Muqdisho (Caasimada Online) โ Markabka Turkish-ka ee agabka ciidan u sida ciidamada Soomaaliya ayaa ku qasbanaaday inuu ku leexdo Jabuuti, kaddib markii uu la kulmay xaalad adag oo badeed, toddobaadyo kadib markii laga sii daayay xarig labo toddobaad socday oo maamulka Puntland ku hayay, taasoo dhalisay muran siyaasadeed.
Markabkan oo lagu magacaabo MV Sea World, ayaa haatan ku sugan dekadda Jabuuti kaddib markii uu wajahay duufaanaha badda ee xilliyada khatarta ah, ee deegaanka looga yaqaan “bad xiranka,” sida ay Isniintii xaqiijiyeen ilo-wareedyo. Waxaa la filayaa inuu dekadda ku hakado dhowr toddobaad, taasoo sii daahineysa imaatinka qalab aad loogu baahnaa oo loogu talagalay dagaalka sii xoogeysanaya ee Soomaaliya ay kula jirto Al-Shabaab.
Leexashadan ayaa ah caqabaddii ugu dambeysay ee soo wajahda markabkan oo safarkiisa ay hareeyeen loolanno siyaasadeed. Imaatinkiisa Jabuuti wuxuu daba socdaa sii deyntiisii 4-tii Agoosto, taasoo ka dambeysay xiisad siyaasadeed oo daaha ka rogtay khilaafaadka siyaasadeed ee qotoda dheer iyo danaha caalamiga ah ee iska hor-imanaya ee saamaynta Soomaalida.
Xiisaddu waxay curatay 18-kii Luulyo, markaasoo Ciidanka Badda Puntland (PMPF) ay joojiyeen markabka MV Sea World oo marayay meel u dhow xeebta Bareda ee gobolka istiraatiijiga ah ee Raas Caseyr.
Mas’uuliyiinta Puntland, oo ku doodayay in markabku uu “si shaki leh u wareegayay,” ayaa u kaxeeyay Dekedda Boosaaso si loo baaro. Xaaladda waxaa sii murjiyay warar sheegayay in kalluumeysato deegaanka ah ay fuuleen markabka, taasoo sii xoojisay welwelka amni ee laga qabay xamuulka xasaasiga ah ee saarnaa.
Qabashada markabka ayaa dhalisay carro xooggan oo ka timid Dowladda Federaalka Soomaaliya. Xiisadda oo cirka isku shareertay, ayay dowladda dhexe si furan ugu eedeysay Puntland “burcad-badeednimo,” eed arrin amni oo heer deegaan ah u rogtay qalalaase siyaasadeed oo heer qaran ah.
Mudo laba toddobaad ah, markabku wuxuu xudun u ahaa wada-xaajoodyo adag. Dedaallo diblomaasiyadeed oo dhinacyo badan leh ayaa aakhirkii furdaamiyay is-mari-waaga. Dowladda Turkiga, oo ah saaxiib amni oo muhiim la ah dowladda Muqdisho, ayaa dirtay wafdi uu hoggaaminayo Danjire Alper Aktaล, kuwaasoo wada-hadallo toos ah la yeeshay Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni.
Isla markaa, dalka Imaaraadka Carabta oo xiriir dhow la leh Puntland, ayaa kaalin muhiim ah ka qaatay dadaallo aan toos ahayn oo lagu xallinayay xiisadda. Sida la weriyay, dhex-dhexaadinta Imaaraadka ayaa udub-dhexaad u ahayd dejinta xiisadda iyo gogol-xaarka heshiis lagu gaaro.
Is-maandhaafkii ayaa soo afjarmay kaddib markii Turkigu uu soo bandhigay wax ay dowlad-goboleedka Puntland ku qeexday “caddeymo dhameystiran” oo ku saabsan lahaanshaha shixnadda. Bayaan rasmi ah, waxay Puntland ku shaacisay inay mas’uuliyadda buuxda ee markabka iyo agabkiisa dib ugu wareejisay maamulka Turkiga.
Dhacdadan oo dhan waxay ku soo aadday xilli Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay (UN Security Council) uu bishii Diseembar 2023 qaatay go’aan taariikhi ah oo uu Soomaaliya kaga qaaday cunaqabateyntii hubka ee saarnayd muddo 30 sano ah. In kasta oo loogu talagalay in lagu xoojiyo ciidanka qaranka, tallaabadan waxay kicisay walaac ay qabaan maamul-goboleedyada sida Puntland, kuwaasoo ka cabsi qaba in hubka ay dowladda dhexe keensato iyadoo aan lala socon uu dalka geli karo xasilooni darro.
Tallaabooyinkan adag ee ay Puntland qaadday ayay falanqeeyayaashu u arkaan inay yihiin jawaab toos ah oo ku wajahan xaqiiqadan cusub, taasoo ka tarjumaysa sida ay maamullada xubnaha ka ah federaalka uga go’an tahay inay kormeer ku yeeshaan arrimaha amniga.
Shixnaddan daahday waxay ku socotay xerada TURKSOM ee Muqdisho, saldhigga militari ee ugu weyn ee Turkigu ku leeyahay dibedda. Xaruntan ayaa fure u ah tababarka iyo qalabeynta guutooyinka kumaandooska Soomaaliya ee Gorgor, kuwaasoo inta badan hormuud ka ah hawlgallada waaweyn ee ka dhanka ah fallaagada.
Sheekada markabka MV Sea World waxay iftiiminaysaa labada caqabadood ee is-barbar socda ee hortaagan tubta Soomaaliya ee xasilloonida: xaaladaha dabiiciga ah ee adag iyo khilaafaadka siyaasadeed ee soo jireenka ah, kuwaasoo sii wada inay carqaladeeyaan kaalmada amni ee muhiimka ah ee caalamiga ah.
ย