Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda federaalka Soomaaliya ayaa si kulul u cambaaraysay xubno ka tirsan Baarlamaanka Britain oo taageeray dalabka madax-bannaanida Somaliland, iyadoo uga digtay in faragelinta shisheeye ee arrimaha gudaha dalka ay halis gelinayso madax-bannaanida qaranka ayna carqaladayn karto dadaallada dowlad-dhisidda ee socda.
War-saxaafadeed uu soo saaray Talaadadii, ayuu Ra’iisul Wasaare Xamza Cabdi Barre ku tilmaamay taageerada xildhibaannada UK ee gobolka gooni-isu-taagga ah mid “aad looga walaaco,” wuxuuna ku boorriyay Soomaalida gudaha iyo dibadda inay diidaan dadaal kasta oo lagu kala qaybinayo dalka. Wuxuu hadalkiisa u dhigay qayb ka mid ah baaq ballaaran oo midnimo loogu yeerayo, xilli ay jiraan caqabado caalami ah iyo kuwo gudaha ah.
“Waa wax lala yaabo oo aan la aqbali karin in bulshada Soomaaliyeed aysan si xoog leh u diidin dadaalladan,” ayuu yiri Barre. “Waa inaan u midownaa—gudaha iyo dibadda Soomaaliyaba—difaaca midnimada dhulkeenna.”
Xamza wuxuu si toos ah ula hadlay aamusnaanta qurba-joogta Soomaaliyeed ee arrintan ku saabsan, isagoo weydiiyay, “Xageed jirtaan marka xildhibaannadu maalin walba istaagaan si ay u sheegaan in Soomaaliya la kala qaybiyo? Maxaad ka qabanaysaan?”
Hadalka ra’iisul wasaaraha ayaa daba socda warar sheegaya in dhowr xildhibaan oo ka tirsan baarlamaanka UK ay si fagaare ah u muujiyeen taageerada ay u hayaan ololaha Somaliland ee aqoonsi caalami ah. Wuxuu sidoo kale ka tarjumayaa walaaca sii kordhaya ee Muqdisho ka qabto doorka ay jilayaasha shisheeye ku leeyihiin dhiirigelinta ajandayaasha gooni-goosadka ah.
“Waxaa jira dhinacyo daaha gadaashiisa ka shaqeynaya si ay dadkeenna u kala qaybiyaan,” ayuu yiri Xamza. “Waa inaan diidnaa fikirrada halista ku ah midnimadeenna iyo jiritaanka dowladnimadeenna.”
Wuxuu ku dhiirigeliyay qurba-joogta inay adeegsadaan codkooda siyaasadeed iyo awooddooda doorasho si ay ula xisaabtamaan xildhibaannada British-ka ah ee taageersan madax-bannaanida Somaliland. “Waxaad ku nooshihiin bulshooyin sharci iyo dimoqraadiyad ka jirto, oo codkiinna iyo gacantiinnuba ay muhiim yihiin,” ayuu yiri. “Waxaan rabnaa inaad awooddaas u isticmaashaan difaaca dalkiinna hooyo iyo midnimadiisa.”
Xamza wuxuu intaa ku daray in mucaaradnimadiisa ku aaddan gooni-isu-taagga Somaliland ay salka ku hayso walaaltinimo, ee aysan ahayn colaad. “Waan jecelnahay walaalaheenna reer Somaliland. Jaceylkaas dartiis ayaan uga soo horjeednaa kala tagga,” ayuu yiri. “Kama xishooneyno mana ka gambanno inaan sheegno in kuwa ku baaqaya kala qaybsanaantu ay khaldan yihiin.”
Ra’iisul wasaaraha ayaa carrabka ku adkeeyay in xitaa hal bayaan oo midaysan oo ka soo baxa jaaliyadaha qurba-joogta—kaasoo si fagaare ah u diidaya baaqa lagu kala qaybinayo Soomaaliya—uu xildhibaannada ka hor istaagi karo inay sii wadaan arrintan. “Haddii aad hal mar soo baxdaan oo aad tiraahdaan ‘ma aqbalayno tan,’ xildhibaankaas mar kale ma soo hadal qaadi doono,” ayuu yiri.
Somaliland, oo ah jamhuuriyad iskeed ugu dhawaaqday madax-bannaani kuna taalla gobolka waqooyi-galbeed ee Soomaaliya, ayaa madax-bannaani sheegatay sannadkii 1991-kii kaddib burburkii dowladdii dhexe, balse ma aysan helin aqoonsi uga yimid hal dal oo xubin ka ah Qaramada Midoobay. Dowladda federaalka Soomaaliya waxay weli u aragtaa gobolkaas inuu yahay qayb ka mid ah dhulkeeda.
Dhowr xildhibaan oo UK u dhashay ayaa Baarlamaanka ka gudbiyay mooshinno lagu taageerayo aqoonsiga Somaliland. Gavin Williamson, wasiirkii hore ee gaashaandhigga UK, ayaa hormuud ka ahaa dadaallo doodaha arrintan loogu soo bandhigayo Aqalka Hoose (House of Commons). Fadhiyada baarlamaanka, Williamson wuxuu ku sababeeyay aqoonsiga rasmiga ah xasiloonida la taaban karo ee Somaliland, maamulkeeda dimoqraadiga ah, iyo horumarka dhanka amniga.
Aqalka Sare (House of Lords), Stuart Polak oo ah xubin ka tirsan xisbiga Conservative-ka ayaa isna doodaha siyaasadda arrimaha dibadda kusoo qaaday qaddiyadda Somaliland. “Adduunku wuu isbeddelay,” ayuu yiri Polak. “Tan iyo markii aan taageernay Soomaaliya midaysan 1961-kii, duruufuhu way is beddeleen. Waa xilligii aan dib u eegi lahayn mowqifkeenna.”
Cambaaraynta Xamza ee taageerada shisheeye ee gooni-goosadka waxaa barbar socday baaq ballaaran oo uu u diray qurba-joogta Soomaaliyeed, kaasoo ahaa inay door firfircoon ka qaataan ilaalinta midnimada Soomaaliya iyo geeddi-socodka dimuqraadiyadda.
“Qurba-joogteenna ma ahan daawadayaal oo keliya, waa daniilayaal mustaqbalka Soomaaliya,” ayuu yiri. “Waxaan ku boorrinaynaa inay si adag u garab istaagaan ciidammadeenna qalabka sida ee difaacaya dadkeenna, ayna ka qayb qaataan hirgelinta guulaysata ee doorashooyin ka tarjumaya rabitaanka shacabka Soomaaliyeed.”
Xamza wuxuu hoosta ka xarriiqay in awoodda dhaqaale, khibradda farsamo, iyo saamaynta caalamiga ah ee qurba-joogta ay lagama maarmaan u yihiin difaaca madax-bannaanida Soomaaliya iyo horumarinta himilooyinkeeda dimuqraadiyadeed. Soomaalida qurbaha ku nool ayaa lagu qiyaasaa inay dalka usoo diraan $1.3 bilyan oo doollar sannadkii, taasoo lagu masruufo malaayiin qoys ayna taageerto dhaqaalaha maxalliga ah.
“Waxaan uga baahannahay qurba-joogta ma aha oo kaliya inay maalgashadaan kaabayaasha, laakiin inay si firfircoon uga qayb qaataan wacyigelinta madaniga ah, kormeerka doorashooyinka, iyo dadaallada nabadeynta,” ayuu yiri Xamza.
Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya wuxuu ku boorriyay Soomaalida dhammaan qeybaha siyaasadda inay wax walba ka horumariyaan midnimada qaranka.
“Awoodda qaranimadeennu waxay ku jirtaa midnimadeenna,” ayuu yiri. “Tani waa mas’uuliyad qaran oo ka sarreysa siyaasadda, qabiilka, iyo juqraafiga.”