Muqdisho (Caasimada Online) – Geeska Afrika oo xaaladdiisu kacsan tahay ayaa hadda noqday masraxa loolan siyaasadeed oo aad u adag, iyadoo warbixin cusub ay sheegayso in Imaaraadka Carabta uu si ulakac ah u maleegayo heshiis ay Itoobiya saldhig milateri kaga kiraysato Somaliland.

Arrintani ma aha oo kaliya muran goboleed ku saabsan deked, balse waa u adeegsiga dhul qaran oo madaxbannaan hub ahaan, taasoo qayb ka ah dagaal hoose oo ku salaysan awood-sheegasho oo u dhexeeya Imaaraadka Carabta iyo Turkey. Tallaabadan ayaa halis ugu jirta inay burburiso nabad jilicsan oo ka jirtay gobolka, carqaladayso dublamaasiyadda, ayna ku riixdo guud ahaan gobolka iska hor-imaad dhinacyo badan leh.

Macnaha guud: Colaad la dhoofiyay

Asal ahaan, xiisaddani waxay ka tarjumaysaa in loolanka ba’an ee u dhexeeya Imaaraadka iyo Turkey oo loo raray mid ka mid ah gobollada adduunka ugu nugul. Soomaaliya ayaa noqotay goobta lagu hardamayo, halka arrimaha asaasiga ah ee ah in Itoobiya ay hesho marin-badeed iyo dadaalka Somaliland ee aqoonsi-raadinta ay noqdeen kuwa loo adeegsado dano ka ballaaran oo qayb ka ah loolan aad uga weyn.

Iskaashi ilaa dagaal wakaaladeed: Sannado badan, dawladaha Khaliijka iyo Turkey waxay ku tartamayeen saamaynta ay ku yeelanayaan Soomaaliya iyagoo adeegsanaya maalgashi, gargaar, iyo taageero dhinaca amniga ah. Tallaabadan la sheegay inuu Imaaraadku qaaday ayaa astaan u ah isbeddel weyn oo loolankii u rogay iska hor-imaad toos ah, iyadoo Itoobiya loo adeegsanayo wakiil lagu wiiqayo guulaha istiraatiijiyadeed ee Turkey.

Hubaynta madaxbannaanida: Istiraatiijiyadda Imaaraadka ayaa ah mid si gaar ah u dhib badan, sababtoo ah waxay ka faa’iidaysanaysaa hanti hore u jirtay—saldhig milateri oo ay ka dhistay Berbera—waxayna ka faa’iidaysanaysaa baahida istiraatiijiyadeed ee Itoobiya iyo himilooyinka siyaasadeed ee Somaliland. Markuu heshiiska u dhigay mid laba geesood ah oo dhex mara Itoobiya iyo Somaliland, Imaaraadku wuxuu u muuqan karaa inuu yahay hindisaha xiisadda, isagoo isla markaasna awood u leh inuu si macquul ah isaga fogeeyo eedda.

Dhammaadka dhex-dhexaadnimada: Tallaabadani waxay ku qasbaysaa awoodaha gobolka inay kala saftaan, taasoo meesha ka saaraysa rajo kasta oo dhex-dhexaadnimo ah. Waxay muran taariikhi ahaan u dhexeeyay Soomaaliya iyo Itoobiya u beddeshay isbahaysiyo isku murugsan, taasoo ka dhigaysa in xal dublamaasiyadeed la helo mid aad u sii adkaada.

Dhinacyada ku lugta leh iyo danahooda

Fahamka xiisaddan waxay u baahan tahay in la lafo-guro ujeeddooyinka jilaa kasta oo muhiim ah, kuwaasoo mid walba uu raadinayo yool halistiisu sarreyso.

Imaaraadka Carabta (Hindisaha): Isagoo ka welwelsan heshiiskii difaaca ee Turkey iyo Soomaaliya ee 2024-kii, kaasoo siiyey Turkey oo ay xafiiltamaan gacan ku haynta xeebaha Soomaaliya, ayuu Imaaraadku qaaday tallaabo liddi ku ah. Markuu Itoobiya siiyey saldhig badeed, wuxuu isku mar xakameeyey awoodda Turkey, dib u soo celiyey saamayntiisa marinka muhiimka ah ee Badda Cas iyo Gacanka Cadmeed, wuxuuna ciqaabay Soomaaliya oo la safatay Ankara.

Itoobiya (Ka-faa’iidaha): Tan iyo markii ay Eritrea ka go’day, Itoobiya oo aan bad lahayn, helitaanka marin-badeed waa arrin nolol iyo geeri u ah Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed. Dalabka Imaaraadka ayaa siinaya fursad qaali ah oo uu ku xaqiijin karo riyadan soo jireenka ah, iyadoo ay la socoto xarun milateri oo diyaar ah, taasoo ah abaal-marin ay Itoobiya u muuqato inay diyaar u tahay inay khatar ugu gasho cambaarayn iyo colaad goboleed.

Somaliland (Suurta-geliyaha): Jamhuuriyaddan iskeed madaxbannaanida ugu dhawaaqday, tani waa heshiiska ugu muhiimsan. Kiraynta dekedda, Somaliland waxay ku beddelanaysaa hantideeda ugu qaalisan—goobta istiraatiijiga ah—si ay u hesho taageero dadban iyo aqoonsi mustaqbalka uga yimaada quwad goboleed sida Itoobiya. Waa khamaar ay ku doonayso inay kaga baxdo go’doonka siyaasadeed ee soo haystay tobannaan sano.

Turkey (Bartilmaameedka): Heshiiska difaaca ee 10-ka sano ah wuxuu ahaa guul istiraatiiji ah oo weyn oo usoo hoyatay Ankara, isagoo ka dhigay dammaanad-qaadaha amniga ee aasaasiga ah ee gobolka. Tallaabada Imaaraadka ayaa ah caqabad toos ah oo ka dhan ah maqaamkan cusub, taasoo looga gol leeyahay in ballan-qaadka badda ee Turkey laga dhigo mid aad u adag oo khatar badan.

Soomaaliya (Dhibbanaha): Muqdisho waxay dagaal kaga jirtaa laba jiho: difaacidda midnimadeeda dhuleed ee ay kala horjeeddo damaca Itoobiya, iyo sidoo kale la tacaalidda falalka la sheegay inay yihiin kharribaad uga imanaysa Imaaraadka, oo ah waddan ay mar u arki jirtay saaxiib muhiim ah. Heshiiskan waa halis jiritaan oo ku wajahan dawladda Soomaaliya.

Sida ay diblamaasiyaddu u fashilantay

Xiisaddani waxay daaha ka rogaysaa sida dhaqsaha leh ee ay dublamaasiyaddu u burburi karto marka quwad weyn ay u dhaqanto sidii fashiliye. Iskudaygii hore ee Turkey ee ahaa inuu dhex-dhexaadiyo xal nabadeed—mid siin lahaa Itoobiya marin ganacsi ee aan milateri ahayn—wuxuu ahaa xal macquul ah oo xiisadda looga bixi karay. Ankara waxay xitaa kaashatay Qatar si ay cadaadis u saarto Somaliland.

Si kastaba ha ahaatee, geeddi-socodkan jilicsan waxaa burburiyey tallaabooyin is-daba-joog ah oo dhinacyadu ay isaga difaacayeen. Isagoo u arkayay qorshaha Berbera mid halis degdeg ah, Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, wuxuu si degdeg ah ugu safray Qaahira, isagoo heshiis difaac la galay Masar—oo ah waddanka ugu weyn ee ay xafiiltamaan Itoobiya.

In kasta oo looga dan lahaa cabsi-gelin, tallaabadani waxay ahayd middii soo afjartay wada-hadalladii. Addis Ababa waxay u fasiratay in Soomaaliya oo la safatay cadowgeeda ay tahay fal colaadeed, taasoo qiil uga dhigtay inay ka baxdo wada-hadalladii ayna u jiheysato in ay dhammaystirto heshiiska ay la gashay Somaliland.

Natiijadu waa isbahaysi siyaasadeed oo cusub oo khatar ah: Itoobiya, Somaliland, iyo Imaaraadka oo dhinac ah, oo ay ka soo horjeedaan isbahaysi ka kooban Soomaaliya, Turkey, iyo Masar oo dhinaca kale ah.

Tallaabooyinka lagu eedeeyay Imaaraadka Carabta waxay Geeska Afrika gaarsiiyeen meel qarka u saaran khatar weyn. Kani ma aha muran xakamaysan. Waa iska horimaad isku-dhafan oo cabashooyinka maxalliga ah loo adeegsanayo shidaal dagaal wakaaladeed oo ka weyn. Xasilloonida guud ahaan gobolka ayaa hadda halis ku jirta, iyadoo ay afduubteen himilooyinka istiraatiijiyadeed ee quwadaha is-haya.

Xisaabtan-darro ka timaada dhinac kasta waxay si fudud u hurin kartaa colaad ballaaran, taasoo cawaaqib xun ku yeelan karta gobol horeyba ugu dhibaataysnaa degenaansho la’aan, abaar, iyo rabshado. Kala qaybsanaanta cusub ee la abuurayo kuma xardhana khariidad, balse waxay u dhaxaysaa caasimadaha, waxayna Geeska Afrika si halis ah ugu riixayaan meel u dhow heerka burburka.