Nairobi (Caasimada Online) – Puntland iyo Somaliland ayaa gaaray is-afgarad naadir ah oo lagu xoojinayo iskaashiga amniga iyo xasilinta gobollada xuduudda, taasoo muujineysa isbeddel waaqici ah oo ku yimid xiriirka labada maamul ee woqooyiga — xill labaduba uu weli khilaaf kala dhexeeyo Villa Somalia kaas oo ku saabsan hab-dhismeedka federaalka ee dalka.

Kulankan oo laba maalmood socday, kuna qabsoomay magaalada Nairobi 4-tii iyo 5-tii Oktoobar, 2025, ayaa waxaa isugu yimid mas’uuliyiin sarsare oo labada dhinac ka socday si ay uga wada hadlaan nabadda gobolka, la-dagaallanka argagixisada, iyo dib u celinta dadkii ka barakacay deegaannadooda si nabadgelyo ah.

War-murtiyeed wadajir ah oo ay soo saareen, ayay labada dhinac ku ballanqaadeen inay iska kaashan doonaan hawlgallada ka dhanka ah Al-Shabaab iyo maleeshiyooyinka xiriirka la leh Daacish, xoojinta amniga badaha, iyo ka hortagga isku dhacyo cusub oo ka dhaca deegaannada lagu muransan yahay sida Ceerigaabo iyo Bo’ame.

“Labada dhinac waxay ku heshiiyeen inay xoojiyaan iskaashiga ku aaddan xaqiijinta nabadda, la-dagaallanka argagixisada, iyo horumarinta xasilloonida guud ahaan aagagga xuduudda ee ay wadaagaan,” ayaa lagu yiri war-murtiyeedka.

War-murtiyeedka ayaa sidoo kale soo jeediyay in la abuuro guddiyo amni oo wadajir ah si ay ula socdaan badqabka xeebaha una xakameeyaan ka ganacsiga dadka, iyadoo isla markaana lagu boorriyay in la sameeyo dadaallo dib-u-heshiisiin oo heer deegaan ah si loo bogsiiyo kala-qaybsanaantii ka dhalatay kalsooni-darrada siyaasadeed iyo colaadaha ee sannadaha soo jiray.

Erayada la adeegsaday oo muujinaya dibloomaasiyad xasaasi ah

Dibloomaasiyiinta ayaa tallaabadan ku tilmaamay mid ka tarjumeysa waaqicinnimo siyaasadeed, iyagoo xusay inay timid xilli ay sii xumaanayaan xiriirka u dhexeeya labada maamul iyo dowladda federaalka ah ee Muqdisho.

Xiisaddan ayaa ka dhalatay kadib markii Villa Somalia ay taageertay maamul goboleedka cusub ee Waqooyi Bari ee lagaga dhawaaqay Laascaanood — go’aankaas oo ay Puntland iyo Somaliland labaduba cambaareeyeen, kuna tilmaameen mid xasilooni-darro abuuraya, iyadoo mid walba uu sheeganayo lahaanshaha dhulkaas.

Falanqeeyayaasha ayaa se leh, waxa dhab ahaan istaahila in la xuso ma aha heshiiska laftiisa, balse waa erayada si xeeladaysan loo doortay. War-murtiyeedka wadajirka ah waxaa lagaga fogaaday ereyga “Jamhuuriyadda Somaliland” — oo ay Hargeysa muddo dheer u adeegsan jirtay si ay ugu adkaysato madaxbannaanideeda — waxaase taa beddelkeeda loo adeegsaday “Dowladda Somaliland.”

Sida ay sheegeen ilo dibloomaasiyadeed oo la socday wada-hadallada, ergooyinka Puntland ayaa diiday inay saxiixaan wax dokumenti ah oo ay ku qoran tahay ereyga “Jamhuuriyad.” Falanqeeyayaasha ayaa sheegay in aqbalaadda eraybixintaas ay noqon lahayd markii ugu horreysay ee maamul Soomaaliyeed uu si rasmi ah u aqoonsado madaxbannaanida iskeed isugu dhawaaqday ee Somaliland — tallaabo ay Puntland u aragtay mid siyaasad ahaan aan la aqbali karin xilligan oo u dhiganta sharciyeynta gooni-u-goosadnimada.

Taa beddelkeeda, labada dhinac waxay isku raaceen weedha dhex-dhexaadka ah ee ah “Dowladda Somaliland,” taasoo aqoonsanaysa jiritaanka maamul balse aan tilmaamayn madaxbannaani.

“Tani waxay ahayd tanaasul si ula kac ah loo sameeyay oo dhanka luuqadda ah,” ayuu yiri mid ka mid ah ilo-wareedyada la socday wada-hadalka. “Puntland ma saxiixi karin bayaan si dadban u aqoonsanaya jamhuuriyad, laakiin ereyga ‘Dowlad’ wuxuu suurtageliyay in iskaashigu hore u socdo.”

Puntland, ka-tagista ereygaas waxay u tahay guul dibloomaasiyadeed oo aamusan — taasoo dib u xaqiijinaysa mowqifkeeda ah in Somaliland ay weli ka mid tahay hab-dhismeedka federaalka Soomaaliya.

Somaliland, ereygan wuxuu weli siinayaa sharciyad astaan ah, isagoo aqoonsanaya awooddeeda dowladnimo iyo maamulkeeda — waana eraybixin ay Hargeysa gudaha dalkeeda ugu soo bandhigi karto nooc ka mid ah guul siyaasadeed.

“Siyaasadda Soomaalida, hal eray wuxuu yeelan karaa miisaan dastuuri ah,” ayuu yiri Axmed Cabdi, oo ah falanqeeye siyaasadeed oo fadhigiisu yahay Muqdisho. “Markii la isticmaalay ‘Dowlad’ halkii laga isticmaali lahaa ‘Jamhuuriyad,’ labada dhinacba waxay ilaashadeen aragtidooda siyaasadeed, iyagoo isla markaana albaabka u furay iskaashiga.”

Isku-dheellitirka aqoonsiga iyo ka-hortagga

Heshiiska Nairobi wuxuu hoosta ka xarriiqayaa dib-u-habeyn ballaaran oo ka socota siyaasadda woqooyiga Soomaaliya. Labada maamul waxay u muuqdaan kuwo diyaar u ah inay iska kaashadaan amniga iyo ganacsiga, iyagoo isla markaasna ka fogaanaya Villa Somalia, oo ay u arkaan in siyaasaddeeda federaalku ay tahay mid faragelin qaawan wadda.

Puntland, oo muddo dheer ku eedeynaysay dowladda federaalka inay wiiqayso ismaamulkeeda, heshiiskan wuxuu muujinayaa sida ay diyaar ugu tahay inay si madaxbannaan u dhaqanto — xitaa haddii ay la shaqeynayso maamul ay muddo xafiiltamayeen — si ay u adkaysato awooddeeda is-maamul.

Dhanka Somaliland, oo weli raadinaysa aqoonsi caalami ah, heshiiskani wuxuu u yahay iskaashi waaqici ah: fursad ay kula shaqeyn karto dhinacyada kale iyadoon si rasmi ah uga tanaasulin madaxbannaanida ay iskeed ugu dhawaaqday.

Falanqeeyayaasha waxay soo jeedinayaan in qaabkan — iskaashi aan aqoonsi lahayn — uu horseedi karo tusaale cusub oo lagu daydo marka la eego saaxada siyaasadeed ee Soomaaliya ee kala-qaybsan. Wuxuu labada dhinacba u suurtagelinayaa inay ilaashadaan xadadkooda siyaasadeed ee aan laga gudbi karin, iyagoo isla markaana horumarinaya xasilooni ay dani ugu wada jirto.

“Haddii ay Puntland aqbali lahayd ereyga ‘Jamhuuriyadda Somaliland,’ waxay noqon lahayd wax aan hore loo arag — aqoonsigii ugu horreeyay ee si dadban uga yimaada maamul Soomaaliyeed,” ayuu yiri dibloomaasi ku sugan Nairobi. “Taa beddelkeeda, waxay heleen hannaan u oggolaanaya iskaashi iyadoo aan laga tallaabsan xadkaas.”

In kasta oo heshiiskani aanu xallinayn murannadii soo jireenka ahaa ee dhulka iyo madaxbannaanida, haddana wuxuu soo kordhinayaa jawi is-faham oo taxaddar leh. Gobol hal weedh ay xiisad ka kicin karto, in ereyga “Jamhuuriyad” lagu beddelo “Dowlad” waxay noqon kartaa wax ka weyn isbeddel eray oo kaliya — waxay ka tarjumaysaa waaqicinnimo siyaasadeed oo qaangaar ah.

Heshiiska amniga ee Puntland iyo Somaliland ee 2025 wuxuu noqon karaa mid tusaale u noqda iskaashiga heer deegaan ee ka dhex dhalan kara woqooyiga Soomaaliya ee inta badan siyaasad ahaan kala fog, isagoo isku darsanaya waaqicinnimada amniga iyo dibloomaasiyadda luqadda ku dhisan.

“Mararka qaar dibloomaasiyaddu waxay ka bilaabataa luuqadda,” ayuu yiri mid ka mid ah goobjoogayaasha. “Xaaladdan, maqnaanshaha hal eray ayaa suurtageliyay in iskaashigu hirgalo.”