Tel Aviv (Caasimada Online) – Sida lagu sheegay qiyaaso hordhac ah, iska horimaadka Israa’iil ay kula jirto Iiraan ayaa dalkaas ugu kacaya boqollaal milyan oo dollar maalintii, waana kharash xaddidi kara awoodda ay Israa’iil u leedahay inay gasho dagaal muddo dheer socda.
Sida ay khubaradu sheegeen, qeybta ugu weyn ee kharashkan ayaa ah gantaallada difaaca cirka ee loo adeegsado burburinta kuwa ay soo riday Iiraan, kuwaas oo keligood ku kici kara inta u dhaxeysa tobanaan milyan ilaa $200 oo milyan maalintii. Waxaa sidoo kale kharashkaas qeyb ka ah rasaasta iyo diyaaradaha dagaalka, waxaana intaas dheer burbur baaxad leh oo soo gaaray dhismayaasha. Qiyaasaha qaar ayaa tilmaamaya in dib-u-dhiska iyo dayactirka burburka uu Israa’iil ugu kici karo ugu yaraan $400 milyan.
Kharashka sii kordhaya ayaa saaraya Israa’iil culeys ah inay si degdeg ah usoo afjarto dagaalka.
Saraakiisha Israa’iil ayaa sheegay in howlgalkan cusub uu socon karo labo toddobaad, halka Ra’iisul Wasaaraha, Benjamin Netanyahu, uusan muujin wax astaan ah oo uu ku joojinayo dagaalka ilaa ay Israa’iil ka xaqiijiso dhammaan hadafyadeeda. Hadafyadaas waxaa ka mid ah ciribtirka barnaamijka Nukliyeerka Iiraan, iyo sidoo kale awooddeeda soo saarista iyo keydka gantaallada baallistikada ah. Hase yeeshee, dagaalku waa mid kharash badan.
“Arrinta ugu weyn ee sida dhabta ah u go’aamin doonta kharashka dagaalka waa muddada uu soconayo,” ayay tiri Karnit Flug, guddoomiyihii hore ee Bankiga Israa’iil, haddana ah khabiir sare oo ka tirsan machadka fikirka ee Israel Democracy Institute. Flug waxay sheegtay inay aaminsan tahay in dhaqaalaha Israa’iil uu u adkeysan karo olole kooban. “Haddii uu socdo toddobaad, waa arrin,” ayay tiri. “Laakiin haddii uu gaaro labo toddobaad ama bil, markaas waa sheeko aad u kala duwan.”
Maalmihii la soo dhaafay, Iiraan waxay in ka badan 400 oo gantaal ku soo riday Israa’iil, sida ay sheegtay dowladda Israa’iil, kuwaasoo u baahan habab difaac cirka oo casri ah si loo joojiyo. Gantaallo badan waxay inta badan ka dhigan yihiin kharash badan oo ku baxa difaaca.
Nidaamka David’s Sling, oo ay si wadajir ah u horumariyeen Israa’iil iyo Mareykanka, wuxuu soo ridi karaa gantaallada riddada dhow ilaa kuwa fog, diyaaradaha aan duuliyaha lahayn (drones), iyo diyaaradaha kale. Wuxuu ku kacayaa qiyaastii $700,000 mar kasta oo la hawlgeliyo, iyadoo la adeegsanayo labo gantaal oo difaac ah, taasoo ah tirada ugu yar ee sida caadiga ah la rido, sida uu sheegay Yehoshua Kalisky, cilmi-baare sare oo ka tirsan Machadka Daraasaadka Amniga Qaranka (Institute for National Security Studies) ee fadhigiisu yahay Tel Aviv.
Arrow 3, nidaam kale oo la adeegsanayo, wuxuu difaac ka yahay gantaallada baallistikada ah ee riddada dheer, kuwaas oo gaara meel ka baxsan dulka sare ee dhulka, wuxuuna ku kacayaa qiyaastii $4 milyan halkii gantaal ee la iska celiyo, sida uu sheegay Kalisky. Nooc ka duugsan oo loo yaqaan Arrow 2, wuxuu ku kacayaa qiyaastii $3 milyan halkii gantaal.
Kharashyada kale ee milateri waxaa ka mid ah qiimaha tobannaan diyaaradood oo dagaal, sida F-35, oo saacado badan ku jira hawada meel u jirta ilaa 1,000 mayl dhulka Israa’iil. Diyaarad kasta waxay saacaddii duulimaadka ku kacdaa qiyaastii $10,000, sida uu sheegay Kalisky. Sidoo kale, waa in lagu xisaabtamaa kharashka shidaal ku shubidda diyaaradaha iyo rasaasta, oo ay ku jiraan bambooyinka noocyadoodu yihiin JDAMs iyo MK84s.
“‘Maalin kasta, aad ayuu uga kharash badan yahay dagaalka Gaza ama kan Xisbullah. Farqiga oo dhanna wuxuu ka imaanayaa rasaasta, ha noqoto tan difaaca ama tan weerarka. Taasi waa kharashka ugu ballaaran,'” ayuu yiri Zvi Eckstein, oo madax ka ah Machadka Aaron ee Siyaasadda Dhaqaalaha ee Jaamacadda Reichman ee Israa’iil.
Sida lagu sheegay qiyaas uu sameeyay machadku, dagaal bil socda oo lala galo Iiraan wuxuu ku kici doonaa qiyaastii $12 bilyan.
Kharashka milateri ee Israa’iil ayaa kordhay tan iyo markii uu dagaalku bilowday, haddana dhaqaaleyahannadu ma saadaalinayaan hoos u dhac dhaqaale xilligan, ayuu yiri Eckstein. Qeybo badan oo ka mid ah dhaqaalaha Israa’iil ayaa hakad galay maalmihii la soo dhaafay sababo la xiriira weerarada Iiraan. Waxaa shaqada loo yeeray oo keliya shaqaalaha ka shaqeeya warshadaha nolosha muhiimka u ah, waxaana la xiray ganacsiyo badan sida maqaayadaha. Garoonka ugu weyn ee caalamiga ah ee dalka ayaa xirnaa dhowr maalmood, balse hadda waxaa loo furay duulimaadyo kooban oo dalka kusoo celinaya dadkii dibedda ku xayirnaa.
Isniintii, hay’adda qiimeynta ee S&P ayaa soo saartay falanqeyn ku saabsan khatarta ka dhalan karta xiisadda Israa’iil iyo Iiraan, laakiin ma aysan beddelin aragtideeda ku aaddan qiimeynta deynta dalkaas. Suuqyada Israa’iil ayaa Arbacadii gaaray heerkii ugu sarreeyay abid, iyagoo sii waday inay ka hormaraan jaangooyooyinka suuqyada Mareykanka inkastoo ay jirto colaadda Iiraan, taasoo muujineysa rajo ah in dagaalku ku dhammaan doono guul ay gaarto Israa’iil. Dhaqaaleyahannada qaar ayaa sheegaya in suuqyadu ay u muuqdaan inay aaminsan yihiin in dhaqaalaha Israa’iil uu muujin doono adkeysi, sidii uu sameeyay 20-kii bilood ee dagaalka Gaza uu socday.
Hase ahaatee, burburka ka dhashay weerarada gantaallada Iiraan ayaa noqon doona mid isbiirsada. Injineeradu waxay sheegeen in burburka ay geysteen gantaalaha waaweyn ee baallistikada ahi uusan ahayn mid ay arkeen tobannaankii sano ee dagaalladii hore ee Israa’iil. “Boqollaal dhisme ayaa gebi ahaanba burburay ama si weyn u waxyeelloobay, waxayna ku kici doonaan boqollaal milyan oo dollar si dib loogu dhiso ama loo dayactiro,” ayuu yiri Eyal Shalev, oo ah injineer dhisme oo loo xilsaaray qiimeynta burburka soo gaaray kaabayaasha rayidka.
Shalev wuxuu ku qiyaasay inay ku kici doonto ugu yaraan tobanaan milyan oo dollar dayactirka hal dhisme oo kuwa dhaadheer ah oo dhowaan laga dhisay bartamaha Tel Aviv, kaasoo ay saameeyeen duqeymuhu.
In ka badan 5,000 oo qof ayaa guryahooda laga daadgureeyay sababo la xiriira burburka gantaallada, qaar ka mid ahna waxaa la dejiyay hoteello ay dowladda kharashkooda bixineyso, sida ay sheegtay Agaasinka Qaran ee Diblomaasiyadda Dadweynaha ee Israa’iil (Israel’s National Public Diplomacy Directorate).
Welwelka ugu weyn ee Israa’iil wuxuu ahaa bartilmaameedsiga kaabayaasha aas-aasiga ah ee dalka. Laba weerar oo lagu qaaday warshadda saliidda ee ugu weyn Israa’iil ee waqooyiga dalka ayaa horseeday in la xiro, waxaana ku dhintay saddex ka mid ah shaqaalaha warshadda. Shaqaalaha qaarkood ee ka shaqeeya warshadaha xasaasiga ah ama muhiimka ah ayaa lagu amray maalmihii la soo dhaafay inaysan shaqada imaan, sida uu sheegay Dror Litvak, agaasimaha guud ee ManpowerGroup Israel, oo dalka ka shaqaaleysiiya in ka badan 12,000 oo qof.
Arbacadii, Taliska Difaaca Gudaha ee Israa’iil ayaa sheegay inay qeyb ahaan qaadi doonaan xayiraadda isku imaatinka—iyagoo oggolaanaya ilaa 30 qof inay isugu yimaadaan—iyo in goobaha shaqada ee dalka intiisa badan dib loo furi karo illaa iyo inta ay jirto gabbaad u dhow.
Laakiin iyadoo dugsiyadii weli xiran yihiin, waalidiin badan ayaa la daalaa dhacaya sidii ay isugu dheellitiri lahaayeen shaqada guriga laga wado iyo maaweelinta carruurtooda, xilli uu socdo olole kale oo milateri.
Ariel Markose, oo 38 jir ah, ahna madaxa istiraatiijiyadda ee hay’ad aan faa’iido doon ahayn oo Israa’iil ah, ayaa hadda wicitaannadeeda shaqo ee subaxdii ka qabata beer ku taal Jerusalem halkaas oo ay dhowr saacadood la qaadato afarteeda carruur ee yaryar. Waxay guriga ku laabataa abbaare 4-ta galabnimo waxayna sii wadataa shaqada halka ninkeedu uu la wareegayo carruurta.
“Waxaa jira qoysas gebi ahaanba culayskan la burburaya,” ayay tiri.
Sawirro muujinaya burburka Israel ka soo gaaray dagaalka
