Garoowe (Caasimada Online) – Dowladda Puntland ayaa lagu soo waramayaa inay qorshaynayso dib u farsamaynta gantaallo ay horay uga qabatay kooxda argagixisada ah ee Daacish, kuwaasoo la helay ka hor intii aysan kooxdu ku guuleysan dhammaystirka farsameyntooda.

Gantaalladan ayaa loo arkaa inay yihiin hub muhiim ah oo haddii dib loo farsameeyo, loona adeegsado laga gaari karo ujeeddooyin amni oo muhiim u ah maamulka Puntland.

Xogaha soo baxaya ayaa sheegaya in dowladdu u wakiilan doonto farsamaynta gantaalladan khubaro aqoon iyo waayo-aragnimo u leh hubka noocan ah. Ujeeddadu waxay tahay in laga faa’iidaysto gantaalladan halkii la burburin lahaa ama si kale loo khasaajin lahaa. Tallaabadan ayaa qeyb ka noqon karta dadaallada Puntland ay ku xoojinayso awoodda difaaceed.

Ilo madax-bannaan ayaa xaqiijiyay in gantaalladan ay yihiin kuwo sahlan marka loo eego qiimaha ay ku kacayaan, balse haddii si sax ah loo farsameeyo ay yeelan karaan awood aad u weyn.

Waxaa la sheegaya in qaarkood ay gaarayaan masaafo dhan 700km, taasoo ka dhigaysa inay yihiin kuwo khatar ah haddii loo isticmaalo ujeeddooyin xun, balse sidoo kale noqon kara difaac muhiim ah haddii si mas’uuliyadi ku jirto loo adeegsado.

Inkastoo xogahan ay xooggan yihiin, haddana saraakiil ka tirsan ciidamada Puntland oo aan isku daynay inaan la xiriirno si aan wax uga ogaano arrintan ayaa ka gaabsaday inay si toos ah uga hadlaan. Waxa ay taas muujinaysaa dareen amni oo weli saaran arrintan, iyadoo laga yaabo in ay jiraan xog dheeraad ah oo aan weli la shaacin.

Dib u farsamaynta hubkan waxaa lagu tilmaami karaa fursad Puntland u heshay sidii ay si waxtar leh uga faa’iidaysan lahayd qalab uu cadowgu horay ugu tala-galay inuu dhibaato ku geysto.

Arrintan ayaa kusoo beegmaysa xilli gobolka uu wajahayo caqabado amni oo isa soo taraya, gaar ahaan dagaalka lagula jiro kooxaha xagjirka ah. Sidaa darteed, dib u adeegsiga gantaallada la qabtay ayaa noqon kara mid dhanka amniga ka xoojiya Puntland haddii loo maareeyo si xirfadeysan oo hufan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga Sheekh Abuukar Macalin Maxamuud ayaa soo saaray qoraal uu ku sheegay inuu maanta ka badbaaday isku day di loo halis geliyey naftiisa.

Afhayeenka ayaa ku goodiyey in cid kasta oo ku lug-yeelata isku daygaas uu maxkamad la tiigsan doono, isku daygaan ayaa ka dhacay degmada Raagaceelle ee gobolka Sh/Dhexe oo Sheekh Abuukar uu ku suganaa maalmahaan.

“Isku day dil qorshaysan ayuu maanta allah iga baxshay, allaah ayaana mahadaas leh. Cid kasta oo ku lugyeelata is ku dayga dilkaygana maxkamadda awooda u leh ayaan la tiigsan doonaa insha allh,” ayuu yiri Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga Sheekh Abuukar Macalin Maxamuud.

Afhayeenka ayaa howlgab ahaa tan iyo markii uu hoggaanka wasaaradda la wareegay wasiir Axmed Macalin Fiqi, waxaana lala wareegay shaqadiisii, iyadoo aan xilka laga qaadin.

Wasiir Fiqi iyo wasiiru dowlaha wasaaradaas ayaa qabta shirarka jaraa’id iyagoo ka warbixiya waxyaabihii ay aheyd in Afhayeenku uu qabto, lamana oga sababta ay ula wareegeen shaqadii afhayeenka wasaaradda.

Labo-Xidigle Sheekh Abuukar ayaa muddo dheer hayey xilkaan, wuxuuna toos uga warbixi jiray howlgallada Khawaarijta ee dalka ay ka wadaan ciidamada xoogga dalka, wuxuuna ahaa afhayeen idman.

Iyadoo horay loola wareegay shaqadiisii ayuu hadda ka cabanayaa in dil qorsheysan loo maleegay, inkastoo uusan faahfaahin intaas dheer ka bixin qaabkii loo qorsheeyey dilka uu ka badbaaday.

Sheekh Abuukar ayaa ah nin wadaad ah oo aad u ixtiraam badan, faham badan ka heysta diinta, si dhab ahna ugu dhiirada dagaalka Khawaarijta, dariiqo ahaan wuxuu ka tirsan yahay Culimada Suufiyada oo dagaalka Khawaarijta daacad ka ah.

Ninkaan oo ciidanka qortay markii uu dhacay qaraxii lagu hoobtay ee Soobe1 sanadkii 2017-kii ayaa qaba tababar sare, wuxuuna ka tirsanaa guutada 14-ka October ee ka howlgasha gobolka Sh/Hoose, ka hor inta aan loo dalacsiin Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Dr. Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa maanta daah-furay gogosha Wadatashiga Qaran, inkasta oo ay qaadaceen mucaaradka iyo qaar ka mid ah maamul goboleedyada.

Madaxweynaha oo khudbad ka jeediyey madasha, ayaa xusay dadaalka dowladda ee hirgelinta nidaamka doorasho ee qof iyo cod ah, si shacabka Soomaaliyeed si toos ah ugu doortaan hoggaankooda. Waxa uu sheegay in dhinacyada siyaasadeed ay ku mideysan yihiin in aan dib loogu noqon nidaamkii hore ee doorasho dadban oo dhaawacay hufnaanta iyo dimuqraadiyadda.

“Gogoshan waxay muujinaysaa sida aan mudnaanta u siineyno dhagaysiga aragtiyaha kala duwan ee la xiriira dowladnimada. Annagoo dowlad ah ayaan raadinayna wadahadal iyo wadatashi — arrin laga waayey hoggaamiyayaashii hore. Albaabka wadatashigu wuu furan yahay, cid walbana waa lagu casumay.”

Madaxweynaha ayaa sheegay in taageerada beesha caalamku ay muhiim tahay, balse mas’uuliyadda ugu weyn ee dhismaha dowladnimada ay saaran tahay shacabka iyo hoggaanka siyaasadeed ee dalka.

“Caalamka wuu naga taageeray wixii aan u baahnayn, balse waxaa harsan shaqo inaga inoo taalla – waana in aynu Soomaali ahaan si dhab ah isula meel dhigno aayaha dalkeenna,” ayuu yiri.

Madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu shacabka ugu baaqay midnimo iyo wadajir, isagoo ku booriyay in laga fogaado wax kasta oo kala qaybin kara bulshada. Waxa uu mar kale adkeeyay in ujeeddada dowladda ay tahay doorasho qof iyo cod ah, taas oo ah hadaf qaran ay ku mideysan yihiin dhammaan dhinacyada siyaasadda.

“Su’aalaha ka taagan doorashada qof iyo cod waxaa lagu xallin doonaa wadahadal dhab ah,” ayuu yiri.

Gogosha waxaa ka qeyb-galay mas’uuliyiin ka tirsan dowladda, siyaasiyiin hore, ururada siyaasadda, bulshada rayidka ah, iyo marti sharaf kale.

Madaxdii hore iyo mucaaradka ku midoobay Madasha Samata-bixinta Soomaaliyeed, Jubaland iyo Puntland ayaa horay u shaaciyey in aysan ka qeyb-galeyn, iyagoo ku eedeeyay gogoshan inay tahay mid lagu xoojinayo awoodda Madaxweyne Xasan Sheekh iyo in mucaaradka looga saaro saaxadda siyaasadda, xilli dalka uu isu diyaarinayo doorashada guud ee 2026.

Inkastoo gogosha Wadatashiga Qaran ay tahay fursad muhiim ah oo lagu mideyn karo aragtiyaha siyaasadeed ee dalka, haddana ka maqnaanshaha mucaaradka iyo maamul goboleedyo muhiim ah ayaa muujinaya in weli loo baahan yahay kalsooni dib u dhis iyo wadahadal dhab ah si loo helo geeddi-socod siyaasadeed oo loo dhan yahay.

Garoowe (Caasimada Online) – Hoggaamiyaha Daacish-ta Soomaaliya, Cabdulqaadir Muumin oo sidoo kale la rumeysan yahay inuu yahay amiirka guud ee ururka ayaa ka baxsaday buuraha Calmiskaad oo markii hore saldhig u aheyd ururka Daacish, sida uu shaaciyay maamulka Puntland.

Afhayeenka howl-galka Hillaac, General Maxamuud Axmed Faadhigo oo la hadlay warbaahinta ayaa xaqiijiyay inuu baxsaday Cabdulqaadir Muumin xilli ay ciidamada Puntland gacanta ku dhigeen 98% dhulka buuraha Calmiskaad, halkaas oo ururkaasi saldhigyo xooggan ku lahaa muddo dheer.

Afhayeenka ayaa sheegay in xogaha laga helay hay’adaha sirdoonka caalamiga ah ay cadeeyeen in Cabdulqaadir uu nolol uga baxay buuraha Calmiskaad. Inkasta oo Afhayeenku uusan caddeyn waqtiga saxda ah ee uu baxsaday horjoogaha Daacish, haddana wuxuu xaqiijiyay inuusan hadda ku sugnayn Calmiskaad.

Sidoo kale wuxuu sheegay in ku-xigeenkiisa, Cabdiraxmaan Faahiye Ciise Maxamuud, oo ah madaxa howl-gallada Daacish, weli ku dhuumaalaysanayo buuraleydaasi, isagoo rajo ka muujiyay in la qaban doono.

Warkan ayaa yimid saacado un kaddib markii Madaxweynaha Puntland, Saciid Cabdullaahi Deni, uu shaaciyay in la dhameystiray wajigii saddexaad ee howl-galka ka dhanka ah Daacish, isla markaana lagu guda jiro wajiga afaraad. Wajigan cusub, ayuu sheegay madaxweynuhu, in uu xooga saari doono baarista iyo ciribtirka kooxaha firxadka ah ee ku dhuumaalaysanaya deegaannada fog-fog.

Madaxweyne Deni ayaa intaa ku daray in ciidamada Puntland ay buuraha Calmiskaad kula dagaalameen xubno ajaanib ah oo kasoo kala jeeda qaaradaha Yurub, Afrika, Aasiya iyo Ameerika. Waxa uu ku tilmaamay dagaalkaasi mid ka hortagay khatar weyn oo ku socotay Puntland iyo guud ahaan Soomaaliya.

Dhinaca kale, hay’adaha ammaanka Puntland ayaa dhawaan gacanta ku dhigay nin caddaan ah oo katirsanaa ururka Daacish, taasoo noqotay markii ugu horreysay ee ajaanib caddaan ah si toos ah nolol lagu qabto intii uu socday howlgalka Hillaac.

Guulaha laga gaaray howl-galka Hillaac ayaa la sheegay inay yihiin kuwa si buuxda u wiiqay awooddii ururka Daacish ee gobolka, inkasta oo weli loo baahanyahay feejignaan dheeri ah oo ku wajahan ragga firxadka ah iyo isku daygooda ah inay dib usoo abaabulaan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madasha Samatabixinta Soomaaliyeed oo ay ku mideysan yihiin siyaasiyiinta mucaaradka ayaa waxay si rasmi ah iskaga diideen ka qeyb-galka shirka uu shaaciyay Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud.

Shirkan ayaa lagu wadaa in maanta uu ka furmo Madaxtooyadda Soomaaliya, iyada oo sidoo kale aysan ka qeyb-galeyn maamullada Puntland iyo Jubbaland oo si weyn isku hayaan hoggaanka dowladda federaalka Soomaaliya.

Xoghayaha Guud ee Madashaan Dr. Maxamed Aadan Koofi oo bixiyay wareysi gaar ah ayaa sheegay inay dhammaatay xilligii la fadhiisan lahaa gogol wada-tashi, isla markaana loo baahan yahay gogol si wadajir ah oo looga doodi karo xal u helida arrimaha cakiran ee ka jira Soomaaliya.

Sidoo kale wuxuu tilmaamay in gogosha uu iclaamiyay Madaxweyne Xasan Sheekh aysan si rasmi ah u cadeyn ajendaheeda, xilli mucaaradka uu diidan yahay hanaanka doorasho ee ku howlan tahay xukuumadda iyo wax ka beddelka dastuurka.

“Tareenka Madaxwaynaha Soomaaliya Xasan Sheekh wadada ayuu ka baxay furfur uu u baahan yahay, Latashi saaxiibadiisa hala sameeyo anaga wadahadal siyaasadeed ayaan ka doonaynaa,” ayuu yiri Xoghaye Koofi.

Waxa uu intaas kusii daray “Madashu diyaar uma ahan gogol ay Soomaali kamaqan tahay, diyaarna uma ahan inay ka qeyb gasho gogol lagu sii kala fogeenayo Soomaalida, Waqtigii wadatashiga wuu dhammaaday, waxa hadda ay Soomaaliya u baahan tahay waa wadahadal siyaasadeed oo dhab ah.”

Dadka dhaliilsan gogoshan waxay ku eedeynayaan dowladda iyo hoggaankeeda in ay u adeegsaneyso wada-hadalladan sidii ay ugu xoojin lahayd awooddeeda, isla markaana uga reebi lahayd mucaaradka saaxadda siyaasadda, xilli dalka uu isu diyaarinayo doorashooyinka guud ee la filayo sanadka 2026.

Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, oo mar kale xilka la wareegay 2022, ayaa ballan-qaaday in dalka loo gudbin doono nidaam doorasho oo ku saleysan “hal qof, hal cod” taasoo beddeli doonta habka qabiilka ku saleysan ee doorashooyinka horey loogu qaban jiray.

Si kastaba ha ahaatee, khilaafyo siyaasadeed oo qoto dheer ayaa weli u dhexeeya dowladda dhexe iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada, gaar ahaan Puntland iyo Jubbaland, kuwaas oo kasoo horjeestay wax-ka-beddelka dastuurka iyo eedeymo ay u jeediyeen Muqdisho oo ku saabsan urursiga awoodda.

Garoowe (Caasimada Online) — Maamulka Puntland ayaa shaaciyay in malaayiin dollar ay Daacishta Soomaaliya marsiiyeen shirkadaha isgaarsiinta gudaha, iyaga oo isticmaalaya Simcards dhowr ah.

Xogta lacagahan ayaa la helay kadib markii ciidamada Puntland gaareen Calmiskaad oo saldhig u aheyd maleeshiyaadka Daacish, sida uu sheegay Madaxweynaha Dowlad-goboleedka Puntland, Saciid Cabdullaahi Deni.

Deni ayaa shaaciyay in kooxaha geysta falalka ammaan xumo ay adeegsadaan taleefanada shirkadaha deegaanka, isagoo xusay in la helay xog muujinaysa in SIMs-ka shirkadahaasi ay qayb ka yihiin lacagaha malaayiinta ah ee kooxaha argagixisada, sida Daacish, ay u kala diraan gudaha iyo dibadda dalka.

“Malaayiin transaction ayaa la helay oo taleefano dhexmaray, shirkadahaan ay leeyihiin, lacagahaasna dibedda ayaa looga saaray loona diray Afrika iyo Asia,” ayuu yiri Madaxweyne Deni oo sheegay in socdaalkiisii dhawaan ee deegaanka Calmiskaad lagu helay xog muhiim ah oo la xiriirta isticmaalka taleefannada gacanta ee ay adeegsadaan kooxahaasi.

Madaxweynaha ayaa si adag ula hadlay shirkadaha isgaarsiinta, isagoo xusay in shirkadahaasi aysan weli u hoggaansamin mas’uuliyadda kaga aaddan sugidda amniga, gaar ahaan marka laga hadlayo xogaha muhiimka ah ee dowladda uga baahan tahay baaritaanada la xiriira adeegyada muhiimka ah ee ay bixiyaan.

“Marka aad tiraahdo xaalad amni baa jirtee xogtaan noo gudbiya, waxay ku leeyihiin waa ammaano. Laakiin haddii qof yar oo dalka waxyeello u geysan kara uu hayo xogtaas, aniguna aan ahay mas’uul dowladeed aan garanayn, sow taasi khatar ma ahan?,” ayuu yiri Saciid Deni.

Waxa uu intaas kusii daray “Dowladdu ma dooneyso inay xoog ku maquuniso shirkadaha, balse waxaa loo baahan yahay in la yeesho iskaashi dhab ah oo lagu ilaalinayo amniga bulshada.”

Kooxaha argagixisada ah, sida Daacish oo kale ayaa waxay lacagaha baada ah ee ganacsatada iyo bulshada kale ee Soomaaliyeed ka qaado u isticmaala Simcards-ka ay bixiyaan shirkadaha isgaarsiinta ee gudaha.

Balcad (Caasimada Online) – Waxaa saacadii lasoo dhaafay si weyn baraha bulshada loogu faafiyay in ciidamo ka tirsan kuwa Macawiisleyda ee ku sugan aagga deegaanka Xawaadley ay isku dhiibeen Al-Shabaabka soo galay halkaasi, taas oo dhalisay hadal xooggan.

Warkan oo si weyn u faafay ayaa waxaa haatan ka hadlay Siraaji Sheekh Isxaaq oo kamid ah saraakiisha ku sugan duleedka deegaanka Xawaadley ee gobolka Shabeellaha Dhexe, wuxuuna beeniyay in maleeshiyaad deegaanka ah ay isku dhiibeen kooxaha Khawaarijrta.

Siraaji ayaa shaaca ka qaaday in wararkaasi ay faafiyeen isla Al-Shabaab qudhooda, ujeedkoodana uu yahay in lagu marin habaabiyo bulshada Soomaaliyeed.

“Waxaan kuu sheegayaa in waxaasi aysan waxba ka jirin, ayna yihiin mala awaal dadka lagu marin habaabinayo, ayna soo abaabuleen kooxaha nabad-diidka ah” ayuu yiri Siraaji.

Sidoo kale wuxuu sii raaciyay “Waxaa caddeynayaa saraakiisha ciidamada Afjar way badan tahay oo annagaa xukunno hadda aan kula hadlaayo waxaan joognaa meel aan sidaas uga fogeyn nawaaxiga degmada, waxaa kale oo ku sugan ciidankii amniga & kuwa deegaanka”.

Sarkaalkan oo hadalkiisa sii wata ayaa xaqiijiyay in weli Al-Shabaab ay gacanta ku hayaan deegaanka, ayna dhibaato ku hayaan dadka shacabka ah, gaar ahaan beeraleyda.

“Tan iyo markii dib looga soo baxay degmada Xawaadley waxay nimankan isku soo ballaariyeen tuulooyinka hoos yimaada degmada, waxayna bilaabeen inay handadaan dadka iska masaakiinta ah ee beeraleyda ah” ayuu mar kale yiri sarkaalka hadlay.

Waxaa kale oo uu intaasi ku sii daray in dhankooda ay wadaan abaabul culus, ayna qorsheynayaan inay dib ugu laabtaan fariisimihii ay horay uga soo baxeen.

Xawaadley ayaa dhowaan uun u gacan gashay kooxda Al-Shabaab, kadib markii ay deegaankaasi kasoo baxeen ciidamada Burundi ee muddada dheer ku sugnaa halkaasi, waxaana sababta ay ku sheegeen kadib fatahaado ku dhuftay halkaasi.

Xaaladda deegaanka ayaa weli kacsan, waxaana dhaq-dhaqaaqyo iska soo horjeedo ka wada ciidamada dowladda, kuwa deegaanka ee loo yaqaano Afjar iyo kooxda Al-Shabaab.

Guud ahaan Shabeellaha Dhexe ayaa waxaa haatan ka socda guluf culus oo ka dhan ah argagixisada, waxaana baabul wadda dowladda dhexe, si gobolka looga saaro Al-Shabaab.

Garoowe (Caasimada Online) – Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa uga digay dowladda federaalka Soomaaliya in ay weerar ku qaadyo Jubaland, kaddib iska horimaadkii dhacay bishii December 2024 ee dhex maray ciidamo federaal ah iyo kuwa Jubbaland, deegaanka xuduudka ah ee Raaskambooni.

Deni oo hadal dadweyne ka jeediyay Axaddii ayaa muujiyay walaac ku saabsan saamaynta ka dhalan karta iska horimaadkii dhacay 11-kii December, isagoo ku baaqay in la helo wadahadal siyaasadeed oo dhex mara dhammaan daneeyayaasha Soomaaliyeed.

“Waxaan si weyn uga walaacsanahay weerarkii ka dhacay Raaskambooni,” ayuu yiri Deni. “Waxay ahayd dhacdo culus oo halis u ah in dib loo galo khaladaadkii hore.”

11-kii December 2024, dagaal hubeysan ayaa ka dhex qarxay ciidamada dowladda federaalka iyo kuwa daacadda u ah maamulka Jubbaland, magaalada Raaskambooni oo ku taalla gobolka Jubbada Hoose, meel muhiim ah oo u dhow xadka Kenya.

Ciidamada Jubbaland ayaa dib ula wareegay magaalada saacado kaddib dagaalka. Qaar ka mid ah ciidanka dowladda ayaa la sheegay in ay u gudbeen dhanka Kenya, halka warar aan la xaqiijin ay tilmaamayaan in labada dhinac ay kala kulmeen khasaare. Dowladda federaalka ayaan weli si rasmi ah u shaacin faahfaahinta howlgalka iyo natiijadiisa.

Raaskambooni waxay leedahay muhiimad istiraatiiji ah sababo la xiriira goobteeda juquraafiyeed iyo doorarkeedii hore ee howlgal militari oo ay qayb ka ahaayeen ciidamada dowladda iyo kuwa shisheeye taageerayay.

Madaxweyne Deni ayaa mar kale ku celiyay in Puntland ay garab taagan tahay nidaamka federaalka Soomaaliya, isagoo ugu baaqay in la dejiyo xiisadaha u dhexeeya dowladda federaalka iyo dowlad-goboleedyada.

“Puntland waxay taageersan tahay go’aannada maamulka Jubbaland,” ayuu yiri Deni. “Waxaan uga digeynaa cid kasta in la isku dayo in khilaafaadka siyaasadeed lagu xalliyo xoog ama in mucaaradnimada lagu fasirto khaa’inimo. Wadahadalku waa tiirka mideynta qaranka.”

Inkasta oo Deni uu si cad u taageeray dowlad-goboleed kale oo federaal ah, haddana wuu ka gaabsaday inuu soo jeediyo dalabyo gaar ah, isagoo halkii diiradda saaray baahida loo qabo is-xakameyn iyo wadahadal siyaasadeed.

Khilaafaadka DF iyo Dowlad-goboleedyada

Nidaamka federaalka Soomaaliya ayaa wajahaya culaysyo joogto ah oo ka dhashay muranno la xiriira maamulidda kheyraadka, hannaanka doorashooyinka, iyo masuuliyadda amniga. Khilaafaadyo siyaasadeed iyo iska horimaadyo ciidan ayaa marar badan wiiqay xiriirka dowladda dhexe iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada xubnaha ka ah federaalka.

Xukuumadda Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ku dooday in dadaallada lagu gaarsiinayo awoodda dowladda dhammaan gobollada dalka ay salka ku hayaan dastuurka. Hase yeeshee, qaar ka mid ah madaxda dowlad-goboleedyada sida Jubbaland iyo Puntland ayaa si gaar ah u diiday fasiraadda dowladda ee awoodaha federaalka.

Diblomaasiyiin iyo falanqeeyayaal arrimaha Soomaaliya ayaa ka digay in khilaafaadkaasi haddii aan si nabadeed loo xallin ay wiiqi karaan dadaallada lagula dagaallamayo Al-Shabaab iyo dadaallada lagu doonayo in lagu xasiliyo dalka.

Wakiillada beesha caalamka, oo ay ka mid yihiin Midowga Afrika, Qaramada Midoobay, iyo Urur-Goboleedka IGAD, ayaa si isdaba joog ah ugu baaqay wada-shaqeyn iyo xal nabadeed oo dhexmara dowladda federaalka iyo maamul goboleedyada.

Deni ayaa isna hadalkiisa ku xoojiyay muhiimadda wadahadalka, isagoo uga digay in la isku dayo in aragti gaar ah lagu cabburiyo inta kale.

“Ma jiro dhinac awood u leh inuu rabitaankiisa ku maquuniyo kuwa kale,” ayuu yiri Deni. “Wadada keliya ee waarta waa is-ixtiraam iyo wadahadal joogto ah.”

Ilaa Axaddii, dowladda federaalka Soomaaliya kama aysan bixin wax jawaab ah oo rasmi ah oo ku aaddan hadallada Madaxweyne Deni. 

Muqdisho (Caasimada Online) – Guddoomiyaha maamulka gobolka Banaadir, Xasan Maxamed Xuseen (Muugaab) oo maalmo kahor uun lasoo magacaabay ayaa si toos ah ula jaanqaaday Madaxweynaha, isagoo la fahmay shaxda la xiriirta dadajinta doorashooyinka.

Muungaab oo xalay ka qayb-galay munaasabad ka dhacday xarunta degmada Yaaqshiid ayaa sii adkeeyay go’aanka uu qaatay Xasan ee la xiriira qabashada doorasho qof iyo cod ah, wuxuuna sheegay in go’aanka kama dambeysta ah ay leeyihin madaxda dooran.

“DFS waxay go’aansatay waddankan inuu aado doorasho qof iyo cod ah, waxaana go’aanka waddanka iska leh dadka ay doorteen Baarlamaanka,” ayuu yiri Duqa Muqdisho.

Sidoo kale wuxuu farriin culus u diray siyaasiyiinta mucaaradka, isaga oo ugu baaqay in yimaadaan miiska wada-hadalka, ayna soo bandhigaan waxa ay isku hayaan, maadaama la galayo doorashooyin adag, tartankuna uu furan yahay.

“Mucaaradka bustada ku hoos jiro waxaan leenahay gurigiina iska fadhiya, haddii aad haysaan aragti wanaagsan tega miiska wada-hadalka, shacabka Muqdisho iyo maamulkooda way soo jeedaan” ayuu suu raaciyay.

Duqa Muqdisho ayaa sidoo kale ku celiyay in maamulka gobolka uu ka shaqeyn doono sidii caasimada looga qaban lahaa doorasho ay shacabka kusoo doortaan hoggaankooda, si looga gudbo magacaabista maamullada degmooyinka iyo kuwa gobolka Banaadir.

“Aniga waxaan ogolahay in magaaladan ay ka dhacdo doorasho deg-deg ah marka waxaad ogaataan in isdiiwaangelinta ay tahay xaq aad leedihiin” ayuu mar kale yiri Muungaab.

Hadalkan ayaa kusoo aadayo, iyada oo maanta qorshuhu yahay inuu furmo shirka uu ku baaqay Madaxweyne Xasan Sheekh, kaas oo looga arrinsan doono is mariwaaga taagan, gaar ahaan arrimaha doorashooyinka, amniga dalka iyo dagaalka lagula jiro Al-Shabaab.

Dadka dhaliilsan gogoshan waxay ku eedeeyeen dowladda  federaalka iyo hoggaankeeda in ay u adeegsaneyso wada-hadalladan sidii ay ugu xoojin lahayd awooddeeda, isla markaana uga reebi lahayd mucaaradka saaxadda siyaasadda, xilli dalka uu isu diyaarinayo doorashooyinka guud ee la filayo sanadka 2026.

Madaxweyne Xasan Sheekh, oo mar kale xilka la wareegay 2022, ayaa ballan-qaaday in dalka loo gudbin doono nidaam doorasho oo ku saleysan “hal qof, hal cod” taasoo beddeli doonta habka qabiilka ku saleysan ee doorashooyinka horey loogu qaban jiray.

Si kastaba ha ahaatee, khilaafyo siyaasadeed oo qoto dheer ayaa weli u dhexeeya dowladda dhexe iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada, gaar ahaan Puntland iyo Jubbaland, kuwaas oo kasoo horjeestay wax-ka-beddelka dastuurka iyo eedeymo ay u jeediyeen Muqdisho oo ku saabsan urursiga awoo

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirkii hore ee amniga Soomaaliya, Xasan Xundubey Jimcaale oo ka hadlay munaasabad ka dhacday Muqdisho ayaa taageero wayn u muujiyay Madaxweyne Xasan Sheekh, isaga oo soo dhaweeyay qorshihiisa ku aadan doorashooyinka dalka.

Xundubey mar ahaa mucaarad ayaa haatan si weyn u boggaadiyay in dalka la gaarsiiyo qof iyo cod, wuxuuna farriin culus u diray mucaaradka diidan qorshaha Villa Soomaaliya.

Wasiirkii hore ee amniga ayaa kula taliyay siyaasiyiinta mucaaradka inay yimaadaan miiska wada-hadalka, ayna aragtidooda kusoo bandhigaan gogosha u dhigay Madaxweynaha.

“Gogosha uu Madaxweyne Xasan Sheekh fidiyay oo hadda taalla cid kasta oo waddankan u haysa waxtar ha timaado, qofkii imaan waayo waxaan u arkeenna in uusan aragti haynin, mana haboona inuu luuqyada ku war-wareegsado” ayuu yiri Xasan Xundubey Jimcaale.

Sidoo kale wuxuu ka hadlay maqaamka Muqdisho, isaga oo sheegay in lagu gaari karo in dadkeeda ay soo doortaan hoggaankooda, si ay iyaga usoo xushaan wakiiladooda.

“Waxaan u baahanahay magaaladan inay doorato dadkii hoggaamin lahaa, si maqaamka ay leedahay maqaam ay jaranjaro ugu korto, si ay ugu gaarto hadafkeeda” ayuu sii raaciyay.

Xasan Xundubey Jimcaale oo hadalkiisa sii wata ayaa xusay in haatan amniga caasimada uu yahay mid wanaagsan, isla markaana ay martigelin karto doorasho nabad ah, isaga oo uga mahadceliya hay’adaha ammaanka ee dowladda federaalka Soomaaliya.

“Waa xilligii ugu fiicnaa amniga, waxaana uga mahadcelineynaa ciidamada qalabka sida qaybahooda kala duwan iyo hoggaankooda, waana xilli ay geli karto doorasho nabad ah oo la hubo, sidaas darteed aan ilaashano amniga” ayuu mar kale yiri wasiirkii hore ee amniga.

Hadalkan ayaa kusoo aadayo, iyada oo weli khilaaf uu ka taagan yahay hannaanka doorashooyinka oo ay isku hayaan Villa Soomaaliya iyo mucaaradka, waxaase laga war sugayaa shirka uu baaqay Xasan Sheekh oo saacadaha soo socda ka furmi doono Muqdisho.

Bariire (Caasimada Online) – Dowladda Soomaaliya ayaa shaacisay in kooxda Al-Shabaab ay miinooyin ku xirtay oo ay jartay Buunadii deegaanka Bariire ee gobolka Shabeellaha Hoose, kadib markii ciidamada dowladda ay deegaankaas weerar ku qaadeen, kana saareen kooxda.

Al-Shabaab ayaa dhowr bilood heystay deegaanka Bariire, halkaas oo ciidamada dowladda ay isaga baxeen markii ay kooxdu qabsatay degmada Awdheegle iyo deegaano badan oo ka tirsan gobolka Shabeellaha Dhexe.

Wasiiru Dowlaha Wasaaradda Gaashaandhigga XFS Cumar Cali Cabdi oo shir jaraa’id qabtay ayaa faahfaahin ka bixiyey howlgallo culus oo ka dhacay gobolka Sh/Hoose, saacadihii lasoo dhaafay, isagoo xaqiijiyey in Shabaab jareen buundadii Bariire.

Wasiirka ayaa sidoo kale sheegay in nolosha lagu qabtay xubno ka tirsanaa kooxda Al-Shabaab iyo hubkii ay wateen, iyadoo deegaano badan dib looga saaray argagixisada, sida uu sheegay Cumar Cali Cabdi.

Wasiiru Dowlaha Gaashaandhigga ayaa sidoo kale sheegay in gobolka Shabeellaha Hoose uu ka bilowday howlgal culus oo lagu sifeynayo kooxda Al-Shabaab, iyadoo qorshuhu yahay in dib loo xoreeyo deegaanada Sabiib, Caanoole, Bariire, Awdheegle iyo deegaano kale oo muhiim ah oo Shabaab ay qabsadeen bilihii lasoo dhaafay.

Dad ku sugan Bariire ayaa Caasimada Online u sheegay in ciidamada dowladda ay soo galeen deegaanka, kooxda Al-Shabaab ayaa isaga baxay Bariire, iyagoo sii burburiyey buundadii deegaankaas, taas soo ka dhigan in deegaano badan oo ka tirsan gobolkaas ay ka go’doomeen Muqdisho.

Maalmaha soo socda howlgal culus oo Taliyaha Ciidanka Dhulka uu hoggaaminayo ayaa ka bilaabanaya Shabeellaha Hoose, sida ay ilo wareedyo xog ogaal ah u sheegeen Caasimada Online, howlgalkaas ayaa la qorsheeyey inuu noqdo mid lamid ah kii Badweynta Hindiya oo sanadihii 2014-2015 lagu xoreeyey dhul badan.

Hoos ka daawo

Muqdisho (Caasimada Online) – Agaasimaha Hay’adda Sirdoonka Qaranka ee NISA Mahad Maxamed Salaad ayaa durba isbadal ku sameeyay qaybo ka mid ah Talisyada Hay’adda, gaar ahaan kuwa ka howlgala gudaha magaalada Muqdisho.

Agaasime Mahad Salaad ayaa hal warqad ku magacaabay saraakiisha kala ah:

1- Taliyaha NISA ee qeybta guud ee gobalka Banaadir ayaa loo magacaabay Liibaan Cabdiraxmaan Aadan.

2- Kaaliyaha dhinaca amniga ee Agaasimaha Hay’adda NISA ayaa loo magacaabay Aadan Dheere.

3- Taliyaha NISA ee Garoonka Aadan Cadde ayaa mar kale dib loogu magacaabay Korneyl Xamdi Xasan oo Sanbaloolshe uu xilkaas ka qaaday, mucaaradad adagna uu kala kulmay.

4- Taliyaha Guutada Ilaalada Shacabaka Gobalka ee Dharcadda NISA ayaa loo magacaabay Macalin Saalax Cabdinuur Cali oo ah nin dhalinyaro ah oo aad loogu amaanay baacsiga iyo fahanka dhagarta argagixisada.

Marka laga soo tago Taliyaha NISA ee gobalka oo xilkaan ku cusub inta kale horay ayay u soo haayeen meelaha loo magacaabay muddo xileedkii hore ee Agaasime Mahad Salaad uu hay’ada joogay.

Mahad Salaad oo shalay xilka la wareegay ayaa balan-qaaday inuu dardar galinayo shaqada sugidda amniga, isagoo muhiimadda koowaad siinaya caasimada Muqdisho.