Boosaaso (Caasimada Online) – Puntland ayaa isu diyaarinaysa inay sii deyso markab siday qalab ciidan oo Turkigu ugu talagalay Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, kaddib dhexdhexaadin diblomaasiyadeed oo heer sare ah oo Imaaraadka Carabta uu u sameeyay Turkiga, sida ay ilo-wareedyo dowladda ka tirsan u sheegeen Caasimada Online.
Dhacdadan, oo ku billaabatay qabashada markabka MV Sea World 18-kii Luulyo, ayaa imtixaan ku noqotay isbahaysiyada isku cakiran ee Geeska Afrika, waxayna iftiimisay loolanka awoodeed ee isbeddelaya ee u dhexeeya quwadaha gobolka ee Turkiga iyo Imaaraadka.
Sida ay sheegeen ilo-wareedyo ka tirsan dowladda Puntland oo la hadlay Caasimada Online, qorshaha sii deynta markabka ayaa yimid kaddib cadaadis toos ah oo ka yimid safaaradda Imaaraadka ee Muqdisho. Safaaradda ayaa la sheegay inay soo faragelisay kaddib markii Ankara ay cabasho kulul u gudbisay, iyadoo u aragtay qabashada gargaarkeeda militari ee ay fulisay Puntland—oo ah dowlad-goboleed Soomaaliyeed—mid meel ka dhac weyn ku ah.
Diblomaasiyiin xog-ogaal ah ayaa sheegaya in Turkiga, oo ka carooday aamusnaantii hore ee Puntland, uu u weecday xiriirkiisa dhawaan soo hagaagay ee Imaaraadka si uu uga caawiyo xal u helidda is-mari-waaga. Ankara ayaa lagu warramay inay ku gooddisay inay qaadi doonto tallaabooyinka lagama maarmaanka ah si ay u soo ceshato shixnadda haddii ay Puntland u hoggaansami weydo.
Shixnaddan ayaa loogu talagalay saldhigga tababarka militari ee TURKSOM ee Muqdisho—kaas oo ah tiir-dhexaadka kaalmooyinka ballaaran ee dhinacyada amniga iyo horumarka ee Turkigu ka fuliyo Soomaaliya. Saldhiggan ayaa door muhiim ah ka ciyaara tababarka iyo qalabaynta ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed ee dagaalka daba-dheeraaday kula jira ururka Al-Shabaab.
Dhacdadani waxay tusaale muuqda u tahay isbeddelka ku yimid isbahaysiyada gobolka. Turkiga iyo Imaaraadka oo mar isku khilaafsanaa dagaallo wakaaladeed sida kii Liibiya, ayaa tan iyo markaas dib u hagaajiyay xiriirkooda, taasoo ay sii adkeeyeen booqashooyin heer sare ah iyo heshiisyo iskaashi oo balaayiin dollar ah.
In Ankara ay awood u yeelatay inay ku tiirsanaato Abu Dhabi si ay cadaadis u saarto Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni—oo ah xulufo dhow la ah Imaaraadka—waxay muujinaysaa heerka uu gaaray heshiiskooda.
Puntland, dhankeeda, way qiratay xiriirka ka yimid Ankara. War-saxaafadeed la soo saaray 23-kii Luulyo, mas’uuliyiinta ayaa sheegay in safiirka Turkiga uu xaqiijiyay in shixnaddu ay “leedahay dowladda Turkiga,” taasoo keentay in Puntland ay markabka ku xannibto dekedda Boosaaso si loo baaro.
Isla war-saxaafadeedkaas, dowladda fadhigeedu yahay Garoowe waxay ku dadaashay inay dejiso xiisadda, iyadoo tiri: “Dowladda Puntland waxay uga mahadcelinaysaa shacabka iyo Dowladda Turkiga xiriirka walaaltinimo iyo taageerada ay u fidiyaan shacabka Soomaaliyeed.”
Xiisad siyaasadeed oo qoto-dheer
Dhacadan dhinaca badda ah waxay ku soo aadaysaa xilli ay jirto xiisad siyaasadeed oo kacsan oo u dhaxaysa Puntland iyo Dowladda Federaalka Soomaaliya ee Muqdisho.
Bishii Abriil, Puntland waxay ku dhawaaqday inaysan sii aqoonsanayn dowladda federaalka ah ayna u dhaqmi doonto si madax-bannaan—tallaabadaas oo jawaab u ahayd wax-ka-beddelka dastuuriga ah oo ay sheegtay inuu si qaldan awoodda ugu ururinayo meel dhexe uuna wiiqayo nidaamka federaalka Soomaaliya.
Kala-jabkaas siyaasadeed ayaa loo badinayaa inuu salka ku hayo qabashada markabka, iyadoo ay suurtagal tahay in Puntland ay shixnadda Turkiga u adeegsanayso hub cadaadis ah oo ay kaga faa’iidaysanayso is-mari-waaga ballaaran ee kala dhexeeya Muqdisho.
Xaaladdu waxay sidoo kale dhalisay su’aalo ku saabsan doorka Imaaraadka. Marka la eego xiriirka dhow ee ay la leedahay Puntland iyo Dowladda Federaalka, fallanqeeyayaashu waxay isweydiinayaan sababta aysan Abu Dhabi goor hore ugu soo dhexgelin si ay u dhexdhexaadiso khilaafka siyaasadeed ee qotada dheer.
Imaaraadku wuxuu saldhig adag ku leeyahay Puntland, oo ay ku jirto xarun militari oo ku taal dekedda Boosaaso, taasoo istiraatiiji ahaan ku taalla Gacanka Cadmeed—mid ka mid ah marinnada maraakiibta ee ugu mashquulka badan adduunka.
Muhiimadda dekedda ayaa soo jiidatay indhaha caalamka. Sida ay sheegeen diblomaasiyiin iyo falanqeeyayaal gobolka ah, xarumaha Imaaraadka ee aaggaas ayaa laga yaabaa inay u adeegaan dano siyaasad dibadeed oo ballaaran, oo ay ku jiraan eedeymo la xiriira hubka oo la sheegay in loo gudbiyo xulafada gobolka.
Eedeymahaas waxaa ka mid ah warbixino sheegaya in hub la siiyo Ciidamada Gurmadka Degdega ah ee Suudaan (RSF)—eedeymo ay ku celceliyeen Guddiga Khubarada Qaramada Midoobay ee Suudaan.
In kasta oo xal u helidda xiisadda markabka MV Sea World ay ka hortagtay iska-hor-imaad toos ah oo dhexmara Turkiga iyo Puntland, haddana waxay si cad u soo bandhigaysaa aasaaska jilicsan ee tijaabada federaalka Soomaaliya—iyo saamaynta ballaaran ee ay quwadaha shisheeye sida Turkiga iyo Imaaraadku weli ku leeyihiin qaabeynta mustaqbalkiisa.