Kadib Maqaalo aan ka Qoray Hoowlgalka Jubooyinka oo Afcarabi iyo Soomaaliba lahaa ayaa waxa ay aad Dadku isu weydiinayeen Su’aal aad ii dhibtay oo ahayd mar hadii Ciidamada Ugandha ee Amisom iyo kuwa Itoobiya ey Dalka soo galeen maxaa looga hadalhayaa kuwa Kenya iyo Qabsashada Kismaayo?
Ugu horeyn waxaan leenahay Amisom, Itooiya iyo Kenya intuba waa isma dhaanto iyo dhasheeda ciidan Shisheeye oo weliba Afrikaana waxba u tari maayo Soomaaliya waxay wax ka tari lahaayeen Dalalkooda ay gaajooyinka iyo cuduru haraadiyeen, hadey wax tarayaan.
Ciidamada Amisom, Kenya iyo Itoobiya intuba danahooda gaarka ayay Soomaaliya u yimaadeen bal aan mid mid u faaqidno marka hore:
A M I S O M:
Ciidamadii ugu horeeyay ee Amisom xiligii la keenay waxay ahayd 2007 bilawgii Duulaankii xabashida si ay maqaar saar ugu noqdaan gumaysigii Itoobiya Ugandha-na waxay ahayd Dowladii ugu horeysay ee ciidan ku biirisa Amisom in kastoo Amisom ay xiligaas wax kaalina ku lahayn Siyaasada Dalka laakiin waxa ay si buuxda majaraha dalka u qabteen ka dib bixitaankii xabashida ayadoo xiligaa wixii ka dambeeyay ilaa maanta ay noqdeen awooda kaliya ee Soomaaliya!
Ugandha Maxey U Timid Soomaaliya:
Ugandha waxay u utimid Soomaaliya Tiyo maalmeed ay Dowlada Maraykanka ka dhaadhicisay oo ahayd in Mustaqbalka ay heli doonaan Dekedaha Kismaayo ama marko oo ay bilaash kula degi doonaan Xamuulkooda ayadoo lagu xirayo wadooyin gaarsiiya Kampala.
Laakiin Arinku taa wuu ka fog yahay, Ugandha waxay wakiil ka tahay USA oo howlgalkan ku soo biiriyay si ay badal uga noqdaan Ciidamo Maraykan ah oo Dagaal daba dheer ka gala Soomaaliya.
Hadaba waa maxay istiraatijida maraykan ee somalia jaawaabta su,aashaas waa ay qoto dheertahay waxana uga hadli doonaa maqaal kale, balse hadaan wax ka taabto waa in uu saldhigyo lama taabtaana uu ka sameeysto xeebaha muhiimka ee somalia markaas oo ay dhameys tirmeyso gacan ku haynta maraykanka ee dunida oo dhan inta laga helayo dowlad u sharciyeyso waxaa usii dagaalamaya ugandha taa bedelkeedna ugandha wexey heleysaa tababaro xaga ciidanka iyo qalabayn intaba iyo kasbashada saxiibtinimada maraykanka waxay kaloo heleysaa inay noqoto dawlad miisaan ku leh africa iyo dunida sababtoo ah waxay ka qeyb qaadatay hoolgal nabadeed!!!!
Sida looga arko UN-ka, Intaa waxaa u dheer mushaaraadka xad dhaafka ah ee la siiyo ciidamada taas oo dib ugu laabata dalkooda.
B U R I N D I:
Burindi waxay ahayd dawladii Labaad ee Ciidankeeda soo gaaraan Soomaalia waxana taa ka dambeesay dawlada Faransiiska oo aragtay in soomalia oo cidkasta muhiim u ah ay maraykan u keli noqon rabto waxayna dareentay haday maanta la qeybsan inaysan beri waxba ku leheyn heshiiskaas oo ah kay wax ku wada qeybsadaan reer galbeedku sida libya ka dhacday (Ingiriis, Faransiis & Maraykan) ayadoo meesha laga saaray Talyaaniga.
Hadaba maxay burindi ka faaideysaa hoolgalka somalia dhab ahaanti arinta burindi waa ku xamaalo oo keliya waayo waa dal dagaal kasoo baxay mardhaw2006 welina waxuu gacan ugu jiraa faransiiska waxba kama faaiidayo hoolgalka si uu dunida ugu muujiyo inuu yahay dal ka qeybqaato xasilinta afrika iyo riyooyin uu faransiisku ugu waramay oo la mid ah kuwii ugandha iyo maraykan oo kale laakiin faransiisku waa shidaal doon oo waxaa uu doonaya inuu qeyb lixaad leh ka qaato shidaalka iyo gaska cuntada lagu karsado ee ceegaaga soomaaliya ayadoo aan ognahay hoos u dhaca dhaqaala ee ka jira yurub iyo farance.
J A B U U T I:
Dawlada Jabuuti ee aan xigtada wada nahay waxay isku malaysaa inay wax uqabaneyso somalia laakiin waxay marna noqotaa buundada la mariyo qorshayaasha lala maaganyahay somalia laakiin hadaan u raacno sida aysheegtaan inay walaalahoda somalia caawiyaan wax kastana la garab taaganyihiin balse waxaa is weydiin mudan Jabuuti maleedahay awood Siyaasadeed iyo mid milateri ee ku meel mariso qorsheyaasha tobankii sano ee ugu dambeeyay kasoo baxayay shirarkii jabuuti waa mid kalee ma leedahay diblumaasiyad iyo ciidan ay ugu babac dhigi karto wadamada dariska ee soo faragashta somalia ugu dambeyn diyaar ma u ahayd mana utahay dawlada iyo shacabka jabuuti iney ka dhabeeyaan wanaaga ay sheegtaan oo ay naf iyo maal u huraan somalia jawaabtu waa maya!!!!
Hadii ay taa doonayaan ciidamada ay soo direen ayay furinta Kismaayo ka dejin lahaayeen si ay kenya uga riixaan ama waxay qaadi lahaayeen wadada tagta B/weyne sidii dalxiis oo kale xadka itoobiya lagama soo geliyeen B/weyne ciidamada uu ismaaciil mudada dheer ka fikiriyay ee uu keenay markii ay muqdisho degtay waxa uu ukeenay inay tababar xaqiiqiya ay u qaataan si ay u difaacdaan xadka eriteria uu la wadaago iyo inuu muujiyo sida uu uga qeybqaatay nabadeynta somalia.
Waxaana shaki ku jirin dawlda keentay inay tahay faransiiska ka dib markii uu gaabiyay dawrkii burindi ayaa lagu xoojiyay dad soomaali fahmi kara ugana fara dhuubnaan badan ciidamada kale ayadoo dawlada soomaalida eey uga faaideysatay inay ka dejiso gobol xasaasi ah oo laga yaabi lahaa iney dadka deegaanka diidmo kala hor imaan lahaayeen ciidamada kelee amisom waxana qorshaha uu yahay in ay meesha ka saaraan ciidamada itoobiya waana laga warsugidoonaa waxa ay qabtaan iyo in lagu diirsado.
E T H I O B I A:
Dawlada Itoobiya waa dawlad ku dhisan xukun kalii talis ah iyo ku,amar taagleyn eey isku hayaan dhexdooda waxa ayna aaminsan tahay in xalka milateriga uu yahay kan hoolkasta soo afjara waxa intaa u dheer waa dowlad ka mid ah dowladaha loo yaqaan (xabiisah) oo macneheedu tahay dowladaha aan badda lahayn waxayna dulsaar ku yihiin dakadaha wadamada deriska la ah taa bedelkeeda waxaa deris la,ah somalia oo ciidankeeda iyo dawladeeda ay burburtay.
Waxayna sheekada iyo fadhi ku dirirka u arkaan xalka go,aanada ka dhexeya laa,kiin hadii ay mar dagaalamaan ama lasoo weeraro ay adag tahay sidii dib loogu celi lahaa fadhiga iyo wadahadlka Somaliyana waxay leedahay xeebta ugu dheer ee Afrika waxana laga hirgeli karaa kumanaan dekado ah marka laga soo tago labaatameeyada hada la isticmaali karo.
Intaas oo dhan iyo tiro yarida Soomalida waxay Itoobiyo ku dhalisay inay isbalaadhin samayso oo Soomaaliya oo dhan is raacsato taa oo ay ku dhiiri gelinayeen xisbiga jamhuuriga ee dalka maraykanka iyo dawlade kale oo reer galbeed ah oo is tusiyay in soomaalidu ay marna ubabac dhigi karin itoobiya laakiin riyadaas waxaa qarow ku noqday dhalinyaro soomaaliyeed oo weliba ciyaalkii iskoolada Muqdisho ardayda ka ahaa iyo weliba gobalada koofureed iyo bartamaha somalia waxaana gacan weeyn ka geystay oo maalgeliyey dib u xoryntii dhacday qurbo joogta soomalida.
Markii dalka la xoreeyay ka dib reer galbeedku waxa ay ku qanceen in soomaalida aan loo isticmaali karin awood milateri balse taa bedelkeed waxa ay qaateen in awood siyaasadeed oo ay hor muud ka yihiin dad soomali sheegto maanka ku fikir ah danaha shisheeyaha la adeegsado taa waxaa guusheeda leh oo biday reer galbeedka oo ah awooda dunida ugu weyn inay soomali kala quustaan awood milatery waxaa runti guushaa leh dadka soomaaliyeed oo dibad iyo dalba ka soo gurmaday.
Intaa ka dib itoobiya waxa ay u muuqatay mid uu xishood iyo murugo ay hareeysay weji gabaxna kala kulantay afrika iyo dunida inteeda kale balse waxaa guushaas dhabar jab ku noqday labadii shariif oo u kala rucleeyay itoobiya taas oo keentay in itoobiya mar kale ay door ku lahaato somalia waxayna siyaasad iyo diblumaasiya lagarab taagneyd madaxdii hore ee la quursaday markey is liideen.
Sandkii hore itoobiya waxay si sharci darro ah ku soo gashay gudaha somalia waxayna qabsatay gobola soomaliyeed aydoo taageero ka heleyso siyaasiintii ay ku lahayd somalia, laakiin waxaa falkaas ka soo horjeestay wadama reer galbeedka ayagoo ka tala qaadanaya waaxa hooda cilmibaarista iyo tijaabadii hore ee itoobiya ay dalka ku soo gashay waa mid labaade sida aan soo sheegnay wadamada ka tirsan AMISOM wadamo reer galbeeda ayaa ka dambeeyo waa su, aale yaa soo dirsaday itoobiya??
Habeen madow ayay soo guureeyen ayagoo aan is weydiin waxa ka iman kara lakiin itoobiya waxaa amakaag iyo fila waa ku noqotay markii ay wadamada reer galbeedku ka dhiidhiyeen si ay u ilaashadaan masaalixdooda istiraajiga ayagoo ka fogaanayan waixii xasaasiyad u keeni kara soomaalida markaana ay waayaan danahooda sidaa awgeed ayey ugu baaqeen in ciidamada itoobiya lagu bedelo ciidamo ka socda amisom oo ah sida hada socoto laakiin waxaa nasiib xumo ku ah qarankan in dad diirka soomaali ka ah ay weli usii ola leynayaan in gumeystaha madoow weli dalka kusii nagaado taas oo meel ka dhac ku ah dhiigii shuhadadii usoo halgantay xuriyadii iyo dib u xoreyntii qarankeena.
Itoobiya maanta waxa ay taagan tahay xilgii ay ugu nasiib xumeed wax kaalina oo muuqata kuma lahan siyaasada soomaaliya waxaana loo baahan yahay in aan waqtiba la siin oo si deg dega dalka looga saaro sida aan ka rajeyneyno dawlada cusub oo hada ay muuqato saa, daa shaas.
K E N Y A:
Kenya waa dawlada ugu dhagarta badan ka hadal keeduna waxaa uu qaadanayaa maqaal dhan ama buug qoran marka hadii aan soo gaa gaabiyo kenya waxay ka mid tahay dawladaha ugu diblumaasi san qaarada afrika waxayna somalia u heysaa cadaawad qarsoon kuna dhisan dal iyo diin waxayna somalia u argtaa awood gobeleed oo muhiim ah lakiin dhaawacan mar hadii ay kabsatane ay dhici doonto in maalgashiga kenya lagu sameeyo iyo hayadaha diblumaasiga ee kenya ay marti geliso ay soomaaliya u guuri doonaan waa mid kalee dalxiis ku sheega ay kenya dhoodhoobto waxaan shaki ku jirin inay dalxiisa yaashu u soo jabi doonaan quruxda somalia ayadoo intaa oo dhan ka duuleysa hadana waxaa sii galay damac is balaadhin ah aydoo aan ognahay awooda kenya ee tabarta yar !!
Waxana taa ku dhaliyay markey aragtay madax ku sheegyadii soomaalida oo sidii xaraash oo kale la dultaagan nairobi dhulkii iyo kheyraadkii soomaalida (ishiisa laga arkaa u shiisa lagu tumaa )intaa waxaa u dheer dawlada norwey oo dooneysay inay gaas ka qodo xeebta soomaaliya ayey kenya ku dhiiri gelisay inay xad badeedkeeda balaadhiso si ay norwey u bilaawdo qodista gaaska.
Intaa waxaa hadana sii dheer dawlda ingriiska oo soo baraarugtay ka dib markii ay aragtay (USA,FRANCE) oo soomaaliya ay u nuqon rabto mandaqad istiraaji ah hadii nabadu ay sii fido mashaariicda wax soo saar ee laga hirgeli doono somalia na waxaa heli doona cida ciidan ka jooga soomaaliya ama saameyn siyaasadeed ku leh durbadiiba waxay bilaawday inay dawladaha afrikaanka ee xulufada la ah ingiriiska ay ka dhaa dhiciso howlgalka somalia kenya ayaa markiiba diyaar ahayd inkastoo ingiriisku uu garab mareyay kenya hadana waa uu ku qasbanaa laba arrin dartoo:-
Dawladihii ciidanka horay u soo dirsaday ee marykanka(ugandha) iyo farance(burundi,jabuuti) waxa ay u arkeen faragashiga ingriiska ee somalia mid ciriiri gelin kara masaalix dooda in kastoo ay reergalbeedku beryahaan dambe waxba isku diidin hadana dawlada ingriiska waxay ka fursan weyday iney adeegsato wadan la deris ah somalia ka dib markii laga caga jiiday ciidamadii siraliyon ee uu marka hore ingriiska doonayey intaa waxaa sii raacsan kenya oo ingiriiska ku qancisay in fara gelintooda ay mira dhali doonto sababtoo ah waxay meeshaa ka sameyn doonaan maamul gobeleed si toosa sh ula macaamila ingiriiska una ansixiya hoolaha baarista ee macdanta iyo shidaal kaasoo u sahan san ingiriiska waxana kenya ay wadataa kuwa magaca soomaali ka ah maanka ka adeeco kenya iyo cidey u tilmaanto .
Kenya ilaa goorma ayuu Ingiriisku daba taagnaan doonaa?
Hadii uu is fahan dhexmaro dawlada ingiriska iyo somalia kaasoo ku dhisan is ixtiraam iyo wax wada qabsi masii jiri doonaan kenya iyo kooxaha ay dabada ku wadato??
Haday dawlda somalia aqoonsan weyso maamul gobeleedka kenya ay wado ciidamada kenya na u aqoonsato sharci daro masii joogi doona mana jiri doonaan kuwa ay keentay jubooyinka?
Waxaan ognahay in dawlada ingiriiska iyo mareykankaba aysan ku qanac saneyn howlgalka kenya waxayna jeclaayeen in ciidamada kenya ay raftaan xuduudka labada dal laakiin waxaa garab ku siiyay dagaalkaas yahuuda ka dib markii ay ka meer meereen reergalbeedku sidaana ay kenya ku qabsatay kismaayo oo ah jawharada soomaaliya.
S I E R R A L E O N E:
Wadanka siiraaliyoon waa dal ay dadkiisu inta badan yihiin dal Muslima waxa uuna ka mid yahay xulufada Ingriiska ee galbeeka afrika ingiriisku asigoo ka tusaale qaadanaya kaartadii faransiisku ay ciidamada jabuuti ku keeneen ayaa waxa uu keenayaa ciidamo ka socda dal muslim ah waxana sida la filayo ay dulsaar u noqan doonaan kuwa kenya waxaana laga yaabaa in meelaha xasaasiga ee qabaailka lagu kala ilaalinayo ee jubooyinka la geeyo si kastaba ha ahaatee ciidan shisheeye dan uma ahan dalkeena laakiin horaa loo yiri (labo daran mid dooro).
FG:
Ciidamada halkaan aan ku sheegnay oo dhan waxaa wata dawladaha waaweyn ee dunida dawladaha Afrikaantana danahoodana waa kuwa iska yar marka la barbar dhigo kuwa kenya ee qaran dumiska ah waana sababta keentay inay soomaalidu kawada dhiidhiyaan qabsashada kenya ee dalkeena.
Nin dhagoolaa waxaa la weydiiyay sideed ku fahantaa markaad qalad gasho markaa saa wuxuu yiri “dadkoo dhan ayaa faraha igu wada fiiqa” xaqu waa cadyahay Qofkii is indho tira mooyee.
Bal xageed ku Aragteen dad lagu baryaayo inay qarankooda u hiiliyaan cadawna ka dheeraadan oo leh maya!
Allow Soomaali Dalkooda Jecleysii
Allow Soomaaliya noo dhowr
WQ: C/rashiid Soomaali
Afeef: Aragtida qoraalkan waxa ay ku gaar tahay qoraaga ku saxiixan.
