Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul wasaaraha Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre oo maanta la wareegay hoggaaminta Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota Muqdisho ayaa ku dhowaaqay go’aan xasaasi ah oo uga sii daraya xiisadda taagan.

Ra’iisul wasaare Xamza ayaa shaaca ka qaaday in xukuumaddiisu aanay ka laaban doonin qabashada doorashada qof iyo codka ah ee ay weli diidan yihiin siyaasiyiinta mucaaradka dalka, taas oo keentay in dhinacyadu ku kala tegaan saaxadda siyaasadda.

Xamza ayaa sheegay in maanta dadka Soomaaliyeed ay haystaan fursad dahabi ah oo ay uga gudbi karaan doorashadii dadbaneyd, ayna iyagu hirgelin doonaan qof iyo cod.

“Doorashadii dadbanayd ma ahayn mid u dan ah qaranka, qof gaar ah iyo qabiilada Soomaaliyeed toona, maanta waxaan haysanaa fursad taariikhi ah oo aan kaga gudbi karno nidaamkii hore, majirto waddo aan doorasho qof iyo cod aheyn oo noo furan.”” ayuu yiri Ra’iisul wasaaruhu.

Sidoo kale wuxuu intaasi kusii daray in Soomaaliya ay haatan mareyso marxalad uu muwaadinka Soomaaliyeed wax kusoo dooran karo, laguna soo dooran karo, isaga oo sidoo kale sheegay in gogosha fidsan ujeedkooda uu yahay in lagu gaaro heshiis wadar ogol ah.

“Soomaaliya waxa ay maraysa xilligii loo guuri lahaa siyaasad ku dhisan mabaaddi, fursadna loo siin lahaa in muwaadinka Soomaaliyeed la doorto, waxna uu doorto, gogoshan waa gogol aan cidna laga tagin, waxaanna laga qeybgaliyey dhammaan qeybaha bulshada, waxaa jooga dhammaan dadkii doonayey in ay hoggaanka qabtaan” ayuu sii raaciyay.

Waxaa kale oo uu yiri “Dhinaca kale waxaan ka wadnaa dhisidda dowlad dimuqraadi ah, oo leh dastuur dhammeystiran, iyo xaqiijinta midnimada iyo gobonnimada dalkeenna, sidaas darteed; gacanna cadowgeenna ayaan kula dagaaleynaa, gacanna Qaranka ayaan ku dhisaynaa.”

Dhinaca kale waxa ka hadlay caqabada taagan, sida amniga iyo dagaalka Al-Shabaab, wuxuuna ballan qaaday in arrimahaasi ay wax ka qaban doonaan, si loo gaaro guusha.

“Caqabadaha na hortaaggan ma fududa, howsha noo taallana ma yara, dhinac waxaan ka wajahaynaa cadow halis ku ah diinteenna, dhaqankeenna, dowladnimadeenna iyo jiritaankeenna ummadeed” ayuu intaasi kusii daray Ra’iisul wasaare Xamza Cabdi Barre.

Soomaaliya ayaa waxaa haatan ka taagan khilaaf xooggan oo ka dhashay hannaanka doorashooyinka oo ay isku hayaan hoggaanka Villa Somalia iyo siyaasiyiinta mucaaradka,

Tel Aviv (Caasimada Online) – Israel ayaa si degdeg ah u adeegsaneysa gantaalaha difaaca cirka kadib shan maalmood oo dagaal ay kula jirto Iran, taasi oo sii yareyneysa keydkeeda, sida uu sheegay sarkaal sare oo Mareykan ah oo xog-ogaal u ah dadaallada lagu xoojinayo keydka difaaca Israel, sida uu daabacay Middle East Eye.

Qeybo ka mid ah dowladda Mareykanka ayaa laga dareemayaa walaac ah in weerar toos ah oo uu Mareykanku ku qaado Iran uu keeni karo aargudasho weyn oo Iran ku wajahdo Israel — taasoo khatar gelin karta keydka caalami ah ee gantaallaha difaaca Mareykanka, iyadoo heerkiisu noqon karo mid “aad u hooseeya,” ayuu yiri sarkaalkaasi.

Israel waxay ku tiirsan tahay saddex heer oo nidaam difaac cirka ah, hase yeeshee weerarrada Iran ayaa si adag u imtixaanaya nidaamyadaas casriga ah.

Nidaamka Iron Dome ayaa loo adeegsadaa in lagu soo rido gantaallada gaaban iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee ay soo tuuraan kooxaha sida Hamas iyo Xisbullah. Heerka labaad ee difaaca waa David’s Sling, oo loogu talagalay in lagu qabto gantaallada culus iyo qaar ka mid ah kuwa ballistic-ka. Nidaamyada Arrow 2 iyo Arrow 3 ayaa loogu talagalay in lagu soo rido gantaallada ballistic-ka, iyadoo Arrow 3 uu xitaa ka hortegi karo gantaallada hypersonic-ka ah ee ka baxa jawiga dhulka.

Dib-u-cusboonaysiinta nidaamyada Arrow ayaa mar walba ahayd caqabado joogto ah oo Israel la tacaaleysay. Middle East Eye ayaa bishii Sebtembar werisay in Israel ay la daalaa-dhacaysay sidii ay dib ugu buuxin lahayd keydka gantaallada Arrow kadib weerarkii ugu horreeyay ee Iran ku qaadday Israel bishii Abriil ee sanadkii hore. Mareykanka iyo Israel ayaa si wadajir ah u soo saara gantaalladan.

“Gantaallada loo adeegsado difaaca ballistic-ka waa kuwo qaali ah, waxaana adag in si tiro badan oo degdeg ah loo soo saaro,” ayuu ku qoray Dan Caldwell, oo horey uga tirsanaa Waaxda Difaaca Mareykanka xilligii hore ee maamulka Trump, isagoo kasoo horjeeday isku dhac militari oo lala galo Iran.

“Waxaan filayaa in Israel ay haysato tiro wanaagsan oo gantaallada Arrow iyo Stunner ah ee loogu talagalay nidaamka David’s Sling, balse waxaa suuragal ah in ay si weyn uga faa’iidaysatay intii ay iska difaacaysay weerarradii Xuutiyiinta iyo kuwii Iran ee sanadkii hore,” ayuu yiri Caldwell. “Sidaas darteed, waxay u badan tahay in Israel iyo Mareykanku ay bilaabi doonaan in ay si taxaddar leh u qorsheeyaan isticmaalka gantaalladooda difaaca.”

Xafiiska Ra’iisul Wasaaraha Israel ayaa Isniintii sheegay in Iran ay tan iyo 13-kii Juun ku tuurtay Israel ugu yaraan 370 gantaal ballistic ah.

Faa’iido xaddidan

Mid ka mid ah faa’iidooyinka ay Israel haysato oo u muuqda mid wax ka tari kara yaraanta gantaallada difaaca waa awooddeeda cirka ee ay ka kor yeelatay Iran — taas oo ay gaartay afar maalmood gudahood.

Diyaaradaha dagaalka Israel ayaa si furan uga shaqeynaya cirka Tehran xilliyada maalintii. Sida laga soo xigtay milateriga Israel, waxay burburiyeen ku dhawaad saddex-meelood meel ka mid ah awoodda Iran ee gantaallada dhul-ka-dhulka ah.

Josh Paul, oo horey uga tirsanaa Wasaaradda Arrimaha Dibadda Mareykanka, isna casilay si uu uga hortago taageerada Mareykanka ee dagaalka Israel ay ka waddo Gaza, ayaa u sheegay Middle East Eye in Israel ay si taxaddar leh u bartilmaameedsatay saldhigyada gantaallada ee Iran.

“Ma ogin inta gantaal ee ay Iran weli kaydsatay ama diyaar u tahay inay isticmaasho. Waxay ila tahay in dhibaatadu ay tahay mid la xiriirta qalabka ridista, ee aysan ahayn tirada gantaallada lafteeda,” ayuu yiri Paul.

Si kastaba ha ahaatee, laba sarkaal oo Mareykan ah oo la hadlay Middle East Eye ayaa sheegay in Iran ay weli xaddidaysay weerarradeeda si looga hortago in Mareykanku si toos ah ugu lug yeesho duullaanka Israel.

Saddex sarkaal oo Carbeed, kuwaasoo ay ka mid yihiin kuwo dalalkooda ay dhex-dhexaadinayaan Mareykanka iyo Iran, ayaa Isniintii u sheegay Middle East Eye in ay aaminsan yihiin in Mareykanku aad ugu dhow yahay inuu si toos ah uga qeyb qaato weerarrada Israel.

Si kastaba ha ahaatee, xadka u dhexeeya faragelin la’aanta iyo ku lug lahaanshaha Mareykanka ayaa sii yaraanaya. Mas’uuliyiin hore iyo kuwo hadda xil haya oo Mareykan ah ayaa u sheegay Middle East Eye in Mareykanku uu hadda yahay “wada-dagaalyahan” aan si rasmi ah loo shaacin, maadaama uu si toos ah uga qeyb qaadanayo difaaca Israel.

Sida ay sheegeen saraakiishaasi, Mareykanku wuxuu isku dayayaa inuu buuxiyo baahida Israel ee dhinaca difaaca cirka.

Ka-qeyb qaadashada Mareykanka

Mareykanka ayaa adeegsaday ugu yaraan hal saldhig oo Terminal High-Altitude Area Defence (THAAD) ah oo ku yaalla Israel si uu uga hortago gantaallada Iran. Waxa kale oo Mareykanku ku leeyahay gobolka dhowr saldhig oo lagu rakibay nidaamyada difaaca Patriot.

Sida sarkaal ka tirsan Waaxda Difaaca Mareykanka uu Isniintii u xaqiijiyay Middle East Eye in Mareykanku uu adeegsaday gantaallada difaaca cirka ee SM-3 si uu u difaaco Israel.

Gantaalka SM-3 waa nooca maraakiibta saaran ee nidaamka Patriot. Sarkaalka ayaa sheegay in markabka dagaalka ee USS Arleigh Burke — oo ah burburiye gantaallo hagi kara — uu ka qeyb qaatay difaaca Israel isaga oo ka howlgalaya xeebaha Mediterranean-ka bari.

Falanqeeyayaal dhanka amniga ah ayaa xusay in intii uu socday ololihii Mareykanka ee 2024 ee lagula dagaalamayay Xuutiyiinta Yemen, ciidanka badda Mareykanka ay hal maalin gudaheed ku isticmaaleen gantaallo SM-3 oo ku filnaan lahaa sanado dhan.

Iyadoo uu dagaalka u dhexeeya Israel iyo Iran galay maalintiisii shanaad, Mareykanka ayaa sii kordhinaya ciidamada iyo qalabka milatari ee uu u dirayo goobta dagaalka.

Markabka xambaarsan diyaaradaha dagaalka ee USS Nimitz ayaa kasoo dhaqaaqay Badda Shiinaha ee Koonfureed isagoo kusoo wajahan Bariga Dhexe, sida lagu arkay xogta la socodka maraakiibta. Markabka USS Carl Vinson oo isna xambaarsan diyaarado dagaal ayaa horey uga howlgalayay Bariga Dhexe.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa haatan wadda qorshe iyo abaabul culus oo ay ku dooneyso in mar kale lagu xoreeyo degmada Aadan Yabaal ee gobolka Shabeellaha Dhexe, si looga saaro maleeshiyaadka kooxda Al-Shabaab.

Wasiiru dowlaha wasaaradda gaashaandhigga Cumar Cali Cabdi oo maanta ka qayb-galay gogosha uu dhigay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ka sheegay qorshe ay waddo dowladda oo lagu qabanayo degmadaas oo dhowaan u gacan gashay Al-Shabaab.

Cumar ayaa madaxda goobta sugneyd la wadaagay warbixin guud oo ku aadan amniga  dalka iyo guulaha laga gaaray howlgalladii ugu dambeeyay ee ka dhacay dalka.

“Doorka maanta gogosha iiga aadanaa wuxuu ahaa amniga inaan ka warbixinno iyo difaaca dalka, waxaana uga mahadcelinayaa dhammaan madaxdii meesha joogtay sida ay noo dhageysteen” ayuu yiri wasiiru dowlaha wasaaradda gaashaandhigga Soomaaliya.

Sidoo kale wuxuu intaasi ku daray in waqtiga ugu dhow ay ciidamada ay geli doonaan degmada Aadan Yabaal oo haatan duleedkeeda ay ka wadaan dhaq-dhaqaaqyo culus.

“Aadan Yabaal hareeraheeda ayay hadda joogaan ciidamada waqtiga ugu dhowna waan qabsaneynaa bi’idnillaahil kariim” ayuu sii raaciyay wasiirku.

Howlgalladan waxaa barbar socda duqeymo cirka ah oo lagu beegsaday kooxaha Khawaarijta, kuwaas oo khasaare xooggan lagu gaarsiiyay maleeshiyaad iyo horjoogayaal.

Shabeellaha Dhexe ayaa waxaa weli ka soconayo dhaq-dhaqaaqyo culus, waxaana dowladda Soomaaliya ay sheegtay inay sii wadi doonto howlgallada ka socda gobolkaasi.

Si kastaba, Magaalada Aadan Yabaal oo ay hadda ku sugan yihiin Al-Shabaab ayaa noqotay bartilmaameedka ugu weyn ee howl-gallada socda. Dowladda Soomaaliya iyo shacabka deegaanka ayaa ku howlan ka saarista Al-Shabaab magaalada iyo soo celinta amniga guud ee gobolka Shabeellada Dhexe.

Muqdisho (Caasimada Online) – Gogosha Wadatashiga Qaran ee uu dhigay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa maalintii labaad ka socota magaalada Muqdisho, iyadoo diiradda lagu saarayo xaaladda cakiran ee dalka, gaar ahaan khilaafka ka taagan doorashooyinka 2026.

Gogoshan oo muddo la sugayay ayaa haatan wajahaysa arrin lama filaan ah, kadib markii hoos uga dhacday sidii la filayay inay u qabsoonto, islamarkaana aysan ka muuqan xubno saameyn leh.

Cumar, oo ka mid ah ururrada bulshada rayidka ah ee ka qeyb-galaya shirka, ayaa qiray in gogosha ay ka muuqato hoos u dhac weyn, isla markaana siyaasiyiintii mucaaradka ay ka maqan yihiin, taasoo, sida uu sheegay, carqaladeyn karta natiijadii la filayay in laga gaaro wadatashiga socda.

“Maalintii labaad ee Gogosha Wadatashiga Qaran ayaa lagu jiraa, balse sida ka muuqata, miisaankii iyo maqaamkii laga filaayay ma laha, maadaama siyaasiyiintii mucaaradka ay ka maqan yihiin. Laakiin waxaa fadhiya qaybaha kala duwan ee bulshada rayidka ah — odayaasha dhaqanka, culimada, haweenka iyo siyaasiyiin hore,” ayuu yiri Cumar.

Sidoo kale wuxuu intaas ku daray in ilaa hadda gogosha lagu soo bandhigay kaliya waxqabadka dowladda, ayna aad u yartahay fursadda siyaasiyiinta iyo bulshada loogu oggol yahay inay ku soo bandhigaan talooyin la xiriira hanaanka doorashooyinka iyo wax ka beddelka dastuurka.

“Ilamaa iyo hadda, dowladda ayaa soo bandhigeysa waxqabadkeedii iyo howlaha ay rabto. Laakiin fursadihii looga doodi lahaa nooca doorashada, hannaanka wax ka beddelka dastuurka, iyo arrimo badan oo bulshada dhexdeeda guux ka jiro oo talo ahaan loo bixin lahaa, weli ma muuqdaan,” ayuu hadalkiisa sii raaciyay.

Ujeeddada weyn ee loo qabtay shirka ayaa ah in xal waara laga gaaro ismariwaaga taagan, hase yeeshee waxa muuqata in taas laga sii fogaanayo, iyadoo mucaaradku weli dibadda joogo.

Arrinta ugu weyn ee la isku hayo waa doorashada, iyadoo Villa Somalia weli ku adkeysaneyso nidaamka qof iyo cod, halka mucaaradka ay ka muujinayaan walaac xooggan.

Siyaasiyiinta mucaaradka, oo gabi ahaanba ka baaqday shirka Madaxweyne Xasan, ayaa ku eedeeyay in uusan daacad ka ahayn wada-hadal lagu xallin karo khilaafaadka taagan.

Lama oga sida ay xaaladdu noqon doonto ama meesha ay ku dambeyn doonto xiisadda taagan, oo u muuqata mid sii cakirmeysa, maadaama weli aysan shirka ka qeybgalin Jubaland iyo Puntland.

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka Wasaaradda Kalluumeysiga iyo Dhaqaalaha Buluuga ah ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Axmed Xasan Aadan ayaa maanta si rasmi ah u saxiixay heshiis taariikhi ah oo lala galay shirkadda OYAK ee dalka Turkiga.

Heshiiskan ayaa lagu tilmaamay mid muhiim u ah horumarinta kaabeyaasha dhaqaalaha badda, gaar ahaan dhinaca kalluumeysiga oo kamid ah kheyraadka ugu weyn ee Soomaaliya leedahay.

Heshiiska ayaa diiradda saaraya sidii loo horumarin lahaa kalluumeysiga dalka, iyadoo mudnaan gaar ah la siinayo kobcinta dhaqaalaha buluugga ah. Waxaa sidoo kale lagu xoojin doonaa kaabeyaasha lagama maarmaanka u ah horumarka kalluumeysiga, taasoo fure u noqon doonta in la gaaro wax-soo-saar tayo leh oo la jaan qaadi kara suuqa caalamiga ah.

Qodobbada muhiimka ah ee heshiiska ayaa waxaa kamid ah maalgelinta dhisidda warshado kalluumeysi, kobcinta wax-soo-saarka kalluunka, iyo tayeynta kalluunka si uu u buuxiyo shuruudaha suuqyada dibadda. Waxaa sidoo kale loogu tala-galay in la abuuro fursado shaqo oo gaaraya kumannaan dhalinyaro Soomaaliyeed ah, kuwaasoo ka faa’iideysan doona mashaariicda ka dhalanaya heshiiskan.

Sidoo kale, heshiiskaan ayaa gacan ka geysan doona la-dagaallanka kalluumeysiga sharci darrada ah ee ka jira xeebaha Soomaaliya. Waxaa la filayaa in uu sare u qaado dakhliga kasoo xarooda kheyraadka badda, taasoo kaalin weyn ka qaadan doonta kororka dakhliga dalka iyo ilaalinta khayraadka dabiiciga ah ee badda.

Wasaaradda Kalluumeysiga iyo Dhaqaalaha Buluuga ah ayaa muujisay sida ay uga go’an tahay horumarinta kalluumeysiga dalka, iyada oo si firfircoon u xoojinaysa iskaashiga ay la leedahay shirkadaha caalamiga ah iyo hay’adaha maalgelinta.

Heshiiskan cusub ayaa tusaale u ah dadaalka joogtada ah ee dowladda federaalka, gaar ahaan wasaaraddu ugu jirto sidii Soomaaliya ay uga faa’iideysan lahayd kheyraadkeeda badda si hufan oo waara.

Si kastaba, heshiiska lala galay shirkadda OYAK ayaa laga filayaa inuu noqdo mid horseeda horumar la taaban karo oo dhanka kalluumeysiga ah, taasoo dalka u furi doonta fursado badan oo shaqo, maalgashi iyo dakhli kordhin ah.

Muqdisho (Caasimada Online) – Cabaas Maxamed Hool oo ahaa mid kamid ah madaxda sare ee kooxda Al-Shabaab ayaa u geeriyooday dhaawac culus oo kasoo gaaray howl-gal qorsheysan oo horey ugu beegsadeen Ciidamada Qalabka Sida, sida ay xaqiijisay Dowladda Federaalka Soomaaliya.

Ninkaan oo ahaa horjoogaha ugu sarreeya ee shirqoolada iyo dhagaraha ay kooxda ka fuliyaan gobolka Banaadir iyo labada Shabeelle, ayaa u geeriyooday dhaawacyo markii dambe ku sababay xanuuno kale oo ku keenay inuu muddo noqdo dhulyaal.

Horjoogahan ayaa Al-Shabaab uga biiray sanadkii 2007 magaalada Muqdisho, wuxuuna si toos ah ugu lug lahaa weerarro arxan darro ah oo lagu beegsaday dadka shacabka ah ee ku nool caasimadda.

Cabaas Hool wuxuu ka mid ahaa horjoogayaasha Shabaab ee bartilmaameedka u ah Ciidanka Qalabka Sida, kuwaas oo Sirdoonka Soomaaliya uu hayo xogtooda oo dhamaystiran.

“Ma jirto meel ay uga baxsan karaan gacanta Ciidanka Qalabka Sida iyo cadaaladda, horjoogayaasha Khawaarijta ee caadaystay gummaadka shacabka Soomaaliyeed,” ayaa lagu yiri qoraal kasoo baxay Wasaaradda Warfaafinta Soomaaliya oo lagu xaqiijiyay geerida Cabaas Hool.

Howl-gallada ka dhanka kooxda Al-Shabaab ayaa todobaadyadii u dambeeyay jab xooggan lagu gaarsiiyay kooxda, iyadoo laga dilay horjoogayaal iyo maleeshiyaad badan, sida ay sheegtay Dowladda Federaalka Soomaaliya.

Inta ay socdeen howl-galladan waxaa lagu dilay horjoogayaal sar-sare oo uu kamid yahay Nuur Cabdi Rooble Nuunuule oo sidoo kale ahaa nin halis badan oo ka qayb-galay dagaallo kala duwan oo ka dhacay Galmudug iyo HirShabelle, wuxuuna qayb weyn ku lahaa abaabulka kooxda ka waddo Shabeellaha Dhexe oo kooxda ka qabsatay deegaanno dhowr ah.

Si kastaba, dagaalka Al-Shabaab ayaa sii laba kacleynaya iyada oo dowladda Soomaaliya ay haatan qorsheyneyso inay qaado gulufkii ugu cuslaa oo kooxda looga xoreynayo deegaannadii u dambeeyay ee ay qabsatay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaraaha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre ayaa maanta guddoomiyey Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota Muqdisho.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa shirka uga warbixiyey Siyaasadda Xukuumadda Dan-Qaran ee ku aaddan dhinacyada midnimada, amniga, doorashooyinka, dhammeystirka Dastuurka, dowlad-dhiska dalka, horumarinta dhaqaalaha, iyo Qorshaha Qaran ee (NTP).

Mudane Xamza ayaa tilmaamay in dalkeennu uu marayo marxalad muhiim ah oo loo baahan yahay in la adkeeyo wadajirka ummadda, si looga gudbo caqabadaha jira, isla markaana xal maangal ah loogu helo wax walba oo khilaaf ah.

“Soomaaliya waxa ay maraysa xilligii loo guuri lahaa siyaasad ku dhisan mabaaddi, fursadna loo siin lahaa in muwaadinka Soomaaliyeed la doorto, waxna uu doorto, gogoshan waa gogol aan cidna laga tagin, waxaanna laga qeybgaliyey dhammaan qeybaha bulshada, waxaa jooga dhammaan dadkii doonayey in ay hoggaanka qabtaan,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaare Xamza.

Sidoo kale wuxuu u soo jeediyey ummadda Soomaaliyeed in ay u midoobaan ciribtirka Khawaarijta, hirgalinta doorashooyinka iyo qorsheyaasha waaweyn ee muhiimka u ah ee dowlad-dhiska dalkeenna.

“Caqabadaha na hortaaggan ma fududa, howsha noo taallana ma yara, dhinac waxaan ka wajahaynaa cadow halis ku ah diinteenna, dhaqankeenna, dowladnimadeenna iyo jiritaankeenna ummadeed,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaaraha.

Waxa uu intaas kusii daray “Dhinaca kale waxaan ka wadnaa dhisidda dowlad dimuqraadi ah, oo leh dastuur dhammeystiran, iyo xaqiijinta midnimada iyo gobonnimada dalkeenna, sidaas darteed; gacanna cadowgeenna ayaan kula dagaaleynaa, gacanna Qaranka ayaan ku dhisaynaa.”

Gogosha Wadatashiga Qaran oo maalintii labaad ka socota magaalada Muqdisho ayaa waxaan ka qeyb-gelin siyaasiyiinta mucaaradka oo qeyb ka yihiin madaxdii horw ee dalka, kuwaas oo qaadacay shirkan, iyagoo hoggaanka sare ee dalka ku eedeeyay in uusan daacad ka aheyn wada-hadal xal looga gaarayo arrimaha taagan.

MUQDISHO, Soomaaliya – Taliye Sare oo ah Ciidanka Cirka Mareykanka, Dagvin Anderson, ayaa loo magacaabay taliyaha cusub ee Taliska Mareykanka ee Afrika (AFRICOM), xilli xasaasi ah oo siyaasadda Mareykanka ee qaaradda Afrika ay galeyso marxalad cusub, gaar ahaan Soomaaliya.

Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump, oo 4-tii Juun ku dhawaaqay in AFRICOM sii ahaanayo talis madax-bannaan, ayaa sidoo kale Janaraal Anderson u dallacsiiyay darajada janaraal afar-xiddigle—shuruud looga baahanyahay dhammaan hoggaamiyeyaasha talisyada dagaal ee goboleed.

Inkasta oo AFRICOM uu weli haysto maqaamkiisa madax-bannaan, haddana awooddiisa iyo ballaarinta howlihiisa ayaa wajahaya culaysyo sii kordhaya, gaar ahaan Soomaaliya, halkaas oo siyaasadda Mareykanka ay u muuqato mid ka guureysa istaraatiijiyadda xasillinta muddada dheer.

Goynta taageerada Mareykanka oo Soomaaliya

Mid ka mid ah caqabadaha ugu horreeya ee wajahaya Janaraal Anderson waa inuu la tacaalo saameynta ka dhalata go’aanka Trump uu ku joojiyay dhammaan taageerada Mareykanka ee howlaha nabad-ilaalinta caalamiga ah ee miisaaniyadda sanadka 2026.

Go’aankaasi wuxuu si buuxda u joojinayaa maalgelintii Mareykanka ee Hawlgalka Taageerada Xasilinta Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM)—oo lagu beddeli lahaa ATMIS, hawlgalkii nabad-ilaalinta Midowga Afrika ee haatan gabagabada maraya.

AUSSOM waxaa lagu waday in uu ka koobnaado illaa 12,000 oo shaqaale ah—oo ay ka mid yihiin askar, boolis, iyo shaqaale rayid ah—kuwaasoo ka iman lahaa dalalka Uganda, Kenya, Itoobiya, Jabuuti, iyo Masar. Si kastaba, la’aanta taageerada Mareykanka ayaa halis gelisay qorshahaas.

Inkastoo Itoobiya iyo Masar ay u badan tahay inay sii joogaan Soomaaliya sababo la xiriira dano istiraatiiji ah, haddana ma cadda inay qaadi karaan mas’uuliyad buuxda haddii aan maalgelin rasmi ah jirin.

Dowladda Turkiga oo la filayo inay sii waddo barnaamijkeeda milatari ee Soomaaliya, taageeradeeduna waxay u adeegtaa ajandaha qarankooda, mana buuxin karto booska bannaan ee ay ka tagayaan hawlgalada caalamiga ah ee xasillinta.

Iyadoo aysan jirin taageero caalami ah, Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo durba la daalaa dhacaya tababar iyo qalab la’aan, ayaa si weyn ugu adkaan doontaa inay hor istaagaan soo kabashada Al-Shabaab iyo kooxaha jihaad-doonka kale. Khubaradu waxay ka digayaan in dhulkii horey looga saaray dagaalyahanada uu mar kale dib ugu soo dhici karo gacantooda.

Caqabadda istiraatiijiyad ee horyaalla Anderson

Inkasta oo AFRICOM ay weli awood u leedahay inay fuliso duqeymo cirka ah iyo tababaro xagga xeeladaha ah oo la siiyo cutubyada Soomaaliyeed, haddana maqnaanshaha qaab-dhismeed nabad-ilaalin oo joogto ah ayaa wiiqaya dadaallada xasillinta ee muddada fog.

Janaraal Anderson hadda wuxuu la tacaalayaa isbeddel istiraatiijiyadeed oo degdeg ah—midkaas oo muujinaya in Mareykanku uu si isa soo taraysa ugu tiirsanaanayo duqeymaha fog-fog iyo hawlgallada aan joogtada ahayn, isagoo hoos u dhigaya doorkiisii diblomaasiyadeed iyo taageerada dhabta ah ee dhulka ka socotay.

Jiho-siyaasadeedka cusub ee Trump ayaa u muuqda mid u wareegaya dhanka milatari ee u eg “ganacsi iyo gorgortan,” iyadoo la dhimayo shuruudihii siyaasadeed lana yareynayo mudnaantii la siin jiray maamulka iyo horumarka. Tani waxay ka dhigan tahay in AFRICOM hadda haysto agab kooban oo ay kaga jawaabto khataraha sii kordhaya ee Soomaaliya iyo guud ahaan Geeska Afrika.

Haddii xaaladda amniga ay sii xumaato, Trump waxaa laga yaabaa inuu wajaho laba doorasho oo khatar ah: inuu gebi ahaanba ka baxo Soomaaliya—taasoo fursad u siin karta Al-Shabaab inay sii faafaan, gaar ahaan gudaha Kenya iyo Itoobiya—ama inuu qaado tallaabo militari oo ballaaran, taasoo ka mid noqon karta duqeymo badan oo dhanka cirka ah, adeegsi awood cirka oo laga soo rido maraakiibta dagaalka, taageero dheeraad ah oo la siiyo ciidamada Soomaaliya, iyo suurta-galnimada in la geeyo ciidamo Mareykan ah oo dhulka jooga.

Si kastaba, iyadoo hay’adaha rayidka Mareykanka sida USAID si weyn loo dhimay, AFRICOM-na ay si isa soo taraysa ugu hartay wejiga keliya ee ka muuqda ka-qaybgalka Mareykanka, Janaraal Anderson waxay u badan tahay inuu wajahayo khataro adag isagoo haysta xulashooyin kooban.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa Isniintii ugu baaqay shacabka ku nool caasimadda Iran ee Tehran in ay si degdeg ah u baxaan, isagoo taageero u muujiyay digniinta Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu oo bilaabay weerar ballaaran oo ka dhan ah Iran.

Trump ayaa farriintan ku qoray bartiisa Truth Social isagoo ku sugnaa shir-madaxeedka G7 ee Canada, wuxuuna ku celiyay eedeyntiisii hore ee ahayd in Iran ay isku sababtay weerarada Israa’iil, kaddib markii ay ka dhega-adaygtay baaqiisa ahaa in ay saxiixdo heshiis lagu joojinayo barnaamijkeeda nukliyeerka.

“Waa nasiib-darro iyo khasaare naf badan,” ayuu Trump ku yiri qoraalkiisa. “Si cad waxaan u leeyahay: IRAN MA LAHAAN KARTO HUB NUKLIYEER AH. Waxaan sidaas ku celiyay marar badan! Qof walba waa inuu si degdeg ah uga baxaa Tehran!”

Trump faahfaahin intaas dheer kama bixin hadalkiisa. Magaalada Tehran waxaa ku nool ku dhowaad 10 milyan oo qof.

Digniinta Trump ayaa ku soo beegmeysa xilli Israa’iil ay kordhisay weerarada ay ka wado gudaha Iran, kuwaasoo ay sheegtay in lagu bartilmaameedsanayo barnaamijka hubka nukliyeerka ee muranka badan dhaliyay ee dowladda ruuxiga ahi waddo.

Ciidanka Israa’iil ayaa horey u soo saaray digniin gaar ah oo ku socotay xaafad ka mid ah Tehran, taasoo la mid ah xeeladihii ay horey uga adeegsadeen Marinka Gaza, halkaasoo ay tan iyo weerarkii 7-dii Oktoobar 2023 ku barakicisay inta badan shacabka Falastiiniyiinta.

Trump ayaa dhowr jeer ka gaabsaday inuu si cad u sheego in Mareykanku ka qayb qaadan doono weerarada Israa’iil, inkasta oo uu tilmaamay in Mareykanku uusan lug ku lahayn duqeymihii hore.

Intii lagu guda jiray shir-madaxeedka G7 oo lagu wado inuu soo xirmo Talaadada, Trump ayaa warbaahinta u sheegay: “Markaan ka tago halkan, waxaan qaban doonaa wax muhiim ah. Laakiin marka hore waa inaan baxaa.”

Fiidnimadii Isniinta, Trump ayaa si lama filaan ah uga dhoofay Canada isagoo ka tagaya shirkii G7 hal maalin ka hor intii la qorsheeyay.

“Madaxweyne Trump wuxuu ku qaatay maalin wax ku ool ah shir-madaxeedka G7, isagoo saxiixay heshiis ganacsi muhiim ah oo uu la galay Ra’iisul Wasaaraha Britain, Keir Starmer,” ayay tiri afhayeenka Aqalka Cad, Karoline Leavitt, oo qoraal ku baahisay baraha bulshada.

“Wax badan ayaa la gaaray, balse sababo la xiriira xaaladda cakiran ee Bariga Dhexe, Madaxweyne Trump wuxuu ka tagayaa shirka caawa kadib cashada madaxda.”

Digniinta Madaxweyne Trump ee ku socota shacabka Tehran ayaa imaneysa xilli Mareykanka uu kordhinayo joogitaankiisa milatari ee Bariga Dhexe si uu u xoojiyo “heegankiisa difaaceed,” sida uu sheegay Wasiirka Difaaca Mareykanka Pete Hegseth.

“Dhammaadkii usbuuca, waxaan amray in awood milatari dheeraad ah loo raro aagga mas’uuliyadda Taliska Dhexe ee Mareykanka (CENTCOM),” ayuu Hegseth ku qoray barta X. “Ilaalinta ciidamada Mareykanka waa mudnaanta koowaad, waxaana tallaabadan ujeedkeedu yahay in la xoojiyo awooddaheena difaaceed ee gobolka.”

Dooxa (Caasimada Online) – Wasiirka Gaashaandhigga Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Axmed Macallin Fiqi, ayaa magaalada Dooxa ee dalka Qatar kulan muhiim ah kula yeeshay Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka ahna Wasiirka Difaaca Qatar, Sheekh Sa’uud bin Cabdiraxmaan bin Xasan Aala Thaani.

Kulankan ayaa qayb ka ah dadaallada lagu xoojinayo xiriirka diblomaasiyadeed iyo iskaashiga dhinaca amniga ee labada dal ee Soomaaliya iyo Qatar.

Kulanka labada mas’uul ayaa diiradda lagu saaray sidii loo xoojin lahaa iskaashiga dhanka difaaca ee Soomaaliya iyo Qatar, iyadoo si gaar ah loo eegay horumarinta awoodda ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya. Labada dhinac ayaa isla gartay muhiimadda ay leedahay kor u qaadista xirfadaha iyo qalabaynta ciidamada si ay u gutaan waajibaadkooda amni.

Intii kulanka uu socday, Wasiir Fiqi waxa uu muujiyay sida ay Soomaaliya uga go’an tahay in ay sii dardargeliso iskaashiga ay la leedahay Qatar, isagoo xusay in taageerada dowladda Qatar ay door muuqda ka qaadatay dadaallada lagu sugayo amniga dalka iyo dib u dhiska hay’adaha difaaca.

Dowladda Qatar ayaa dhankeeda mar kale xaqiijisay garab istaagga ay u hayso Soomaaliya, gaar ahaan dhinacyada la xiriira xasilinta amniga, tababarka iyo tayaynta ciidamada, iyo xoojinta xiriirka istaraatiijiga ah ee labada dal. Wasiirka Difaaca Qatar ayaa sheegay in dalkiisu diyaar u yahay inuu sii kordhiyo taageerada uu siiyo Soomaaliya.

Kulankan ayaa waxaa sidoo kale goob-joog ka ahaa saraakiil sare oo ka kala socday wasaaradaha gaashaandhigga ee labada dal. Saraakiishan ayaa ka qeyb qaatay wadatashiyo la xiriira sidii loo adkayn lahaa iskaashiga labada wasaaradood.

Si kastaba, kulanka Wasiirka Gaashaandhigga Soomaaliya iyo dhiggiisa Qatar ayaa wuxuu calaamad u yahay isfahamka sii kordhaya iyo xiriirka istaraatiijiga ah ee labada dal, iyadoo la rajeynayo in wada shaqeyntan ay si toos ah uga dhex muuqato sugidda amniga iyo dib u dhiska ciidamada Soomaaliyeed.

Beledweyne (Caasimada Online) – Ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo kaashanaya kuwa deegaanka ayaa fuliyay howl-gal qorshaysan, kaasi oo ka dhacay deegaanka Ceel Dheere ee ku yaalla xadka ay wadaagaan gobollada Hiiraan iyo Shabeellaha Dhexe.

Howl-galka ayaa bartilmaameedsaday goobo lagu tuhunsanaa inay ku dhuumaaleysanayeen dagaalyahanno ka tirsan kooxda Al-Shabaab. Sida lagu sheegay war rasmi ah oo kasoo baxay Dowladda Federaalka Soomaaliya, howl-galka wuxuu ka koobnaa dagaal toos ah iyo duqeymo cirka ah oo si gaar ah loogu beegsaday xarumo iyo guryo gabaad u ahaa Al-Shabaab.

Tallaabadan ayaa qayb ka ah qorshaha xukuumaddu ku dooneyso in ay ku wiiqdo awoodda kooxdaasi ee ku sugan qeybo kamid ah bartamaha dalka.

Warbixinta dowladda ayaa sidoo kale sheegtay in howl-galka lagu dilay tiro badan oo kamid ah maleeshiyaadka Al-Shabaab, kuwaasoo ay ku jiraan horjoogayaal muhiim ah. Duqeymaha dhanka cirka ah ee howlgalka qaybta ka ahaa ayaa waxaa fulintooda iska kaashaday Ciidanka Xoogga Dalka iyo saaxiibada caalamka ee dowladda kw taageera dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab.

Inkasta oo aan la shaacin tirada rasmiga ah ee xubnaha Al-Shabaab ee lagu dilay, haddana dowladda waxay sheegtay in lagu guuleystay burburinta xarumo muhiim ah oo kooxdaasi u adeegsato dagaalka iyo abaabulka weerarada. Sidoo kale, goobihii laga duqeeyay ayaa la sheegay inay ahaayeen saldhigyo muhiim ah oo muddo dheer u adeegayay Al-Shabaab.

“Duqeeymaha dhanka cirka ah oo lagu dilay horjoogayaal iyo maleeshiyaad badan ayaa waxaa iska kaashaday ciidanka xoogga dalka iyo saaxiibada caalamka” ayaa lagu yiri qoraalka kasoo baxay Dowladda Fedaraalka Soomaaliya.

Howl-galkan ayaa kusoo beegmaya xilli Dowladda Federaalka ay xoojinayso dagaalka Al-Shabaab, iyadoo la adeegsanayo istaraatiijiyad isku dhaf ah oo isugu jirta weerarro toos ah, duqeymo cirka ah, iyo taageero bulshada deegaanka ah.

Dowladdu waxay caddeysay in ay sii wadi doonto howl-galada noocan oo kale ah illaa laga cirib-tirayo kooxda Al-Shabaab guud ahaan dalka, gaar ahaan meelaha ay weli ku dhuumaaleysanayaan. Waxay sidoo kale ugu baaqday shacabka in ay la shaqeeyaan ciidamada ammaanka si loo xaqiijiyo nabad waarta iyo xasilooni siyaasadeed.

Garoowe (Caasimada Online) – Dowladda Puntland ayaa lagu soo waramayaa inay qorshaynayso dib u farsamaynta gantaallo ay horay uga qabatay kooxda argagixisada ah ee Daacish, kuwaasoo la helay ka hor intii aysan kooxdu ku guuleysan dhammaystirka farsameyntooda.

Gantaalladan ayaa loo arkaa inay yihiin hub muhiim ah oo haddii dib loo farsameeyo, loona adeegsado laga gaari karo ujeeddooyin amni oo muhiim u ah maamulka Puntland.

Xogaha soo baxaya ayaa sheegaya in dowladdu u wakiilan doonto farsamaynta gantaalladan khubaro aqoon iyo waayo-aragnimo u leh hubka noocan ah. Ujeeddadu waxay tahay in laga faa’iidaysto gantaalladan halkii la burburin lahaa ama si kale loo khasaajin lahaa. Tallaabadan ayaa qeyb ka noqon karta dadaallada Puntland ay ku xoojinayso awoodda difaaceed.

Ilo madax-bannaan ayaa xaqiijiyay in gantaalladan ay yihiin kuwo sahlan marka loo eego qiimaha ay ku kacayaan, balse haddii si sax ah loo farsameeyo ay yeelan karaan awood aad u weyn.

Waxaa la sheegaya in qaarkood ay gaarayaan masaafo dhan 700km, taasoo ka dhigaysa inay yihiin kuwo khatar ah haddii loo isticmaalo ujeeddooyin xun, balse sidoo kale noqon kara difaac muhiim ah haddii si mas’uuliyadi ku jirto loo adeegsado.

Inkastoo xogahan ay xooggan yihiin, haddana saraakiil ka tirsan ciidamada Puntland oo aan isku daynay inaan la xiriirno si aan wax uga ogaano arrintan ayaa ka gaabsaday inay si toos ah uga hadlaan. Waxa ay taas muujinaysaa dareen amni oo weli saaran arrintan, iyadoo laga yaabo in ay jiraan xog dheeraad ah oo aan weli la shaacin.

Dib u farsamaynta hubkan waxaa lagu tilmaami karaa fursad Puntland u heshay sidii ay si waxtar leh uga faa’iidaysan lahayd qalab uu cadowgu horay ugu tala-galay inuu dhibaato ku geysto.

Arrintan ayaa kusoo beegmaysa xilli gobolka uu wajahayo caqabado amni oo isa soo taraya, gaar ahaan dagaalka lagula jiro kooxaha xagjirka ah. Sidaa darteed, dib u adeegsiga gantaallada la qabtay ayaa noqon kara mid dhanka amniga ka xoojiya Puntland haddii loo maareeyo si xirfadeysan oo hufan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga Sheekh Abuukar Macalin Maxamuud ayaa soo saaray qoraal uu ku sheegay inuu maanta ka badbaaday isku day di loo halis geliyey naftiisa.

Afhayeenka ayaa ku goodiyey in cid kasta oo ku lug-yeelata isku daygaas uu maxkamad la tiigsan doono, isku daygaan ayaa ka dhacay degmada Raagaceelle ee gobolka Sh/Dhexe oo Sheekh Abuukar uu ku suganaa maalmahaan.

“Isku day dil qorshaysan ayuu maanta allah iga baxshay, allaah ayaana mahadaas leh. Cid kasta oo ku lugyeelata is ku dayga dilkaygana maxkamadda awooda u leh ayaan la tiigsan doonaa insha allh,” ayuu yiri Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga Sheekh Abuukar Macalin Maxamuud.

Afhayeenka ayaa howlgab ahaa tan iyo markii uu hoggaanka wasaaradda la wareegay wasiir Axmed Macalin Fiqi, waxaana lala wareegay shaqadiisii, iyadoo aan xilka laga qaadin.

Wasiir Fiqi iyo wasiiru dowlaha wasaaradaas ayaa qabta shirarka jaraa’id iyagoo ka warbixiya waxyaabihii ay aheyd in Afhayeenku uu qabto, lamana oga sababta ay ula wareegeen shaqadii afhayeenka wasaaradda.

Labo-Xidigle Sheekh Abuukar ayaa muddo dheer hayey xilkaan, wuxuuna toos uga warbixi jiray howlgallada Khawaarijta ee dalka ay ka wadaan ciidamada xoogga dalka, wuxuuna ahaa afhayeen idman.

Iyadoo horay loola wareegay shaqadiisii ayuu hadda ka cabanayaa in dil qorsheysan loo maleegay, inkastoo uusan faahfaahin intaas dheer ka bixin qaabkii loo qorsheeyey dilka uu ka badbaaday.

Sheekh Abuukar ayaa ah nin wadaad ah oo aad u ixtiraam badan, faham badan ka heysta diinta, si dhab ahna ugu dhiirada dagaalka Khawaarijta, dariiqo ahaan wuxuu ka tirsan yahay Culimada Suufiyada oo dagaalka Khawaarijta daacad ka ah.

Ninkaan oo ciidanka qortay markii uu dhacay qaraxii lagu hoobtay ee Soobe1 sanadkii 2017-kii ayaa qaba tababar sare, wuxuuna ka tirsanaa guutada 14-ka October ee ka howlgasha gobolka Sh/Hoose, ka hor inta aan loo dalacsiin Afhayeenka Wasaaradda Gaashaandhigga.