIIB SHURUUD LA’AAN AH!”, taasoo kor u qaaday su’aalaha laga qabo in Mareykanku si toos ah ugu biiri karo weerarrada Israel ee lagu bartilmaameedsanayo hogaanka iyo xarumaha nukliyeerka Iran.

Trump ayaa horay u sheegay inuu doonayo “dhammaad dhab ah oo colaadda ah,” halkii laga heli lahaa xabbad-joojin ku meel-gaar ah.

Sarkaal ka tirsan Aqalka Cad ayaa sheegay in Trump uu isugu yeeray Golaha Amniga Qaranka si ay uga wadahadlaan xaaladda sii xoogeysaneysa.

Hoggaamiyeyaasha dalalka G7, oo uu Trump ka mid yahay, ayaa Isniintii ku baaqay in la dejiyo xiisadda, inkastoo baaqooda uu watay dhaleeceyn loo jeediyay Iran iyo taageero loo muujiyay waxa loogu yeeray xaqa Israel u leedahay is-difaaca — arrin si kulul uga careysiisay Tehran.

Dowladda Shiinaha ayaa ku eedeysay Trump inuu “saliid ku shubayo dabka colaadda,” halka madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdogan uu ra’iisul wasaaraha Israel Benjamin Netanyahu ku tilmaamay “halista ugu weyn ee gobolka.”

– Weerarradii ugu dambeeyay –

Milateriga Israel ayaa sheegay inuu Talaadadii qaaday ugu yaraan labo duqeyn oo lagu beegsaday xarumo gantaallo iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn (drones) oo ku yaalla galbeedka Iran.

Wariyeyaasha AFP ayaa maqlay qaraxyo isdaba joog ah oo ka dhacay magaalada Tehran, iyadoo warbaahinta Iran ay sidoo kale sheegtay in qaraxyo laga maqlay Isfahan — oo ay ku yaallaan xarumo muhiim ah oo nukliyeer ah.

Israel ayaa sheegtay inay hawada ku burburisay “inta badan” gantaalladii Iran kasoo ridday, kadib markii qaylo-dhaan duqeyn laga maqlay magaalada Tel Aviv iyo waqooyiga dalka.

Tan iyo habeenkii hore, milateriga Israel wuxuu bixiyay toddobo digniin oo ah weerarro gantaallo oo ka dhacay gobollo kala duwan.

Qaylo-dhaanta duqeymaha ayaa laga maqlay sidoo kale magaalada Dimona ee koonfurta Israel, halkaasoo xarunta nukliyeerka Israel ay ku taallo, inkastoo aan lasoo sheegin wax khasaare ah.

Iran ayaa sheegtay in weerarradeeda ay ku beegsatay “goobo sirdoon iyo amni oo muhiim ah,” oo ay ku jirto xarunta dhexe ee hay’adda sirdoonka Mossad iyo saldhigyo ciidan oo ay Israel leedahay.

Taliyaha guud ee ciidamada Iran, Abdolrahim Mousavi, ayaa sheegay in “howlgallo ciqaabeed” oo dheeraad ah ay dhowaan dhici doonaan.

Ilaa Axaddii, wasaaradda caafimaadka Iran ayaa sheegtay in weerarrada Israel ay ku dileen ugu yaraan 224 qof, ayna ku dhaawacmeen in ka badan 1,200 — kuwaasoo ay ku jiraan saraakiil ciidan iyo saynisyahanno nukliyeer ah, balse badankood ah rayid.

Xafiiska ra’iisul wasaaraha Israel Benjamin Netanyahu ayaa dhankiisa sheegay in weerarrada Iran ay dileen ugu yaraan 24 qof, ayna dhaawaceen 592 kale.

– ‘Shaqada adag annagaa u qabanayna’ –

Netanyahu ayaa sheegay in ololaha Israel uu ujeedkiisu yahay in gebi ahaanba la burburiyo barnaamijyada nukliyeerka iyo gantaallada Iran, iyo waxa uu ugu yeeray “faraca argagixisada” — taasoo loola jeedo kooxaha ay Iran taageerto ee ku sugan Bariga Dhexe.

Wuxuu sidoo kale sheegay inuusan meesha ka saareynin in la dilo hogaamiyaha sare ee Iran.

Wasiirka arrimaha dibadda Israel, Gideon Saar, ayaa sheegay in “isbeddel nidaam” uusan ahayn ujeedada dagaalka – balse ay suuragal tahay inuu noqdo mid ka mid ah natiijooyinka.

Madaxweynaha Faransiiska Emmanuel Macron ayaa ka digay in isku day kasta oo lagu beddelo dowladda Iran uu horseedi karo “fawdo aan la xakameyn karin.”

Ra’iisul wasaaraha Jarmalka Friedrich Merz ayaa Talaadadii sheegay inuu taageersan yahay ololaha Israel, isagoo wareysi uu bixiyay ku yiri: “Shaqada adag ee dunida laga sugaayay, Israel baa hadda u qabaneysa dhammaanteen, si loola tacaalo xukunka culimada ee Iran.”

Wareysi kale ayuu ku sheegay in Tehran ay si weyn u daciiftay, isagoo raaciyay: “Aad bay u adag tahay inaan rumeyso in nidaamka culimada uu dib u heli doono awooddiisii hore.”

– Internet go’an –

Warbaahinta Iran ayaa Talaadadii ku warrantay in guud ahaan dalka laga dareemay carqalado baahsan oo internetka ah.

Lama caddeyn sababta rasmiga ah ee keentay go’aanka, hase yeeshee Iran waxay si joogto ah u xaddidaysay adeegsiga internetka tan iyo markii Israel billowday weerarradeeda cirka.

Warbaahinta Fars ayaa sheegtay in weerar cyber ah oo Talaadadii dhacay uu si weyn u saameeyay Sepah Bank — mid ka mid ah bankiyada ugu weyn ee ay dowladdu leedahay.

SSC-Khaatumo oo soo bandhigtay 23 dhallinyaro ah oo kufsi wadareed gaystay

0

Laascaanood (Caasimada Online) – Ciidamada ammaanka, gaar ahaan kuwa booliska Laascaanood ayaa maanta soo bandhigay 23 dhalinyaro ah oo loo haysto in habeen hore ay kufsi wadareed laba gabdhood ugu gaysteen magaalada Laascaanood ee xarunta gobolka Sool.

Dhalinyaradan ayaa waxaa 48 sacaadood kadib gacanta kusoo dhigay Booliska Khaatumo, iyada oo sidoo kale la shaaciyay sawirradooda, welina waxaa la raadinayaa hal eedeysane oo baxsad ah.

“Waxaan bulshada reer ssc u cadaynaynaaa in dhacdadaas foosha xun ee kufsiga iyo jidh dilka ah ay ciidan ka boolisku ka hawl galeen waxaana 48 saac gudohood ay gacanta kusoo dhigeen 23 kamid ah eedaysanayashii, 1 eedaysane oo baxsqd ahna lagu raadjoogo” ayaa lagu yiri warsaxaafadeed kasoo baxay Taliska Booliska ee SSC-Khaatumo.

Sidoo kale Booliska ayaa ballan qaaday in raggan ay wajihi doonaan cadaaladda, isla markaana laga qaadi doono tallaabo adag oo sharciga waafaqsan, si loo maxkamadeeyo.

“Sidaa darteed waxaanu bulshadda u cadaynaynaa in dhammaan 24ka eedaysane ay wajihi doonaan cadaaladda jeerkaasna la hor gayn doono Laamaha garsoorka iyo cadaaladda Dowlad goboleedka SSC-Khaatumo” ayaa mar kale lagu yiri bayaanka

Dhinaca kale, arrintan ayaa dhalisay hadal-heyn xooggan iyo cambaareyn, iyada oo si aad ah baraha bulshada loogu baahiyay tacaddiga loo gaystay labada gabdhood.

Fahiima Qooje oo kamid ah gabdhaha caanka ah eee reer SSC-Khaatumo ayaa dhankeeda soo jeedisay in la ciqaabo dambiileyaasha, isla markaana lagula xisaabatamo falkaasi.

“Waxaan si adag uga xumahay Kufsiga loo geystay labada gabdhood waa dambi laga naxo, mana aha wax laga aamuso. Waa dhacdo ugub ku ah magaalada, waana in laga qaado tallaabo adag” ayay tiri Fhiima.

Waxaa kale oo ay sii raacisay “Waxaan si buuxda u cambaareynayaa falkaas. Waxaan sidoo kale u taaganahay garab istaagga gabdhaha Soomaaliyeed iyo ilaalinta xuquuqdooda.

Ra’iisul Wasaare Xamza oo ku dhowaaqay go’aan uga sii darraya xiisadda taagan

0

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul wasaaraha Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre oo maanta la wareegay hoggaaminta Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota Muqdisho ayaa ku dhowaaqay go’aan xasaasi ah oo uga sii daraya xiisadda taagan.

Ra’iisul wasaare Xamza ayaa shaaca ka qaaday in xukuumaddiisu aanay ka laaban doonin qabashada doorashada qof iyo codka ah ee ay weli diidan yihiin siyaasiyiinta mucaaradka dalka, taas oo keentay in dhinacyadu ku kala tegaan saaxadda siyaasadda.

Xamza ayaa sheegay in maanta dadka Soomaaliyeed ay haystaan fursad dahabi ah oo ay uga gudbi karaan doorashadii dadbaneyd, ayna iyagu hirgelin doonaan qof iyo cod.

“Doorashadii dadbanayd ma ahayn mid u dan ah qaranka, qof gaar ah iyo qabiilada Soomaaliyeed toona, maanta waxaan haysanaa fursad taariikhi ah oo aan kaga gudbi karno nidaamkii hore, majirto waddo aan doorasho qof iyo cod aheyn oo noo furan.”” ayuu yiri Ra’iisul wasaaruhu.

Sidoo kale wuxuu intaasi kusii daray in Soomaaliya ay haatan mareyso marxalad uu muwaadinka Soomaaliyeed wax kusoo dooran karo, laguna soo dooran karo, isaga oo sidoo kale sheegay in gogosha fidsan ujeedkooda uu yahay in lagu gaaro heshiis wadar ogol ah.

“Soomaaliya waxa ay maraysa xilligii loo guuri lahaa siyaasad ku dhisan mabaaddi, fursadna loo siin lahaa in muwaadinka Soomaaliyeed la doorto, waxna uu doorto, gogoshan waa gogol aan cidna laga tagin, waxaanna laga qeybgaliyey dhammaan qeybaha bulshada, waxaa jooga dhammaan dadkii doonayey in ay hoggaanka qabtaan” ayuu sii raaciyay.

Waxaa kale oo uu yiri “Dhinaca kale waxaan ka wadnaa dhisidda dowlad dimuqraadi ah, oo leh dastuur dhammeystiran, iyo xaqiijinta midnimada iyo gobonnimada dalkeenna, sidaas darteed; gacanna cadowgeenna ayaan kula dagaaleynaa, gacanna Qaranka ayaan ku dhisaynaa.”

Dhinaca kale waxa ka hadlay caqabada taagan, sida amniga iyo dagaalka Al-Shabaab, wuxuuna ballan qaaday in arrimahaasi ay wax ka qaban doonaan, si loo gaaro guusha.

“Caqabadaha na hortaaggan ma fududa, howsha noo taallana ma yara, dhinac waxaan ka wajahaynaa cadow halis ku ah diinteenna, dhaqankeenna, dowladnimadeenna iyo jiritaankeenna ummadeed” ayuu intaasi kusii daray Ra’iisul wasaare Xamza Cabdi Barre.

Soomaaliya ayaa waxaa haatan ka taagan khilaaf xooggan oo ka dhashay hannaanka doorashooyinka oo ay isku hayaan hoggaanka Villa Somalia iyo siyaasiyiinta mucaaradka,

Donald Trump “waxaan si buuxda ula wareegnay maamulka hawada IRAN”

Washington (Caasimada Online) – Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa daqiiqadihii la soo dhaafay soo dhigay dhowr farriimood oo la xiriira Iran, isagoo adeegsanaya barnaamijkiisa Truth Social.

Mid ka mid ah farriimihiisa, Trump wuxuu ku sheegay: “Hadda waxaan si buuxda oo dhammaystiran u maamulnaa hawada sare ee Iran,” inkastoo aysan jirin wax war rasmi ah oo ay ciidamada Mareykanku ku shaaciyeen inay si toos ah uga qaybqaateen dagaalka.

Sidoo kale, ma cadda cidda uu “annaga” uga jeedo.

“Iran waxay haysatay qalab casri ah oo raadraaca cirka iyo agabyo difaac oo badan, balse uma barbar dhigi karaan qalabka uu Mareykanku sameeyo, farsameeyo, oo uu isagu naqshadeeyo. Dunida cidna kama fiicna Mareykanka,” ayuu Trump ku qoray baraha bulshada.

Trump wuxuu sidoo kale sheegay in Mareykanku, inkastoo uusan si toos ah dagaalka ugu lug lahayn, uu si “dhammaystiran” u ogyahay meesha uu ku dhuumanayo hogaamiyaha sare ee Iran Ayatollah Ali Khamenei.

“Waa bartilmaameed sahlan, balse wuxuu halkaas ugu sugan yahay si nabad ah – annagu ma dilayno (ugu yaraan hadda ma aha),” ayuu yiri. “Laakiin ma rabno in gantaallo lagu rido shacabka ama ciidamada Mareykanka,” ayuu raaciyay, isagoo ku hanjabay: “Samirkeenna wuu sii yaraanayaa.”

Farriin kale oo uu ku qoray dhammaan xarfo waaweyn ayuu Trump si kulul ugu baaqay: “ISDHIIB SHURUUD LA’AAN AH!”—wuxuu ku celinayay dalabkiisii hore ee ahaa in Iran ay si buuxda isu dhiibto.

Ilaa iyo hadda, wax jawaab ah lagama helin dowladda Tehran.

Dhinaca kale, saddex sarkaal oo Mareykan ah ayaa u sheegay warbaahinta in ciidanka Mareykanka ay u direen diyaarado dagaal oo dheeraad ah Bariga Dhexe, isla markaana la kordhiyay muddada ay sii joogayaan diyaaradaha horey ugu sugnaa, si loo xoojiyo joogitaanka milatari ee gobolka.

Mid ka mid ah saraakiisha ayaa sheegay in diyaaradaha la dirayo ay ka mid yihiin F-16, F-22, iyo F-35.

Labada sarkaal ee kale ayaa carrabka ku adkeeyay in ujeeddada dirista diyaaradahaasi ay tahay mid difaaceed, maadaama loo adeegsaday in lagu soo rido drones iyo gantaallo lagu soo tuuray saldhigyada Mareykanka.

Israel oo gantaallada difaaca ay ka sii dhamaanayaan kadib xeelad ay adeegsatay IRAN

Tel Aviv (Caasimada Online) – Israel ayaa si degdeg ah u adeegsaneysa gantaalaha difaaca cirka kadib shan maalmood oo dagaal ay kula jirto Iran, taasi oo sii yareyneysa keydkeeda, sida uu sheegay sarkaal sare oo Mareykan ah oo xog-ogaal u ah dadaallada lagu xoojinayo keydka difaaca Israel, sida uu daabacay Middle East Eye.

Qeybo ka mid ah dowladda Mareykanka ayaa laga dareemayaa walaac ah in weerar toos ah oo uu Mareykanku ku qaado Iran uu keeni karo aargudasho weyn oo Iran ku wajahdo Israel — taasoo khatar gelin karta keydka caalami ah ee gantaallaha difaaca Mareykanka, iyadoo heerkiisu noqon karo mid “aad u hooseeya,” ayuu yiri sarkaalkaasi.

Israel waxay ku tiirsan tahay saddex heer oo nidaam difaac cirka ah, hase yeeshee weerarrada Iran ayaa si adag u imtixaanaya nidaamyadaas casriga ah.

Nidaamka Iron Dome ayaa loo adeegsadaa in lagu soo rido gantaallada gaaban iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee ay soo tuuraan kooxaha sida Hamas iyo Xisbullah. Heerka labaad ee difaaca waa David’s Sling, oo loogu talagalay in lagu qabto gantaallada culus iyo qaar ka mid ah kuwa ballistic-ka. Nidaamyada Arrow 2 iyo Arrow 3 ayaa loogu talagalay in lagu soo rido gantaallada ballistic-ka, iyadoo Arrow 3 uu xitaa ka hortegi karo gantaallada hypersonic-ka ah ee ka baxa jawiga dhulka.

Dib-u-cusboonaysiinta nidaamyada Arrow ayaa mar walba ahayd caqabado joogto ah oo Israel la tacaaleysay. Middle East Eye ayaa bishii Sebtembar werisay in Israel ay la daalaa-dhacaysay sidii ay dib ugu buuxin lahayd keydka gantaallada Arrow kadib weerarkii ugu horreeyay ee Iran ku qaadday Israel bishii Abriil ee sanadkii hore. Mareykanka iyo Israel ayaa si wadajir ah u soo saara gantaalladan.

“Gantaallada loo adeegsado difaaca ballistic-ka waa kuwo qaali ah, waxaana adag in si tiro badan oo degdeg ah loo soo saaro,” ayuu ku qoray Dan Caldwell, oo horey uga tirsanaa Waaxda Difaaca Mareykanka xilligii hore ee maamulka Trump, isagoo kasoo horjeeday isku dhac militari oo lala galo Iran.

“Waxaan filayaa in Israel ay haysato tiro wanaagsan oo gantaallada Arrow iyo Stunner ah ee loogu talagalay nidaamka David’s Sling, balse waxaa suuragal ah in ay si weyn uga faa’iidaysatay intii ay iska difaacaysay weerarradii Xuutiyiinta iyo kuwii Iran ee sanadkii hore,” ayuu yiri Caldwell. “Sidaas darteed, waxay u badan tahay in Israel iyo Mareykanku ay bilaabi doonaan in ay si taxaddar leh u qorsheeyaan isticmaalka gantaalladooda difaaca.”

Xafiiska Ra’iisul Wasaaraha Israel ayaa Isniintii sheegay in Iran ay tan iyo 13-kii Juun ku tuurtay Israel ugu yaraan 370 gantaal ballistic ah.

Faa’iido xaddidan

Mid ka mid ah faa’iidooyinka ay Israel haysato oo u muuqda mid wax ka tari kara yaraanta gantaallada difaaca waa awooddeeda cirka ee ay ka kor yeelatay Iran — taas oo ay gaartay afar maalmood gudahood.

Diyaaradaha dagaalka Israel ayaa si furan uga shaqeynaya cirka Tehran xilliyada maalintii. Sida laga soo xigtay milateriga Israel, waxay burburiyeen ku dhawaad saddex-meelood meel ka mid ah awoodda Iran ee gantaallada dhul-ka-dhulka ah.

Josh Paul, oo horey uga tirsanaa Wasaaradda Arrimaha Dibadda Mareykanka, isna casilay si uu uga hortago taageerada Mareykanka ee dagaalka Israel ay ka waddo Gaza, ayaa u sheegay Middle East Eye in Israel ay si taxaddar leh u bartilmaameedsatay saldhigyada gantaallada ee Iran.

“Ma ogin inta gantaal ee ay Iran weli kaydsatay ama diyaar u tahay inay isticmaasho. Waxay ila tahay in dhibaatadu ay tahay mid la xiriirta qalabka ridista, ee aysan ahayn tirada gantaallada lafteeda,” ayuu yiri Paul.

Si kastaba ha ahaatee, laba sarkaal oo Mareykan ah oo la hadlay Middle East Eye ayaa sheegay in Iran ay weli xaddidaysay weerarradeeda si looga hortago in Mareykanku si toos ah ugu lug yeesho duullaanka Israel.

Saddex sarkaal oo Carbeed, kuwaasoo ay ka mid yihiin kuwo dalalkooda ay dhex-dhexaadinayaan Mareykanka iyo Iran, ayaa Isniintii u sheegay Middle East Eye in ay aaminsan yihiin in Mareykanku aad ugu dhow yahay inuu si toos ah uga qeyb qaato weerarrada Israel.

Si kastaba ha ahaatee, xadka u dhexeeya faragelin la’aanta iyo ku lug lahaanshaha Mareykanka ayaa sii yaraanaya. Mas’uuliyiin hore iyo kuwo hadda xil haya oo Mareykan ah ayaa u sheegay Middle East Eye in Mareykanku uu hadda yahay “wada-dagaalyahan” aan si rasmi ah loo shaacin, maadaama uu si toos ah uga qeyb qaadanayo difaaca Israel.

Sida ay sheegeen saraakiishaasi, Mareykanku wuxuu isku dayayaa inuu buuxiyo baahida Israel ee dhinaca difaaca cirka.

Ka-qeyb qaadashada Mareykanka

Mareykanka ayaa adeegsaday ugu yaraan hal saldhig oo Terminal High-Altitude Area Defence (THAAD) ah oo ku yaalla Israel si uu uga hortago gantaallada Iran. Waxa kale oo Mareykanku ku leeyahay gobolka dhowr saldhig oo lagu rakibay nidaamyada difaaca Patriot.

Sida sarkaal ka tirsan Waaxda Difaaca Mareykanka uu Isniintii u xaqiijiyay Middle East Eye in Mareykanku uu adeegsaday gantaallada difaaca cirka ee SM-3 si uu u difaaco Israel.

Gantaalka SM-3 waa nooca maraakiibta saaran ee nidaamka Patriot. Sarkaalka ayaa sheegay in markabka dagaalka ee USS Arleigh Burke — oo ah burburiye gantaallo hagi kara — uu ka qeyb qaatay difaaca Israel isaga oo ka howlgalaya xeebaha Mediterranean-ka bari.

Falanqeeyayaal dhanka amniga ah ayaa xusay in intii uu socday ololihii Mareykanka ee 2024 ee lagula dagaalamayay Xuutiyiinta Yemen, ciidanka badda Mareykanka ay hal maalin gudaheed ku isticmaaleen gantaallo SM-3 oo ku filnaan lahaa sanado dhan.

Iyadoo uu dagaalka u dhexeeya Israel iyo Iran galay maalintiisii shanaad, Mareykanka ayaa sii kordhinaya ciidamada iyo qalabka milatari ee uu u dirayo goobta dagaalka.

Markabka xambaarsan diyaaradaha dagaalka ee USS Nimitz ayaa kasoo dhaqaaqay Badda Shiinaha ee Koonfureed isagoo kusoo wajahan Bariga Dhexe, sida lagu arkay xogta la socodka maraakiibta. Markabka USS Carl Vinson oo isna xambaarsan diyaarado dagaal ayaa horey uga howlgalayay Bariga Dhexe.

 

Daawo: DF oo war culus ka soo saartay qorshaha qabashada Aadan Yabaal

0

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa haatan wadda qorshe iyo abaabul culus oo ay ku dooneyso in mar kale lagu xoreeyo degmada Aadan Yabaal ee gobolka Shabeellaha Dhexe, si looga saaro maleeshiyaadka kooxda Al-Shabaab.

Wasiiru dowlaha wasaaradda gaashaandhigga Cumar Cali Cabdi oo maanta ka qayb-galay gogosha uu dhigay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ka sheegay qorshe ay waddo dowladda oo lagu qabanayo degmadaas oo dhowaan u gacan gashay Al-Shabaab.

Cumar ayaa madaxda goobta sugneyd la wadaagay warbixin guud oo ku aadan amniga  dalka iyo guulaha laga gaaray howlgalladii ugu dambeeyay ee ka dhacay dalka.

“Doorka maanta gogosha iiga aadanaa wuxuu ahaa amniga inaan ka warbixinno iyo difaaca dalka, waxaana uga mahadcelinayaa dhammaan madaxdii meesha joogtay sida ay noo dhageysteen” ayuu yiri wasiiru dowlaha wasaaradda gaashaandhigga Soomaaliya.

Sidoo kale wuxuu intaasi ku daray in waqtiga ugu dhow ay ciidamada ay geli doonaan degmada Aadan Yabaal oo haatan duleedkeeda ay ka wadaan dhaq-dhaqaaqyo culus.

“Aadan Yabaal hareeraheeda ayay hadda joogaan ciidamada waqtiga ugu dhowna waan qabsaneynaa bi’idnillaahil kariim” ayuu sii raaciyay wasiirku.

Howlgalladan waxaa barbar socda duqeymo cirka ah oo lagu beegsaday kooxaha Khawaarijta, kuwaas oo khasaare xooggan lagu gaarsiiyay maleeshiyaad iyo horjoogayaal.

Shabeellaha Dhexe ayaa waxaa weli ka soconayo dhaq-dhaqaaqyo culus, waxaana dowladda Soomaaliya ay sheegtay inay sii wadi doonto howlgallada ka socda gobolkaasi.

Si kastaba, Magaalada Aadan Yabaal oo ay hadda ku sugan yihiin Al-Shabaab ayaa noqotay bartilmaameedka ugu weyn ee howl-gallada socda. Dowladda Soomaaliya iyo shacabka deegaanka ayaa ku howlan ka saarista Al-Shabaab magaalada iyo soo celinta amniga guud ee gobolka Shabeellada Dhexe.

Daawo: Arrin lama filaan ah oo ka soo korortay Gogosha Wadatashiga Qaran

0

Muqdisho (Caasimada Online) – Gogosha Wadatashiga Qaran ee uu dhigay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa maalintii labaad ka socota magaalada Muqdisho, iyadoo diiradda lagu saarayo xaaladda cakiran ee dalka, gaar ahaan khilaafka ka taagan doorashooyinka 2026.

Gogoshan oo muddo la sugayay ayaa haatan wajahaysa arrin lama filaan ah, kadib markii hoos uga dhacday sidii la filayay inay u qabsoonto, islamarkaana aysan ka muuqan xubno saameyn leh.

Cumar, oo ka mid ah ururrada bulshada rayidka ah ee ka qeyb-galaya shirka, ayaa qiray in gogosha ay ka muuqato hoos u dhac weyn, isla markaana siyaasiyiintii mucaaradka ay ka maqan yihiin, taasoo, sida uu sheegay, carqaladeyn karta natiijadii la filayay in laga gaaro wadatashiga socda.

“Maalintii labaad ee Gogosha Wadatashiga Qaran ayaa lagu jiraa, balse sida ka muuqata, miisaankii iyo maqaamkii laga filaayay ma laha, maadaama siyaasiyiintii mucaaradka ay ka maqan yihiin. Laakiin waxaa fadhiya qaybaha kala duwan ee bulshada rayidka ah — odayaasha dhaqanka, culimada, haweenka iyo siyaasiyiin hore,” ayuu yiri Cumar.

Sidoo kale wuxuu intaas ku daray in ilaa hadda gogosha lagu soo bandhigay kaliya waxqabadka dowladda, ayna aad u yartahay fursadda siyaasiyiinta iyo bulshada loogu oggol yahay inay ku soo bandhigaan talooyin la xiriira hanaanka doorashooyinka iyo wax ka beddelka dastuurka.

“Ilamaa iyo hadda, dowladda ayaa soo bandhigeysa waxqabadkeedii iyo howlaha ay rabto. Laakiin fursadihii looga doodi lahaa nooca doorashada, hannaanka wax ka beddelka dastuurka, iyo arrimo badan oo bulshada dhexdeeda guux ka jiro oo talo ahaan loo bixin lahaa, weli ma muuqdaan,” ayuu hadalkiisa sii raaciyay.

Ujeeddada weyn ee loo qabtay shirka ayaa ah in xal waara laga gaaro ismariwaaga taagan, hase yeeshee waxa muuqata in taas laga sii fogaanayo, iyadoo mucaaradku weli dibadda joogo.

Arrinta ugu weyn ee la isku hayo waa doorashada, iyadoo Villa Somalia weli ku adkeysaneyso nidaamka qof iyo cod, halka mucaaradka ay ka muujinayaan walaac xooggan.

Siyaasiyiinta mucaaradka, oo gabi ahaanba ka baaqday shirka Madaxweyne Xasan, ayaa ku eedeeyay in uusan daacad ka ahayn wada-hadal lagu xallin karo khilaafaadka taagan.

Lama oga sida ay xaaladdu noqon doonto ama meesha ay ku dambeyn doonto xiisadda taagan, oo u muuqata mid sii cakirmeysa, maadaama weli aysan shirka ka qeybgalin Jubaland iyo Puntland.

Xogta heshiis cusub oo ay maanta kala saxiixdeen Soomaaliya iyo Turkiga

0

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka Wasaaradda Kalluumeysiga iyo Dhaqaalaha Buluuga ah ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Axmed Xasan Aadan ayaa maanta si rasmi ah u saxiixay heshiis taariikhi ah oo lala galay shirkadda OYAK ee dalka Turkiga.

Heshiiskan ayaa lagu tilmaamay mid muhiim u ah horumarinta kaabeyaasha dhaqaalaha badda, gaar ahaan dhinaca kalluumeysiga oo kamid ah kheyraadka ugu weyn ee Soomaaliya leedahay.

Heshiiska ayaa diiradda saaraya sidii loo horumarin lahaa kalluumeysiga dalka, iyadoo mudnaan gaar ah la siinayo kobcinta dhaqaalaha buluugga ah. Waxaa sidoo kale lagu xoojin doonaa kaabeyaasha lagama maarmaanka u ah horumarka kalluumeysiga, taasoo fure u noqon doonta in la gaaro wax-soo-saar tayo leh oo la jaan qaadi kara suuqa caalamiga ah.

Qodobbada muhiimka ah ee heshiiska ayaa waxaa kamid ah maalgelinta dhisidda warshado kalluumeysi, kobcinta wax-soo-saarka kalluunka, iyo tayeynta kalluunka si uu u buuxiyo shuruudaha suuqyada dibadda. Waxaa sidoo kale loogu tala-galay in la abuuro fursado shaqo oo gaaraya kumannaan dhalinyaro Soomaaliyeed ah, kuwaasoo ka faa’iideysan doona mashaariicda ka dhalanaya heshiiskan.

Sidoo kale, heshiiskaan ayaa gacan ka geysan doona la-dagaallanka kalluumeysiga sharci darrada ah ee ka jira xeebaha Soomaaliya. Waxaa la filayaa in uu sare u qaado dakhliga kasoo xarooda kheyraadka badda, taasoo kaalin weyn ka qaadan doonta kororka dakhliga dalka iyo ilaalinta khayraadka dabiiciga ah ee badda.

Wasaaradda Kalluumeysiga iyo Dhaqaalaha Buluuga ah ayaa muujisay sida ay uga go’an tahay horumarinta kalluumeysiga dalka, iyada oo si firfircoon u xoojinaysa iskaashiga ay la leedahay shirkadaha caalamiga ah iyo hay’adaha maalgelinta.

Heshiiskan cusub ayaa tusaale u ah dadaalka joogtada ah ee dowladda federaalka, gaar ahaan wasaaraddu ugu jirto sidii Soomaaliya ay uga faa’iideysan lahayd kheyraadkeeda badda si hufan oo waara.

Si kastaba, heshiiska lala galay shirkadda OYAK ayaa laga filayaa inuu noqdo mid horseeda horumar la taaban karo oo dhanka kalluumeysiga ah, taasoo dalka u furi doonta fursado badan oo shaqo, maalgashi iyo dakhli kordhin ah.





Madax sare oo ka tirsan Al-Shabaab oo la xaqiijiyay geeridiisa + Xilka uu hayey

0

Muqdisho (Caasimada Online) – Cabaas Maxamed Hool oo ahaa mid kamid ah madaxda sare ee kooxda Al-Shabaab ayaa u geeriyooday dhaawac culus oo kasoo gaaray howl-gal qorsheysan oo horey ugu beegsadeen Ciidamada Qalabka Sida, sida ay xaqiijisay Dowladda Federaalka Soomaaliya.

Ninkaan oo ahaa horjoogaha ugu sarreeya ee shirqoolada iyo dhagaraha ay kooxda ka fuliyaan gobolka Banaadir iyo labada Shabeelle, ayaa u geeriyooday dhaawacyo markii dambe ku sababay xanuuno kale oo ku keenay inuu muddo noqdo dhulyaal.

Horjoogahan ayaa Al-Shabaab uga biiray sanadkii 2007 magaalada Muqdisho, wuxuuna si toos ah ugu lug lahaa weerarro arxan darro ah oo lagu beegsaday dadka shacabka ah ee ku nool caasimadda.

Cabaas Hool wuxuu ka mid ahaa horjoogayaasha Shabaab ee bartilmaameedka u ah Ciidanka Qalabka Sida, kuwaas oo Sirdoonka Soomaaliya uu hayo xogtooda oo dhamaystiran.

“Ma jirto meel ay uga baxsan karaan gacanta Ciidanka Qalabka Sida iyo cadaaladda, horjoogayaasha Khawaarijta ee caadaystay gummaadka shacabka Soomaaliyeed,” ayaa lagu yiri qoraal kasoo baxay Wasaaradda Warfaafinta Soomaaliya oo lagu xaqiijiyay geerida Cabaas Hool.

Howl-gallada ka dhanka kooxda Al-Shabaab ayaa todobaadyadii u dambeeyay jab xooggan lagu gaarsiiyay kooxda, iyadoo laga dilay horjoogayaal iyo maleeshiyaad badan, sida ay sheegtay Dowladda Federaalka Soomaaliya.

Inta ay socdeen howl-galladan waxaa lagu dilay horjoogayaal sar-sare oo uu kamid yahay Nuur Cabdi Rooble Nuunuule oo sidoo kale ahaa nin halis badan oo ka qayb-galay dagaallo kala duwan oo ka dhacay Galmudug iyo HirShabelle, wuxuuna qayb weyn ku lahaa abaabulka kooxda ka waddo Shabeellaha Dhexe oo kooxda ka qabsatay deegaanno dhowr ah.

Si kastaba, dagaalka Al-Shabaab ayaa sii laba kacleynaya iyada oo dowladda Soomaaliya ay haatan qorsheyneyso inay qaado gulufkii ugu cuslaa oo kooxda looga xoreynayo deegaannadii u dambeeyay ee ay qabsatay.

Sawirro: R/W Xamza oo la wareegay guddoonka shirka Gogosha Wadatashiga

0

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaraaha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre ayaa maanta guddoomiyey Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota Muqdisho.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa shirka uga warbixiyey Siyaasadda Xukuumadda Dan-Qaran ee ku aaddan dhinacyada midnimada, amniga, doorashooyinka, dhammeystirka Dastuurka, dowlad-dhiska dalka, horumarinta dhaqaalaha, iyo Qorshaha Qaran ee (NTP).

Mudane Xamza ayaa tilmaamay in dalkeennu uu marayo marxalad muhiim ah oo loo baahan yahay in la adkeeyo wadajirka ummadda, si looga gudbo caqabadaha jira, isla markaana xal maangal ah loogu helo wax walba oo khilaaf ah.

“Soomaaliya waxa ay maraysa xilligii loo guuri lahaa siyaasad ku dhisan mabaaddi, fursadna loo siin lahaa in muwaadinka Soomaaliyeed la doorto, waxna uu doorto, gogoshan waa gogol aan cidna laga tagin, waxaanna laga qeybgaliyey dhammaan qeybaha bulshada, waxaa jooga dhammaan dadkii doonayey in ay hoggaanka qabtaan,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaare Xamza.

Sidoo kale wuxuu u soo jeediyey ummadda Soomaaliyeed in ay u midoobaan ciribtirka Khawaarijta, hirgalinta doorashooyinka iyo qorsheyaasha waaweyn ee muhiimka u ah ee dowlad-dhiska dalkeenna.

“Caqabadaha na hortaaggan ma fududa, howsha noo taallana ma yara, dhinac waxaan ka wajahaynaa cadow halis ku ah diinteenna, dhaqankeenna, dowladnimadeenna iyo jiritaankeenna ummadeed,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaaraha.

Waxa uu intaas kusii daray “Dhinaca kale waxaan ka wadnaa dhisidda dowlad dimuqraadi ah, oo leh dastuur dhammeystiran, iyo xaqiijinta midnimada iyo gobonnimada dalkeenna, sidaas darteed; gacanna cadowgeenna ayaan kula dagaaleynaa, gacanna Qaranka ayaan ku dhisaynaa.”

Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota magaalada Muqdisho ayaa waxaan ka qeyb-gelin siyaasiyiinta mucaaradka oo qeyb ka yihiin madaxdii horw ee dalka, kuwaas oo qaadacay shirkan, iyagoo hoggaanka sare ee dalka ku eedeeyay in uusan daacad ka aheyn wada-hadal xal looga gaarayo arrimaha taagan.

Daawo: Xundubey oo farriin cajiib ah u diray mucaaradka diiday gogosha Xasan

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirkii hore ee Amniga Soomaaliya Xasan Xundubey Jimcaale oo ka qeyb galay gogosha wadatashiga ah ee Madaxweyne Xasan Sheekh uu fidiyey ayaa farriin u diray xubnaha mucaaradka ah ee ka maqan gogosha, isagoo duray mucaaradka.

Xundubey ayaa sheegay in shirkaan ay joogaan dad muhiim ah doodihii loo baahnaa ee wax dhisi lahaana ay ka socdaan, isagoo ugu baaqay siyaasiyiinta maqan in ay gogosha yimaadaan oo aragtidooda ku biiriyaan wadatashaga qaran ee Muqdisho ka socda.

“Madaxda Shirka ka maqan haddii ay maanta Villa Somalia joogi lahaayeen waxa ay Xasan Sheekh ku eedeynayaan iyo ka badanba way sameyn lahaayeen, sideedaba siyaasaddu wax la isku raacsan yahay 100% maba jirto,” ayuu yiri Xundubey.

Wasiir hore Xundubey oo kasoo mid noqday xukuumadii Farmaajo ayaa Ra’iisul Wasaare hore Cali Maxamed Geedi ku amaanay dowlad jaceylka uu astaanta u noqday, iyadoo ay xusid mudan tahay in Ra’iisul Wasaarayaashii hore uu kaligiis gogosha ka joogo.

“Xukuumaddii hore ee anigu aan ka tirsanaa iyo tanba sida uu u taageersan yahay oo mar kasta dowlad jaceylka u muujiyo waan ku amaanayaa Cali Maxamed Geedi, ragga maqana dowladda ayaa laga rabaa inay keento, ciddii lagu qanci waayo inay timaado, waxaa ka mudan inta timaada ee aragtidooda gogosha keenta,” ayuu yiri Xasan Xundubey.

Wuxuu sheegay in siyaasaddu ay xarigjiid tahay, balse ay qalad tahay in xarigga la jaro, “raggaas warbaahinta ayaa u furan hadii ay gogosha diideena, halkaas ayey ku soo gudbi doonaan aragtidooda, laakiin ma aheyn inay gogosha ka baaqdaan,” ayuu yiri.

Sidoo kale Xundubey ayaa ka hadlay muranka ka taagan dastuurka, isagoo sheegay in waddo sax ah loo maray shaqada socota ee dhameystirka dastuurka.

“Golayaasha sharci dejinta ayaa gacanta ku haya shaqada dastuurka waa in ayaga looga dambeeyo, walabka ma jirin dastuur Soomaali isku raacsan tahay, hadana golayaashii wax ay soo qabteen inta la diido in wax kale la raadiyo shaqadii dastuurkana la cuuryaamiyo sax maaha,” ayuu yiri Wasiir hore Xasan Xundubey.

Hoos ka daawo

Jeneral Dagvin Anderson oo wajahaya go’aano xasaasi ah oo la xiriira Soomaaliya

MUQDISHO, Soomaaliya – Taliye Sare oo ah Ciidanka Cirka Mareykanka, Dagvin Anderson, ayaa loo magacaabay taliyaha cusub ee Taliska Mareykanka ee Afrika (AFRICOM), xilli xasaasi ah oo siyaasadda Mareykanka ee qaaradda Afrika ay galeyso marxalad cusub, gaar ahaan Soomaaliya.

Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump, oo 4-tii Juun ku dhawaaqay in AFRICOM sii ahaanayo talis madax-bannaan, ayaa sidoo kale Janaraal Anderson u dallacsiiyay darajada janaraal afar-xiddigle—shuruud looga baahanyahay dhammaan hoggaamiyeyaasha talisyada dagaal ee goboleed.

Inkasta oo AFRICOM uu weli haysto maqaamkiisa madax-bannaan, haddana awooddiisa iyo ballaarinta howlihiisa ayaa wajahaya culaysyo sii kordhaya, gaar ahaan Soomaaliya, halkaas oo siyaasadda Mareykanka ay u muuqato mid ka guureysa istaraatiijiyadda xasillinta muddada dheer.

Goynta taageerada Mareykanka oo Soomaaliya

Mid ka mid ah caqabadaha ugu horreeya ee wajahaya Janaraal Anderson waa inuu la tacaalo saameynta ka dhalata go’aanka Trump uu ku joojiyay dhammaan taageerada Mareykanka ee howlaha nabad-ilaalinta caalamiga ah ee miisaaniyadda sanadka 2026.

Go’aankaasi wuxuu si buuxda u joojinayaa maalgelintii Mareykanka ee Hawlgalka Taageerada Xasilinta Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM)—oo lagu beddeli lahaa ATMIS, hawlgalkii nabad-ilaalinta Midowga Afrika ee haatan gabagabada maraya.

AUSSOM waxaa lagu waday in uu ka koobnaado illaa 12,000 oo shaqaale ah—oo ay ka mid yihiin askar, boolis, iyo shaqaale rayid ah—kuwaasoo ka iman lahaa dalalka Uganda, Kenya, Itoobiya, Jabuuti, iyo Masar. Si kastaba, la’aanta taageerada Mareykanka ayaa halis gelisay qorshahaas.

Inkastoo Itoobiya iyo Masar ay u badan tahay inay sii joogaan Soomaaliya sababo la xiriira dano istiraatiiji ah, haddana ma cadda inay qaadi karaan mas’uuliyad buuxda haddii aan maalgelin rasmi ah jirin.

Dowladda Turkiga oo la filayo inay sii waddo barnaamijkeeda milatari ee Soomaaliya, taageeradeeduna waxay u adeegtaa ajandaha qarankooda, mana buuxin karto booska bannaan ee ay ka tagayaan hawlgalada caalamiga ah ee xasillinta.

Iyadoo aysan jirin taageero caalami ah, Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo durba la daalaa dhacaya tababar iyo qalab la’aan, ayaa si weyn ugu adkaan doontaa inay hor istaagaan soo kabashada Al-Shabaab iyo kooxaha jihaad-doonka kale. Khubaradu waxay ka digayaan in dhulkii horey looga saaray dagaalyahanada uu mar kale dib ugu soo dhici karo gacantooda.

Caqabadda istiraatiijiyad ee horyaalla Anderson

Inkasta oo AFRICOM ay weli awood u leedahay inay fuliso duqeymo cirka ah iyo tababaro xagga xeeladaha ah oo la siiyo cutubyada Soomaaliyeed, haddana maqnaanshaha qaab-dhismeed nabad-ilaalin oo joogto ah ayaa wiiqaya dadaallada xasillinta ee muddada fog.

Janaraal Anderson hadda wuxuu la tacaalayaa isbeddel istiraatiijiyadeed oo degdeg ah—midkaas oo muujinaya in Mareykanku uu si isa soo taraysa ugu tiirsanaanayo duqeymaha fog-fog iyo hawlgallada aan joogtada ahayn, isagoo hoos u dhigaya doorkiisii diblomaasiyadeed iyo taageerada dhabta ah ee dhulka ka socotay.

Jiho-siyaasadeedka cusub ee Trump ayaa u muuqda mid u wareegaya dhanka milatari ee u eg “ganacsi iyo gorgortan,” iyadoo la dhimayo shuruudihii siyaasadeed lana yareynayo mudnaantii la siin jiray maamulka iyo horumarka. Tani waxay ka dhigan tahay in AFRICOM hadda haysto agab kooban oo ay kaga jawaabto khataraha sii kordhaya ee Soomaaliya iyo guud ahaan Geeska Afrika.

Haddii xaaladda amniga ay sii xumaato, Trump waxaa laga yaabaa inuu wajaho laba doorasho oo khatar ah: inuu gebi ahaanba ka baxo Soomaaliya—taasoo fursad u siin karta Al-Shabaab inay sii faafaan, gaar ahaan gudaha Kenya iyo Itoobiya—ama inuu qaado tallaabo militari oo ballaaran, taasoo ka mid noqon karta duqeymo badan oo dhanka cirka ah, adeegsi awood cirka oo laga soo rido maraakiibta dagaalka, taageero dheeraad ah oo la siiyo ciidamada Soomaaliya, iyo suurta-galnimada in la geeyo ciidamo Mareykan ah oo dhulka jooga.

Si kastaba, iyadoo hay’adaha rayidka Mareykanka sida USAID si weyn loo dhimay, AFRICOM-na ay si isa soo taraysa ugu hartay wejiga keliya ee ka muuqda ka-qaybgalka Mareykanka, Janaraal Anderson waxay u badan tahay inuu wajahayo khataro adag isagoo haysta xulashooyin kooban.

Trump oo ku baaqay in deg deg looga baxo Tehran – Muxuu damacsan yahay?

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa Isniintii ugu baaqay shacabka ku nool caasimadda Iran ee Tehran in ay si degdeg ah u baxaan, isagoo taageero u muujiyay digniinta Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu oo bilaabay weerar ballaaran oo ka dhan ah Iran.

Trump ayaa farriintan ku qoray bartiisa Truth Social isagoo ku sugnaa shir-madaxeedka G7 ee Canada, wuxuuna ku celiyay eedeyntiisii hore ee ahayd in Iran ay isku sababtay weerarada Israa’iil, kaddib markii ay ka dhega-adaygtay baaqiisa ahaa in ay saxiixdo heshiis lagu joojinayo barnaamijkeeda nukliyeerka.

“Waa nasiib-darro iyo khasaare naf badan,” ayuu Trump ku yiri qoraalkiisa. “Si cad waxaan u leeyahay: IRAN MA LAHAAN KARTO HUB NUKLIYEER AH. Waxaan sidaas ku celiyay marar badan! Qof walba waa inuu si degdeg ah uga baxaa Tehran!”

Trump faahfaahin intaas dheer kama bixin hadalkiisa. Magaalada Tehran waxaa ku nool ku dhowaad 10 milyan oo qof.

Digniinta Trump ayaa ku soo beegmeysa xilli Israa’iil ay kordhisay weerarada ay ka wado gudaha Iran, kuwaasoo ay sheegtay in lagu bartilmaameedsanayo barnaamijka hubka nukliyeerka ee muranka badan dhaliyay ee dowladda ruuxiga ahi waddo.

Ciidanka Israa’iil ayaa horey u soo saaray digniin gaar ah oo ku socotay xaafad ka mid ah Tehran, taasoo la mid ah xeeladihii ay horey uga adeegsadeen Marinka Gaza, halkaasoo ay tan iyo weerarkii 7-dii Oktoobar 2023 ku barakicisay inta badan shacabka Falastiiniyiinta.

Trump ayaa dhowr jeer ka gaabsaday inuu si cad u sheego in Mareykanku ka qayb qaadan doono weerarada Israa’iil, inkasta oo uu tilmaamay in Mareykanku uusan lug ku lahayn duqeymihii hore.

Intii lagu guda jiray shir-madaxeedka G7 oo lagu wado inuu soo xirmo Talaadada, Trump ayaa warbaahinta u sheegay: “Markaan ka tago halkan, waxaan qaban doonaa wax muhiim ah. Laakiin marka hore waa inaan baxaa.”

Fiidnimadii Isniinta, Trump ayaa si lama filaan ah uga dhoofay Canada isagoo ka tagaya shirkii G7 hal maalin ka hor intii la qorsheeyay.

“Madaxweyne Trump wuxuu ku qaatay maalin wax ku ool ah shir-madaxeedka G7, isagoo saxiixay heshiis ganacsi muhiim ah oo uu la galay Ra’iisul Wasaaraha Britain, Keir Starmer,” ayay tiri afhayeenka Aqalka Cad, Karoline Leavitt, oo qoraal ku baahisay baraha bulshada.

“Wax badan ayaa la gaaray, balse sababo la xiriira xaaladda cakiran ee Bariga Dhexe, Madaxweyne Trump wuxuu ka tagayaa shirka caawa kadib cashada madaxda.”

Digniinta Madaxweyne Trump ee ku socota shacabka Tehran ayaa imaneysa xilli Mareykanka uu kordhinayo joogitaankiisa milatari ee Bariga Dhexe si uu u xoojiyo “heegankiisa difaaceed,” sida uu sheegay Wasiirka Difaaca Mareykanka Pete Hegseth.

“Dhammaadkii usbuuca, waxaan amray in awood milatari dheeraad ah loo raro aagga mas’uuliyadda Taliska Dhexe ee Mareykanka (CENTCOM),” ayuu Hegseth ku qoray barta X. “Ilaalinta ciidamada Mareykanka waa mudnaanta koowaad, waxaana tallaabadan ujeedkeedu yahay in la xoojiyo awooddaheena difaaceed ee gobolka.”

Soomaaliya iyo Qatar oo xoojinaya iskaashiga difaaca kadib kulan ka dhacay Dooxa

0

Dooxa (Caasimada Online) – Wasiirka Gaashaandhigga Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Axmed Macallin Fiqi, ayaa magaalada Dooxa ee dalka Qatar kulan muhiim ah kula yeeshay Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka ahna Wasiirka Difaaca Qatar, Sheekh Sa’uud bin Cabdiraxmaan bin Xasan Aala Thaani.

Kulankan ayaa qayb ka ah dadaallada lagu xoojinayo xiriirka diblomaasiyadeed iyo iskaashiga dhinaca amniga ee labada dal ee Soomaaliya iyo Qatar.

Kulanka labada mas’uul ayaa diiradda lagu saaray sidii loo xoojin lahaa iskaashiga dhanka difaaca ee Soomaaliya iyo Qatar, iyadoo si gaar ah loo eegay horumarinta awoodda ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya. Labada dhinac ayaa isla gartay muhiimadda ay leedahay kor u qaadista xirfadaha iyo qalabaynta ciidamada si ay u gutaan waajibaadkooda amni.

Intii kulanka uu socday, Wasiir Fiqi waxa uu muujiyay sida ay Soomaaliya uga go’an tahay in ay sii dardargeliso iskaashiga ay la leedahay Qatar, isagoo xusay in taageerada dowladda Qatar ay door muuqda ka qaadatay dadaallada lagu sugayo amniga dalka iyo dib u dhiska hay’adaha difaaca.

Dowladda Qatar ayaa dhankeeda mar kale xaqiijisay garab istaagga ay u hayso Soomaaliya, gaar ahaan dhinacyada la xiriira xasilinta amniga, tababarka iyo tayaynta ciidamada, iyo xoojinta xiriirka istaraatiijiga ah ee labada dal. Wasiirka Difaaca Qatar ayaa sheegay in dalkiisu diyaar u yahay inuu sii kordhiyo taageerada uu siiyo Soomaaliya.

Kulankan ayaa waxaa sidoo kale goob-joog ka ahaa saraakiil sare oo ka kala socday wasaaradaha gaashaandhigga ee labada dal. Saraakiishan ayaa ka qeyb qaatay wadatashiyo la xiriira sidii loo adkayn lahaa iskaashiga labada wasaaradood.

Si kastaba, kulanka Wasiirka Gaashaandhigga Soomaaliya iyo dhiggiisa Qatar ayaa wuxuu calaamad u yahay isfahamka sii kordhaya iyo xiriirka istaraatiijiga ah ee labada dal, iyadoo la rajeynayo in wada shaqeyntan ay si toos ah uga dhex muuqato sugidda amniga iyo dib u dhiska ciidamada Soomaaliyeed.

Faah-faahinta howlgallo culus oo ka dhacay xadka Hiiraan iyo Sh/Dhexe

0

Beledweyne (Caasimada Online) – Ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo kaashanaya kuwa deegaanka ayaa fuliyay howl-gal qorshaysan, kaasi oo ka dhacay deegaanka Ceel Dheere ee ku yaalla xadka ay wadaagaan gobollada Hiiraan iyo Shabeellaha Dhexe.

Howl-galka ayaa bartilmaameedsaday goobo lagu tuhunsanaa inay ku dhuumaaleysanayeen dagaalyahanno ka tirsan kooxda Al-Shabaab. Sida lagu sheegay war rasmi ah oo kasoo baxay Dowladda Federaalka Soomaaliya, howl-galka wuxuu ka koobnaa dagaal toos ah iyo duqeymo cirka ah oo si gaar ah loogu beegsaday xarumo iyo guryo gabaad u ahaa Al-Shabaab.

Tallaabadan ayaa qayb ka ah qorshaha xukuumaddu ku dooneyso in ay ku wiiqdo awoodda kooxdaasi ee ku sugan qeybo kamid ah bartamaha dalka.

Warbixinta dowladda ayaa sidoo kale sheegtay in howl-galka lagu dilay tiro badan oo kamid ah maleeshiyaadka Al-Shabaab, kuwaasoo ay ku jiraan horjoogayaal muhiim ah. Duqeymaha dhanka cirka ah ee howlgalka qaybta ka ahaa ayaa waxaa fulintooda iska kaashaday Ciidanka Xoogga Dalka iyo saaxiibada caalamka ee dowladda kw taageera dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab.

Inkasta oo aan la shaacin tirada rasmiga ah ee xubnaha Al-Shabaab ee lagu dilay, haddana dowladda waxay sheegtay in lagu guuleystay burburinta xarumo muhiim ah oo kooxdaasi u adeegsato dagaalka iyo abaabulka weerarada. Sidoo kale, goobihii laga duqeeyay ayaa la sheegay inay ahaayeen saldhigyo muhiim ah oo muddo dheer u adeegayay Al-Shabaab.

“Duqeeymaha dhanka cirka ah oo lagu dilay horjoogayaal iyo maleeshiyaad badan ayaa waxaa iska kaashaday ciidanka xoogga dalka iyo saaxiibada caalamka” ayaa lagu yiri qoraalka kasoo baxay Dowladda Fedaraalka Soomaaliya.

Howl-galkan ayaa kusoo beegmaya xilli Dowladda Federaalka ay xoojinayso dagaalka Al-Shabaab, iyadoo la adeegsanayo istaraatiijiyad isku dhaf ah oo isugu jirta weerarro toos ah, duqeymo cirka ah, iyo taageero bulshada deegaanka ah.

Dowladdu waxay caddeysay in ay sii wadi doonto howl-galada noocan oo kale ah illaa laga cirib-tirayo kooxda Al-Shabaab guud ahaan dalka, gaar ahaan meelaha ay weli ku dhuumaaleysanayaan. Waxay sidoo kale ugu baaqday shacabka in ay la shaqeeyaan ciidamada ammaanka si loo xaqiijiyo nabad waarta iyo xasilooni siyaasadeed.

Saameynta dagaalka IRAN iyo ISRAEL ee Soomaaliya?

Tehran (Caasimada Online) – Dunida oo dhan waxa isha lagu hayaa xiisadda dib uga soo cusboonaatay gobolka Bariga Dhexe, taas oo ka dhex aloosan Iiraan iyo Israa’iil.

Meelo badan ayaa durba laga dareemay saamayn cabsi dhaqaale oo caalami ah. Qiimaha shidaalka ayaa sii kacaya, iyadoo la is weydiinayo waxa dhici kara haddii ay Iiraan xidhxidho gacanka muhiimka ah ee Hormuz, halkaas oo saliidda maraysa lagu qiyaaso 17.2 milyan oo foosto maalintii.

Cabsi amni oo barbar socota tan dhaqaale ayaa waddamo badan qabaan. Dalalka ku yaalla Gacanka Cadmeed, oo ay Soomaalidu ka mid tahay, ayaa ugu horreeya, sida ay qabaan aqoonyahanno Soomaaliyeed oo arrintan BBC-da uga warramay. Waxaa ka mid ah Professor Axmed Ismaaciil Samatar, oo muddo dheer culuumta dhaqaalaha iyo siyaasadda ka dhigay jaamacado ku yaalla Mareykanka.

“Deegaan ahaan, aniga iima muuqato dhibaato toos ah oo soo gaadhi karta Soomaalida, maadaama ay juqraafi ahaan kala fog yihiin. Iima muuqato hub la faniinayo in uu soo gaadhi karo Geeska Afrika. Ma garanayo haddii wax kale dhacaan, sida in la isu adeegsado nukliyeer – taasina dunida oo dhan ayay aafaynaysaa.

Dhibaatada ugu weyn waxa ay ka imanaysaa dhinaca dhaqaalaha. Maraakiibta maraysa xeebaha Soomaalida, Marinka Suweys iyo Gacanka Cadmeed ayaa laga yaabaa in ay arrintani saamayn ku yeelato, sida in ay joogsadaan ama uu sicir-barar ku yimaaddo. Saamayn kale waa in dagaalku u gudbo Gacanka Hormuz iyo waqooyiga Badweynta Hindiya,” ayuu yidhi.

Aragti la mid ah waxa qaba Barafasoor Maxamed Xaaji Ingiriis oo cilmiga taariikhda ka bartay Jaamacadda Oxford, haatanna cilmi-baadhe ka ah Akademiyadda Hoggaaminta Afrika ee Jaamacadda King’s College London.

“Soomaaliya waxay halbowle u tahay saliidda ka soo baxda Bariga Dhexe ee maraysa Gacanka Cadmeed iyo Marin-biyoodka Baab Al-Mandab. Saamaynta ugu horraysa waa tan dhaqaale iyo ganacsiga Soomaalidu la leedahay waddamada Bariga Fog. Saamayn kale waa dhanka hawada, oo durba diyaarado badan oo caalami ah joojiyeen isticmaalka hawada waddamo qaar.”

Shidaalka iyo soo dejinta badeecadaha kale

Inta badan wax-soo-saarka Geeska Afrika ayaa hooseeya. Si gaar ah, colaadaha iyo caqabadaha amni ee Soomaaliya waxay hoos u dhigeen wax-soo-saarka beeralayda, iyadoo ay u dheer yihiin abaaro soo noqnoqda iyo fatahaado meelaha qaar.

Inkasta oo dhinaca dhoofka xoolaha, qiyaas sannadkii 2023 lagu sheegay in ilaa 70% xoolaha Soomaalida – oo isugu jira geela, lo’da iyo adhiga – qiimahooda lagu qiyaasay $1 bilyan loo dhoofiyo Boqortooyada Sacuudiga, haddana waxa jira caqabado ay wajahayaan. Dalal ay ka mid yihiin Shiinaha ayaa joojiyay xoolo ay ku jiraan kuwa Soomaalida.

Taas beddelkeeda, inta badan maciishadda – oo ay ku jiraan cuntooyinka maalinlaha ah – waxa ay ka yimaaddaan waddamada dibadda. Haddii colaadda gobolka ku baahdo, waxa la filan karaa in saamayn ku timaaddo helitaanka badeecadaha, raashinka ugu horreeyo.

Professor Ingiriis ayaa arrintan ka yiri: “Dhaqaalaheenna iyo waxa laga cuno gudaha waddanka waxay ku tiirsan yihiin badeeco laga soo waarido waddamo dibadda ah sida Shiinaha iyo Thailand, kuwaas oo soo mara Dubai. Waxa kici doona maciishadda quutal-daruuriga ah iyo shidaalka. Saamaynta waxa keenaya goobta ay Soomaaliya ku taallo oo ah mid istiraatiiji ah.”

Sidee ayay u saamaynaysaa amniga?

Arrin kale oo muhiim ah waa midda amniga. Iiraan waxay taageertaa xoogag hubaysan, oo ay ku jiraan Xuutiyiinta, kuwaas oo masaafo aan badnayn u jira Soomaaliya. Gudaha dalka waxa ka dagaallama kooxo hubaysan.

“Haddii dunidu ay gasho dagaal saddexaad, waxa ay Soomaalida ku yeelan kartaa saamayn togan iyo mid taban. Tan ugu horraysa waa in Soomaaliya ay noqoto goob ay ku dagaallamaan quwadaha waaweyn ee dunida. Kala qaybsanaanta siyaasadeed ee gudaha ka jirta ayaa sababi karta in la kala safto, awoodaha hirdamaya ee Galbeedka iyo kuwa ku bahoobay BRICS,” ayuu yidhi Barafasoor Cabdiwahaab Cabdisamad, oo ah cilmi-baadhe madax ka ah Machadka Daraasaadka iyo Istaraatiijiyadda ee Afro-Asia.

“Kooxaha ka dagaallama Soomaaliya sida Daacish ama Al-Shabaab waxa ay xiisaddan u abuuri kartaa isbahaysi cusub. Waxaa dhici karta in ay la safato Iiraan oo ay taageero u muujiyaan. Haddii xukuumaddu la safato Reer Galbeedka oo saldhig laga siiyo Soomaaliya, waxa dhici karta in kooxahaasi taageero ka helaan ururrada Islaamiga ah oo kiciya Soomaaliya. Waxa kale oo dhici karta in ay soo baxaan Soomaali ‘waddaniyiin ah’ oo arrintan ka faa’iidaysanaya. Haddii xukuumaddu la safato, waxa dhici karta in kooxahaasi is abaabulaan si ay xukuumadda u ridaan oo ay la saftaan BRICS,” ayuu raaciyay.

Midda togan, ayuu Barafasoor Cabdiwahaab ku sheegay adeegyada dekedaha Soomaalida qaarkood oo kor u kici kara haddii maraakiib badan ka caga jiidaan marinnadii hore ee ay isticmaali jireen.

“Midda la dhihi karo Soomaalidu way ka faa’iidaysan kartaa waa haddii ay dhexdhexaad ka noqoto waxa dhacaya. Taasi waxay keenaysaa in Soomaaliya la nabadeeyo si maraakiibta shixnadaha wada ay si nabad ah ugu maraan. Faa’iidada ugu weyn ee la heli karo waa in dekedaha Boosaaso, Berbera, Muqdisho iyo Kismaayo la horumariyo. Haddii dagaalku xoogaysto oo aan alaab laga keeni karin Dubai, Qatar iyo Cumaan, waxa ay fursad u noqon kartaa dhaqaalaha Soomaaliya in uu kobco.”

Walaac kale oo laga qabo haddii aan xal loo helin colaadda Bariga Dhexe ayaa ah in qaxooti tiro badan oo ka firxanaya dagaalka ay ku soo qulqulaan gobolka Geeska Afrika, sida uu ku doodayo Barafasoor Samatar:

“Xagga nabadgalyada, dhibaato badan ayuu keeni doonaa. Waxa dhici karta in dad badan oo qaxooti ah ay Geeska soo galaan, sidii hore uga dhacday dalka Yemen.”

Gargaarka la siiyo Soomaalida oo halis geli kara

Waxaa hoos u dhac weyn ku yimid hawlihii mucaawinooyinka ee Soomaaliya, iyadoo hay’ado badan ay ka digayaan cunno yaraan soo wajahda malaayiin Soomaali ah.

Dhawaan ayay ahayd markii hay’adaha gargaarka bani’aadamnimo ay dib u qiimeyn ku sameeyeen mudnaanta shaqadooda, iyadoo Qaramada Midoobay iyo bahwadaagta kale ee ka hawlgala Soomaaliya hadda bartilmaameedsanayaan 1.3 milyan oo qof – taas oo ka dhigan hoos u dhac 70% ah marka loo eego tiradii hore ee 4.6 milyan oo qof.

“Wax-soo-saarka beeraha, dhoofka xoolaha, iyo badeecooyinka kale ee dibadda loo dhoofiyo waxa laga yaabaa in ay hakadaan, ama dadka iibsan jiray aysan heli karin. Soomaalidu intooda badan waa dad ku nool wax dibadda laga keeno. Taasi waxay keenaysaa in sicirka maciishaddu sare u kaco, ama xitaa la waayo gebi ahaanba. Haddii taasi dhacdo, jaago ayaa dhici karta,” ayuu yidhi Professor Axmed Ismaaciil Samatar.

Xiisadda ka dhex aloosan Iiraan iyo Israa’iil waxay gashay maalintii afraad, iyadoo dhinacyadu is dhaafsanayaan weerarro dhanka hawada ah. Inkasta oo baaqyo caalami ah ay socdaan oo lagu doonayo in xiisaddan lagu soo afjaro, haddana lama oga sida ay wax uga tari karaan colaadda Bariga Dhexe oo muddo dheer ahayd mid aan xal waara loo helin.

W/Q: Nimaan Osman, BBC Somali